Syrische kolonisten
Sinds kort kunnen wetenschappers in een zucht het volledige DNA van een mens analyseren, zelfs al is die tienduizenden jaren dood. Wetenschapsjournaliste Karin Bojs gebruikte deze doorbraak om achter haar DNA aan te gaan. Resultaat: de Zweedse met lichte huid, blond haar en blauwe ogen heeft familie in Spanje, Oekraïne en… Syrië. Haar boek ‘Mijn Europese familie’ leest afwisselend als een roman en een reiskroniek, en maakt wetenschap sexy. Zo’n 200.000 jaar geleden staat een Afrikaanse ‘Eva’ aan de wieg van de moderne mens, zo’n 66.000 jaar geleden verlaat een deel van haar nakomelingen dat continent. Die theorie is de voorbije decennia onomstotelijk bewezen door onderzoek van mitochondria - bijzondere structuren in de cellen die een beetje DNA bevatten - en Y-chromosomen. Ergens in het Midden-Oosten, op de landbrug naar het noorden, botsen deze donkere voorouders op Neanderthalers.
Diabetes
Observeren of bevechten ze mekaar? Er zijn zeker contacten geweest, want de twee mensensoorten vermengen zich al zo’n 54.000 jaar geleden. In sommige, uitgestorven populaties is de vermenging fors, maar vandaag draagt ieder van ons een paar procent Neanderthaler-DNA in zich. Aanvankelijk is de toevoeging van Neanderthaler-DNA een plus tegen inteelt. Al is het ook een tikkende tijdbom: net in de Neanderthalergenen zit ook de schurk die niet weinigen onder ons overgevoelig voor diabetes type 2 maakt… Feit is dat beide groepen een poos langs mekaar leven. 39.000 jaar geleden verdwijnt de Neanderthaler. Weggeconcurreerd of uitgeroeid? Niemand die het weet. Zeker is dat de moderne mens - die nog tienduizenden jaren een donkere huid zal bewaren! - kunstzinnigheid en waarschijnlijk een meer ontwikkelde taal meebrengt. Kunnen ze daardoor over grotere afstanden communiceren en handel drijven? Zijn hun jachttechnieken efficiënter? Fluiten, juwelen en andere versieringen horen in ieder geval bij het mensenarsenaal.
Ontploffende beeldjes
Want intussen zijn de voorouders van Karin Bojs, die op basis van DNA-tests blijken te behoren tot de haplogroep U5, uitgewaaierd naar Midden-Europa. Ze vormen er groepen jagers, totdat een gigantische vulkaanuitbar- sting in Italië de laatste IJstijd in gang zet. Betekent dit de doodsteek voor de laatste Neanderthalers? Feit is dat ze verdwijnen, terwijl de moderne mens met benen naalden winterkledij weet te vervaardigen. Misschien is de naainaald wel de belangrijkste menselijke uitvinding ooit, knipoogt Bojs.
Zo’n 34.000 jaar geleden, na een eerste koude-offensief, arriveert een nieuwe golf Afrikaanse migranten in Europa. Deze nomaden ontpoppen zich tot succesvolle mammoetjagers. Opvallend is dat ze kleifiguurtjes vervaardigen die ze in hun vuren laten… ontploffen. Ze nemen voor het eerst honden op in hun midden. Ze handhaven zich duizenden jaren in Centraal-Europa tot een nieuwe koudegolf hen zo’n 20.000 jaar geleden zuidwaarts drijft.
Cro Magnon
De temperaturen dalen nu eeuwenlang. Ongeveer 18.000 geleden bedraagt de gemiddelde temperatuur -4 C°! Enkel in Zuid-Frankrijk en Spanje is het nog te harden. Hun wateren koudebestendige kledij houdt deze ‘Cro Magnons’ overeind. Ondanks de zware omstandigheden boekt deze nieuwe beschaving forse technische en artistieke vooruitgang. Zij verzamelen in grotten waarin ze met behulp van stenen lampen op een reeks reliëfs en friezen tal van dieren en soms zelfs een mens afbeelden. Ook met deze mensen - de helden van Altamira en Lascaux - is Karin Bojs verwant: ze zijn allemaal lid van mitochondriale haplogroep U5b1. Opmerkelijk is dat daar zowel de meeste Samen (oftewel Lappen) in Scandinavië als het gros van de Noord-Afrikaanse Berbers toe horen. Zelfs inwoners van Senegal delen dit DNA. Sommige koukleumende homines keren terug naar wat we vandaag zwart Afrika noemen.
Doggerland
Als Europa zo’n 14.700 jaar geleden weer opwarmt, trekken leden van deze groep via de Rijnvallei noordwaarts, waar ze onder meer hun genen aan de Samen zullen leveren. In een graf in Bonn heeft men beenderen van twee U5b1-oermensen teruggevonden. Opmerkelijk is dat zich tussen de grafgiften de resten van een gedomesticeerde hond bevinden. Ook in de grotten van Goyet in ons land treft men dit soort overblijfselen aan. De noordwaarts trekkende voorvaderen van de auteur passeren via het bijna mythische Doggerland. Vandaag bevindt dat gebied zich onder de Noordzee, maar 14.000 jaar ge- leden vormde het een vruchtbare kerngebied voor jagersculturen. Deze landvlakte tussen de Britse oostkust en de Noorse zuidkust vormde de thuisbasis van de Hamburgcultuur, een snel groeiende groep rendierjagers die zich in een gebied tussen België en Polen beweegt. Circa 11600 is de koude definitief voorbij. De rendierjagers kunnen een paar duizend jaar lang zelfs een ‘luxeleventje’ leiden tussen het woud en de zee. Sommigen teren vooral op wild, anderen bouwen boten en ontpoppen zich tot vissers of zeehonden- en dolfijnenjagers. Deze groepen krijgen een injectie van vers DNA van een groep jagende oer-Siberiers, die zich hoogstwaarschijnlijk tooien met adelaarsveren en niet toevallig verwant zijn met de voorouders van de Amerikaanse indianen.
Karin Bojs ontdekt dat er ook mensen met haar DNA in Luxemburg en Spanje zijn aangetroffen. Terwijl een enorme tsunami Doggerland onder de zeespiegel doet verdwijnen, arriveren in Scandinavië nieuwe verwante migranten via Polen, Wit-Rusland en Oekraine. Maar van waar komt de haplogroep H van haar vaders familie dan? Dat DNA is meegekomen met de eerste landbouwers die Zweden een paar duizend jaar later koloniseren vanuit… Syrië. En dan moet Bojs nog langs Stonehenge passeren, en doorkruist ze het continent om te peilen naar het bloed van Kelten, Germanen en Vikingen in haar aderen. Eigen volk eerst?!
Euh, welk volk?