Oorlogsmisdadiger drinkt dodelijk gif na aanhoren straf
DEN HAAG
De laatste zitting van het Haagse Joegoslaviëtribunaal is gisteren afgebroken met een verbijsterende scène: de publieke zelfmoord van de Bosnisch-Kroatische oorlogsleider Slobodan Praljak. Nadat de rechtbank zijn veroordeling tot twintig jaar cel bevestigde, bracht Praljak voor het oog van rechter, medebeklaagden, getuigen en tv-camera’s een flesje aan de mond: “Dit is gif. Ik ben geen oorlogsmisdadiger.” Het waren zijn laatste woorden en meteen ook de groteske slotakte van bijna een kwarteeuw Joegoslavië-rechtspraak.
Als Slobodan Praljak (72) zijn leven met een theatercoup wilde besluiten, dan mag zijn laatste scène geslaagd heten. De voormalige Bosnisch-Kroatische war lord ( in een eerder leven theaterleider) liet zijn publiek in totale verwarring achter. Onmiddellijk nadat voorzitter Carmel Agius gisterochtend zijn gevangenisstraf van twintig jaar uit 2013 bevestigde, nam hij boos het woord: “Praljak is geen misdadiger. Ik verwerp uw vonnis.” Daarop sloeg hij met een theatraal gebaar een bruin flesje achterover. “Ik heb zonet gif gedronken”, zei hij. “Ik ben geen oorlogsmisdadiger.” In de zaal wist niemand wat er gebeurde. “We schorsen de zitting”, zei de voorzitter. “Neem het glas niet weg dat hij gebruikte toen hij dronk.”
Crime scene
De gordijnen in de zaal gingen omlaag. Een getuige zag hoe Praljak op de beklaagdenbank in elkaar zeeg. Daarop verschenen de Nederlandse hulpdiensten die de zittingszaal meteen tot ‘crime scene’ uitriepen. Praljak werd naar het Westeinde-ziekenhuis in het centrum van Den Haag overgebracht, waar hij in de middag overleed. Gisteren was nog niet bekend met welk gif hij zijn leven beëindigde. Meteen klonk de vraag hoe het mogelijk was dat hij het in zijn aktekas de rechtszaal kon binnensmokkelen - en hoe het eerder in de Scheveningse gevangenis kon binnen geraken. In de Kroatische media was te horen dat het voor bezoekers niet al te moeilijk was om daar zaken door de controles te smokkelen. Het Openbaar Ministerie in Den Haag liet weten zijn onderzoek in eerste instantie toe te spitsen op hulp bij zelfdoding en “overtreding van de geneesmiddelenwet”. Het Joegoslaviëtribunaal zelf stond met de mond vol tanden na een van de zwaarste flaters uit de internationale rechtspraak.
Theater
Veroordeeld oorlogsmisdadiger Slobodan Praljak (72) was theaterintendant in Zagreb, toen in 1991 de Kroatische afscheiding plaatsvond en het Joegoslavische leger tegen de gloednieuwe staat optrok. Met andere nationalistische kunstenaars en intellectuelen vervoegde Praljak het al even nieuwe Kroatische leger. Hij kreeg snel functies in de hoogste geledingen. Maar het was vooral zijn militaire bevelhebberschap in het Kroatische ministaatje Herceg-Bosna in Bosnië-Herzegovina dat tot zijn veroordeling leidde. Praljak was als generaal-majoor medeverantwoordelijk voor de strategie van etnische zuivering - hier het verdrijven van moslims en Serviërs - door middel van terreur, moord en verkrachting. Dezelfde ‘strategie’ waarvoor eerder deze maand de Bosnische Serviër Ratko Mladic in beroep levenslang kreeg.
Mostar
Slobodan Praljak kwam uit het Bosnische Mostar. “Hij was een echte Mostari maar als jongeman al een eigenaardige, gekwelde persoonlijkheid”, herinnert een voormalige stads- en generatiegenoot zich.
In 1993 was het uitgerekend de geboren en getogen Mostari Praljak die bevel gaf voor de vernietiging van het trotse symbool van de stad, de Stari Most. Volgens Praljak werd de zestiende-eeuwse brug door de Bosnische moslims gebruikt om hun milities te bevoorraden met wapens en was ze een legitiem doelwit. Hij liet de brug die al dagen op zijn bevel beschoten werd - dynamiteren. De beelden van de instortende boog uit de Ottomaanse tijd gingen de wereld rond. Volgens het eerste vonnis was de daad bedoeld om de moslims van Mostar “extreme schade toe te brengen”.
Het was echter ook een theatrale enscenering van Praljaks fanatieke nationalisme. Die houding zou te maken hebben met het feit dat zijn vader tijdens de Tweede Wereldoorlog als partizaan in het andere kamp stond en na de communistische overwinning jacht maakte op ustasja’s, de Kroatische fascisten die in de oorlog een eigen staat uitbouwden en ook al Serviërs en moslims vervolgden. Praljak senior zou tijdens de repressie in Kroatië honderden ustasja’s geëxecuteerd hebben. Zijn zoon beschouwde dat familieverleden blijkbaar als een persoonlijke smet.
Staatszaak
Praljaks zelfmoord was gisteren hoogste staatszaak in Kroatië. Premier Andrej Plenkovic (van de nationalistische HDZpartij) condoleerde op televisie zijn familie. De veroordeling noemde hij “morele onrechtvaardigheid”.
In Den Haag stonden gisteren de hoogste Kroatische verantwoordelijken in de oorlog terecht, aangezien de Kroatische president Franjo Tudjman (oprichter van HDZ) en de Bosnisch-Kroatische president Mate Boban overleden zijn. Het hof had voor de zelfmoord al 25 jaar cel voor de voormalige premier van Herceg-Bosna, Jadranko Prlic (58), en 20 jaar voor de gewezen defensieminister Bruno Stojic bevestigd. De straffen tegen drie anderen moesten nog geveld worden. De uitspraken zijn de laatste van het tribunaal. Op 31 december loopt zijn mandaat af.