Terroristen zijn ook mensen

Bibliofiel Marcel Grauls tipt elke week een boek waar u slimmer van wordt. Teun van Dongen, Radicalisering ontrafeld, Tien redenen om een terroristische aanslag te plegen, uitg. Amsterdam m University Press, 2017, 156 blz., plus 8 blz. ‘Voor wie meer wil weten, 17,95 euro, eboek: 8,99 euro.

XTerrorisme? Weten we het nu nog niet?

Neen, zegt de Nederlander Teun van Dongen, expert Integrale Veiligheid. Kun je terroristen weren door grenzen te sluiten? Een beetje. Ze kunnen ook uit een Limburgs dorpje komen. Helpt het als je de imams screent, moskeeën sluit? Het is ook bekend dat terroristen vaak geen twee verzen uit de Koran kunnen citeren, dat ze nog nooit in een moskee zijn geweest. Zijn armoede en lage schoolopleiding de voedingsbodem voor het terrorisme? Soms, misschien. Terroristen kunnen ook heel rijk zijn en een baan hebben als ingenieur of tandarts. Hoe is het mogelijk dat al die moeders en leerkrachten de rekrutering niet zagen aankomen? Teun van Dongen werkt al tien jaar rond terrorisme, hij is op dit onderwerp gepromoveerd. Van Dongen: “Ik laat in dit boek zien dat veel redenen waarom mensen terrorist worden, niets te maken hebben met politiek of ideologie.”

Hoe deelt hij zijn boek in?

Hij zet vier politieke en zes persoonlijke redenen op een rij. Een voorbeeld uit het eerste deel heet ‘Tegen repressie’ waarin de terrorist handelt ‘uit verontwaardiging over de repressie van de sociale groep waar hij voor opkomt’. Het wordt spannend als Van Dongen in de geschiedenis gaat kijken, in het anarchisme van circa 1900 bijvoorbeeld. Of bij het IRA, het Iers Republikeins Leger. Veel IRA-strijders voelden zich geen nationalist of republikein, maar streden vooral ‘om een einde te maken aan de onderdrukking van de katholieken’. Je hebt doelen op korte en op lange termijn.

Ideologische tegenpolen als Anders Breivik (Noorwegen, juli 2011) en Mohammed Bouyeri (moord op regisseur Theo Van Gogh, Amsterdam, 2004) zitten in het hoofdstuk ‘Tegen internationale samenzwering’. Uit Breiviks uitvoerige geschriften blijkt dat de basis van zijn onvrede ‘Eurabië’ was, het idee dat de Europese machthebbers samenspannen met de regeringen van de Arabische landen om Europa te islamiseren. Bouyeri stelde dat de jihadisten de islam moeten redden van wetten en bestuursvormen die de leer van Mohammed hebben vervuild.

En de persoonlijke redenen?

Van Dongen hamert op de gelaagdheid van de menselijke motivatie. “Net zoals veel niet-terroristen, zijn ook terroristen gevoelig voor de erkenning en waardering van de maatschappij waarin ze leven, van familie en vrienden. Ze plegen aanslagen omdat het een manier is om deze waardering en erkenning te krijgen. Let bijvoorbeeld op de rol van broers in de grote jihadistische aanslagen in het Westen: in de marathon van Boston, in de aanslag op Charlie Hebdo, de broers Abdeslam in Parijs, de broers El Bakraoui in Zaventem/Maalbeek. De auteur distilleert uit alle verklaringen van terroristen ook het belang van ‘zekerheid’, ‘bescherming’, van ‘zelfopoffering’ (denk aan Jezus Christus), ‘zelfverheffing’ (macht) en ook, wel degelijk, sensatiezucht (de thriller seekers).

Wat kunnen we hiermee?

Nuanceren. Alleen zonder vooringenomenheid over wat iemand in radicale of terroristische activiteiten aantrekt, is een succesvolle aanpak van het probleem mogelijk, zegt de auteur. Maatwerk. Als je met de organisaties uit het verleden vergelijkt dan zie je dat dezelfde drijfveren altijd weer opduiken. Fascinerend om te zien hoe geslaagde re-integratiepogingen tot stand zijn gekomen. “Je mag het unieke karakter van IS niet overdrijven”, besluit Van Dongen.

Slotsom?

Kennis helpt. Inzicht levert handvatten op. Van Dongen heeft geen theoretisch boekje gemaakt. Hij heeft zich verdiept in de uitleg die de terroristen zelf over hun daden hebben verstrekt. Neem een jonge, zoekende geest en iemand die krachtig, zwart-wit, alle antwoorden kan geven. Je wordt uit een dip gered en je krijgt de belofte op een zonnig avontuur voorgespiegeld. Bliksemsnel kan het gaan, zo blijkt uit getuigenissen.

Goed werk van Van Dongen: gebald, met veel voorbeelden. De opfrissing van oudere kwesties is verhelderend. Wie was ook weer Timohy McVeigh, de lone wolf, de boze blanke oorlogsveteraan die in Oklahoma City in 1995 een gebouw opblies: 168 doden?