“Blindheid in Congo vaak gevolg van armoede”
VLAAMSE NGO BRENGT LICHT IN DUISTERNIS
- “Neen, ik speel geen voetbal meer. In augustus kreeg ik bij het spelen een tak in mijn oog. Hierdoor kreeg ik cataract.” Consola is acht jaar en door die tak dreigde hij het zicht in zijn linkeroog te verliezen. Gelukkig kon hij terecht in de Mwangaza-oogkliniek in Kolwezi. “Dat liep via een goede vriend, die me vertelde dat ik voor een raadpleging en een operatie terecht kon in Mwangaza”, zegt vader Jean-Paul Shimba. “Aanvankelijk had ik er geen vertrouwen in, je weet hoe dat gaat in Congo. De moeder van die vriend zag niets meer en na de operatie kon ze weer zien. Ga snel, zei hij me. Ik heb dan een afspraak gemaakt, de consultatie kostte 2.500 francs congolais (1,35 euro). Omdat Consola acht jaar oud is, was de operatie gratis. Twee weken geleden is hij geopereerd.”
Met succes. Een dag na de operatie was Consola al uit het ziekenhuis en kon hij weer zien. Consola had geen schrik voor de operatie, zegt hij. “Maar ik des te meer”, aldus zijn vader. “Ik had schrik dat hij zijn zicht volledig zou verliezen. J’ai prié le bon
Dieu, ik heb tot God gebeden voor een goede afloop. Hij heeft een week lang druppels in zijn ogen moeten doen. Nu heeft hij nog congé medicale en mag dus niet voetballen.” Consola droomt ervan om later truckchauffeur te worden, als het kan met een grote truck in een van de mijnen in Kolwezi. De familie Shimba woont in het Quartier Latin, een buitenwijk van de mijnstad Kolwezi waarvan alleen de naam verwijst naar de beroemde wijk in Parijs. Vader Jean-Paul Shimba werkte jaren als mechancien voor KOV, de koper- en kobaltmijn die lang in handen was van de Nieuw-Zeelandse Belg George Forrest.
Kolwezi is het vroegere kroonjuweel van de Katangese mijnbouw, waar het economische leven stilaan weer opbloeit, nu de prijzen van koper en kobalt weer in de lift zitten. Als u straks met een elektrische auto rijdt, dan is de kans groot dat het kobalt voor de batterij uit deze omgeving komt.
Kasteelbier
Jean-Paul verdiende goed zijn brood, wel 520.000 franc congolais per maand (bijna 280 euro), maar nu zit hij al twee jaar zonder werk. Niet makkelijk om dan een gezin met vijf kinderen van negen maanden tot acht jaar te onderhouden.
Consola is een van de honderden patienten die de weg hebben gevonden naar de oogkliniek Mwangaza, wat licht betekent in het swahili. De kli- niek is in 2016 opgericht met de steun van de Vlaamse Kasteelbier-brouwer Luc Van Housebrouck uit Ingelmunster die 250.000 euro startkapitaal doneerde.
Dokter Socrate Kapulu (41) is sinds mei 2016 medisch directeur en oogchirurg van de Clinique Opthalmologique Mwangaza. “Toen ik in 2009 als algemeen geneesheer in dienst trad van de oogkliniek St Yvonne in Lubumbashi, kende ik niets van oogheelkunde. Ik heb mijn opleiding in Lubumbashi gekregen. Dat is veel beter dan een specialisatie in het buitenland. Daar kan je met het beste materiaal oefenen, maar wat heb je daaraan hier in Congo?”
Cataract of vertroebeling van de ooglens is in Afrika de voornaamste oorzaak van blindheid. De ziekte is relatief eenvoudig te verhelpen door het verwijderen van de aangetaste lens en ze te vervangen door een kunstlens. Een cataractoperatie in Congo kost 52 euro. Voor kinderen loopt dit op tot
150 euro, omdat ze meestal onder totale verdoving geopereerd worden. In de partnerklinieken van Licht voor de Wereld zijn deze operaties voor kinderen gratis. “Mwangaza is een van de vier partnerziekenhuizen die we in Zuid- en Centraal-Congo steunen”, zegt communicatieverantwoordelijke Lien Grimonprez van Licht voor de Wereld België. “We bieden hen ondersteuning op niveau van het management en leren hen hoe je op een goede en efficiënte manier een ziekenhuis kan runnen. Steun is er ook op technisch niveau. We zorgen dat de ziekenhuizen voldoende kwaliteitsvol materiaal hebben zodat ze goede medische zorg kunnen bieden en dat het personeel goed opgeleid wordt. Om de paar weken sturen we een buitenlandse expert die hier ter plaatse opleiding biedt.”
Donderdag wonen we de operatie van een vijfjarige knaap bij. Nadat we als echte chirurgen onze handen zorgvuldig gewassen hebben en een ziekenhuispak en mondmasker hebben aangetrokken, wachten we in de eenvoudige maar kraaknette operatiekamer op dokter Socrate. Het is even wachten tot de anesthesie zijn werk doet en de jongen in een diepe slaap is verzonken. Socrate laat ons door de microscoop meekijken hoe hij de lens met cataract verwijdert en een nieuwe kunstlens inbrengt. Na amper twintig minuten is de klus geklaard.
Robin Hood
Er is een duidelijk verband tussen armoede en blindheid, zeker in Congo waar drie kwart van de bevolking met minder dan 1,5 euro per dag moet rondkomen. Socrate: “Een van de oorzaken van cataract bij kinderen is ondervoeding, vooral van de moeder tijdens de zwangerschap. Een degelijke gezondheidsopvoeding voor de moeders zou al veel kunnen helpen, maar dat is een moeilijke zaak. We opereren pas vanaf zes maanden of het eerste levensjaar afhankelijk van het advies van de anesthesist. Hoe eerder we kunnen opereren, hoe beter het resultaat. We behandelen niet alleen cataract, maar ook glaucoom, scheel kijken of ooglidcorrecties.” In Tanzania werkt Licht voor de Wereld volgens het Robin Hood-principe. Dit betekent dat gefortuneerde patiënten, die terechtkunnen in een privékamer, meer betalen waardoor de prijs voor de armen naar beneden kan. In Kolwezi start een gelijkaardig project waarbij werknemers van de rijke mijnbouwbedrijven in de oogkliniek terechtkunnen waarvoor de bedrijven meer betalen dan de gewone patiënten.
Kattenoog
De oogkliniek Mwangaza wacht niet zomaar passief op patiënten. Om de mensen in de dorpen en steden in een wijde omtrek rond Kolwezi bewust te maken van de mogelijkheden om oogziektes te verhelpen, doet de kliniek een beroep op relais communautaires, een sociale werker die slechtziende mensen in de dorpen en wijken opspoort en ze in verbinding brengt met de oogkliniek.
We gingen op pad met Yannick Kasongo (31) in het dorpje Mupanja op 30 km ten oosten van Kolwezi. Zijn werk ligt niet voor de hand. Mupanja, in de schaduw van de stad Lualaba, telt ruim 14.800 inwoners en heeft drie gezondheidscentra. Slechts in het centre
de reference is af en toe een dokter aanwezig. Een tiental mensen wacht ons op in het gezondheidscentrum dat gerund wordt door de verpleger Roger Kassaba (58).
“De mensen hebben vaak geen geld voor het transport naar de oogkliniek of ze zijn niet op de hoogte van het bestaan ervan. Wij doen alle moeite om de mensen die hordes te laten nemen. We overtuigen hen ervan dat ze maar 2.500 FC moeten betalen voor het eerste onderzoek. Wij zorgen voor het vervoer naar en van de kliniek”, zegt Yannick. “We begeleiden de patienten ook bij alle onderzoeken. Het geloof in de traditionele genezers, de féticheurs, is nog heel sterk in Congo. “Het is niet altijd even makkelijk om er tegen op te boksen”, zegt Yannick. “Vooral in de afgelegen dorpen krijgen we soms vijandige reacties. Ze gaan mijn ogen uit de kassen halen en er een kattenoog voor in de plaats zetten,
zo klinkt het soms. We moeten dan voor een psychologische aanpak kiezen. We zeggen dan bijvoorbeeld dat we de witte vlek gaan wegwassen, niet dat we die eruit zullen halen en vervangen door een kunstlens.”
“Nog andere mensen zeggen dat ze cataract hebben opgelopen omdat ze behekst zijn of ze zeggen God gaat me
genezen. Ons antwoord is dan dat God ook via de mensen kan werken. Vooral in de afgelegen dorpen doen mensen vaak een beroep op traditionele genezers, die werken met extracten van kruiden. Ik verkies eerst langs te gaan bij de chef de village, de chef van het dorp. Als hij zegt wat de mensen moeten doen, dan volgen ze hem meestal. “We leggen de mensen uit dat de eerste raadpleging in de kliniek 2.500 franc congolais kost. Wij verzorgen ook het vervoer naar en van de kliniek. We begeleiden de patiënten ook bij alle stappen in het ziekenhuis.”
“We hebben een geval gehad van een jongen vrouw die aan cataract leed en die toevlucht zocht bij de féticheur in plaats van naar de oogkliniek te komen. Die genezer paste gris gris toe, amuletten met plantenextracten of soms met het vel van dieren en dergelijke. Toen ze bij ons in het ziekenhuis kwam, was er niets meer te doen aan het oog, het was foutu. Het geloof in de traditionele geneeskunde verhindert veel mensen te zien wat in de moderne geneeskunde mogelijk is. Of we niet kunnen samenwerken met de féticheurs? Dat is moeilijk want zij hebben hun markt die ze willen verdedigen.”
In het buitenland kan je met het beste materiaal oefenen, maar wat heb je daaraan hier in Congo Dokter Socrate
Kapulu