Weg uit Bagdad

procent van de bevolking uitmaken – op de voet. Maar hij ziet weinig hoopvolle tekenen.

”Toen generaal Sisi in juli 2013 president Morsi aan de kant schoof, juichten veel christenen. Erger dan onder de Moslimbroeders kon het niet worden, dachten velen. Sisi maakte aanvankelijk enkele gebaren die ons hoop gaven. Hij nam driemaal deel aan de kerstviering en beloofde een eind te maken aan de systematische discriminatie van de kopten. Je moet weten: die is in Egypte gewoon geïnstitutionaliseerd. Op ons paspoort staat dat we koptische christenen zijn. En dit is voldoende reden om doorgaans geen publieke leidinggevende functie kunnen opnemen.” Maar het optimisme verdween snel. ”Eigenlijk heeft Sisi niets veranderd”, zegt Makar. ”Hij bleek helemaal geen geschenk uit de hemel. Hoewel de paus van de koptische kerk Sisi blijft steunen, behoren veel kopten ondertussen tot zijn scherpste critici.”

Slachtoffers onder druk

”In augustus werd een nieuwe wet aangenomen die de bouw van kerken moet reguleren. Hoewel sommige priesters daar een positief signaal in zagen, werkt de wet eigenlijk averechts. Ze verstevigt de staatscontrole en omdat er strenge veiligheidsvoorwaarden aan de bouw gekoppeld worden, kunnen heethoofden die met geweld dreigen een bouwproject makkelijk tegenhouden.” Ook Human Rights Watch formuleerde al dezelfde kritiek op de wet.

Ook aan het geweld tegen de christenen is helemaal geen eind gekomen. Dat werd op Palmzondag nog duidelijk toen twee aanvallen op kerken 43 mensen het leven kostten. De aanslag werd opgeëist door IS. En nog bijna dagelijks wordt er een christen vermoord. Maar ook het ‘kleinschaligere’ sektarisch geweld gaat door. Geregeld worden huizen van christenen aangevallen en vernield. Of worden gelovigen op straat aangevallen. ”En er wordt nog altijd weinig gedaan om de daders te vinden en te straffen. De politie pakt geregeld de slachtoffers op en zet hen onder druk om hun klacht te laten vallen in zogenaamde verzoeningssessies.”

Makar ziet maar één reden waarom Sisi veel belooft, maar weinig doet. ”Economisch gaat het erg slecht in Egypte. Daardoor is hij met handen en voeten gebonden aan de financiële hulp die hij van Saudi-Arabië krijgt. En zolang de uiterst conservatieve salafisten het daar voor het zeggen hebben, zal er niets veranderen.“ De toestand van de kopten in Egypte lijkt exemplarisch voor de situatie van de christenen in het hele Midden-Oosten. Ook in Irak is hun lot niet benijdenswaardig. Vijftien jaar geleden waren ze met 1,5 miljoen, nu wordt hun aantal geschat op 250.000. Na de val van Saddam Hoessein vluchtten veel christenen weg uit Bagdad. Ze keerden terug naar hun historische woongebieden rond de steden Nineve en Mosul. Ze dachten dat het er veiliger was dan in Bagdad, waar er een burgeroorlog losbarstte.

Maar ze kwamen van de regen in de drop. Het gebied viel in handen van IS. Het was het begin van een gruwelijke vervolging. Wie kon, vluchtte naar Jordanië, de Koerdische regio of Libanon. Daar leven ze vaak in vluchtelingenkampen.

Nu IS aan de verliezende hand is, verwachten ze te kunnen terugkeren. Maar dat gelooft Andrew White niet. Hij was vele jaren de anglicaanse vicar van Bagdad. “Ik heb nog geen enkele

Amin Makar christen ontmoet die wil terugkeren”, schrijft hij in The Daily Telegraph. ”Zelfs als IS verslagen is, wordt het er niet veiliger voor hen.”

White is niet hoopvol over het lot van de christenen in de regio.”De polarisatie neemt alleen maar toe. Ik heb weinig hoop dat de leiders ons te hulp komen. Alleen Israël en de welwillende dictatuur van Jordanië kunnen ons een veilige haven bieden.” Opvallend: White noemt Assad niet. Want de sterke man van Syrië wordt door veel christenen in de regio nog altijd gesteund. Ook Makar verdedigt hem. ”Natuurlijk hou ik niet van een militaire dictator, maar voor de christenen en andere minderheden is hij nog altijd de beste garantie op overleven. Ik begrijp niet dat Europa dat niet wil inzien. Men moet goed weten dat als wij de christenen in het MiddenOosten laten stikken, Europa opdraait voor de gevolgen. Een sombere boodschap over het lot van de christenen in het Midden-Oosten is ook een sombere boodschap voor Europa.”

Bedenkelijke boeken

Makar gelooft dan ook niet in de boodschap van verzoening van paus Franciscus aan de beroemde Al-Azharuniversiteit van Caïro. De duizend jaar oude universiteit heeft in het Westen de reputatie een baken te zijn van gematigdheid. Het hoofd van de universiteit, grootimam Ahmed elTayeb, sprak zich al verschillende keren streng uit over terreur, gepleegd in naam van de islam. Als de soennitische islam ooit verlicht wil raken, moet Al-Azhar de kar trekken, is het idee.

Maar daar gelooft Makar niet veel van. ”Ahmed el-Tayeb mag dan soms verrassend gematigde uitspraken doen, ik twijfel eraan of hij het allemaal echt meent.” Makar wijst erop dat in de boeken die aan de universiteit uitgegeven worden - en die als leidraad dienen voor toekomstige imams - de discriminatie van vrouwen, homoseksuelen en christenen wordt bepleit. Zo wordt nog altijd geschreven dat christenen niet gegroet mogen worden op feestdagen. En dat het bouwen van kerken een zonde is. Sommigen schrijven zelfs dat de strijd tegen de ongelovigen een plicht is en dat wie de islam afvalt, gedood moeten worden. “Maar dat weet hier niemand. Daarom willen we een aantal van die boeken laten vertalen, zodat iedereen in Europa kan lezen wat er echt gedacht wordt aan de universiteit.”

Modern imago?

Ook in Egypte hebben seculiere denkers bedenkingen bij het ‘moderne’ imago van Al-Azhar. Maar als zij kritiek uiten, worden ze in de hoek gezet. Dat ondervond tv-maker Islam Behery. Hij had het aangedurfd te zeggen dat alle interpretaties van de Koran gezuiverd moeten worden van ideeën die aanzetten tot terreur. Behery werd prompt voor de rechtbank gedaagd én veroordeeld tot een jaar gevangenisstraf wegens ‘minachting voor de religie’. President Sisi verleende hem uiteindelijk wel gratie, maar pas nadat hij het grootste deel van zijn straf uitgezeten had. Al-Azhar heeft altijd ontkend dat zij achter de aanklacht zat, maar ze pleitte er wel voor het tv-programma van Behery uit de lucht te halen.

Makar gelooft dat echte verandering er alleen kan komen als Egypte zijn shariawetgeving afschaft. ”Alleen als er een pluralistische seculiere staat uitgebouwd wordt, is er hoop voor de christenen. Maar ik geloof nooit dat het regime daartoe bereid is.”

Natuurlijk hou ik niet van dictators, maar voor de christenen in Syrië is Assad nog altijd de beste garantie op overleven