Oud-topman (85) kijkt terug op ondergang Philips
“Ik vrees dat het te laat is voor Europa”
Er was geen huishouden in Nederland zonder Philipsapparaten. Zo hadden wij altijd een Philips-tv in huis. Nu wordt het steeds moeilijker er nog een te vinden.” Jan Timmer (85) stond van 1990 tot 1996 als presidentdirecteur aan de top van toen nog wereldconcern Philips. Toen ook in België een belangrijke werkgever, met onder meer een belangrijke vestiging in Hasselt. Ooit werkten er ruim 30.000 mensen voor Philips in België. In Hasselt, dat eind 2002 vernam dat het moest sluiten, ooit meer dan 5.000. Nu zijn er dat voor heel België nauwelijks nog een tweehonderdtal. Wat is er gebeurd? Jan Timmer: “Dat is inderdaad de vraag die ik ook vaak in Nederland heb mogen horen. Ik ben daar lang niet op ingegaan. Een soort erecode. Je praat niet over je opvolgers. Maar na twintig jaar zwijgen heb ik die code gebroken en wel gesproken. Via mijn boek. Daarin noem ik geen namen. Dat is goedkoop. Dat is ook contraproductief. Wie kan me niet schelen. Het gaat me om het wat. Het probleem is het doorgeslagen aandeelhoudersactivisme, dat na Reagan en Thatcher ook continentaal Europa heeft veroverd. Uiteraard zijn aandeelhouders belangrijk. Ze houden managers scherp. Maar als zij het alleen voor het zeggen hebben, dan regeert enkel de korte termijn. En dat is niet alleen bij Philips gebeurd.”
Jan Timmer zou als CEO Philips dooreenschudden en een schokgolf veroorzaken in een concern dat tot dan bekend stond om een wederzijdse loyauteit tussen werkgever en werknemers. Operatie Centurion, onder leiding van Timmer, zou het familiale Philips definitief veranderen. Liefst 55.000 werknemers verloren hun baan in de jaren dat Timmer baas was.
Vijfenvijftigduizend jobs weg in enkele jaren tijd. Dat zijn 55.000 getroffen gezinnen. Heeft u daarvan wakker gelegen?
“Dat zou overdreven zijn. Ik had trouwens geen tijd om wakker te liggen. Want er was weinig tijd om te slapen. De Centurion-besprekingen begonnen op donderdagavond en gingen vaak door tot zondagavond.”
Waarom moest het mes er zo hard in?
“Omdat er geen andere keuze was. Philips zat in acute geldnood. Er was een herfinanciering nodig, terwijl de banken hun vertrouwen dreigden op te zeggen. Er was geen geld en er was geen tijd. En er lag geen draaiboek klaar. We moesten het zelf oplossen. En snel. ”
Hoe kon een wereldspeler als Philips zo in de problemen raken?
“In de twintig jaar daarvoor was Philips de hele tijd onvoldoende winstgevend geweest. Wij hadden een hekel aan de Amerikanen, die alleen in functie van het volgende kwartaal dachten en aan de dividenden voor de aandeelhouders. Philips was een bedrijf dat zeer sterk op de lange termijn gericht was.”
Dat lijkt mij anders niet slecht.
“Het is een kwestie van balans. Dat langetermijndenken was bij Philips toen te ver doorgeschoten. Je moet toch ook genoeg geld verdienen om je mensen te betalen, om te investeren en je aandeelhouders tevreden te houden. Maar in de jaren zeventig en tachtig was er in continentaal Europa geen aandeelhoudersactivisme. Aandeelhouders waren toen sneller tevreden. Maar voor Amerikanen, met in hun kielzog de Britten, zijn de aandeelhouders juist de enige echte eigenaar van een bedrijf. Het bedrijf staat voor hen ten dienste van de aandeelhouder.”
Philips was dus te zelfgenoegzaam?
“Dat is het woord. Als je in een stad als Eindhoven tussen al die grote gebouwen rondloopt, als je bijvoorbeeld terugdenkt aan het succes van de cd - waar Hasselt nog een grote rol heeft in gespeeld en waarmee we aan het begin van de digitale revolutie stonden - dan dacht je dat je onoverwinnelijk was.”
“Maar intussen raakten we wel onze afzetmarkt kwijt. Japan, en daarna Korea, werden niet gehinderd om hun consumentenproducten in Europa te slijten. Onze gemeenschappelijke Europese markt is een van de grote verwezenlijkingen van de EU, maar de EU zette wel de deur wagenwijd open voor iedereen.”
Ik hoor protectionisme.
“Ik bedoel daarmee dat Europa nooit gevraagd heeft aan Japan of Korea om hun markten open te stellen voor onze producten. Ik ben in die jaren meer dan eens gaan praten met de bevoegde EU-commissaris. Een Belg. Maar hoe heette-ie ook alweer?”
Karel Van Miert?
“Van Miert, inderdaad. Ik ben vaak bij hem geweest. Dan werd altijd gezegd: Jullie kunnen toch ook gewoon Philipsproducten
ginder verkopen. Er is inderdaad geen wet in Japan die dat verbiedt. Maar het is de facto wel zo dat elke elektronicazaak in Japan gelieerd is aan een grote fabriek. Zoals cafés vaak vast zitten aan een brouwerij. Daar raakten wij niet tussen. De ondergang van onze divisie consumentenelektronica was stilaan onvermijdelijk. 25 procent van onze omzet en maar 8 procent van de winst. Dan is er een probleem. Wij hadden niet meer de slagkracht om te investeren, om aan research te doen. Dat is een van de belangrijkste verklaringen waarom het zo bergaf is gegaan met Philips. Het enige wat ons had kunnen redden was het Apple-model. Maar dat zie je pas achteraf.”
Leg eens uit.
“Ik bedoel daarmee het uitvindersmodel van Apple. Enkel de brains gebruiken, maar het elders laten maken. Wie komt in de problemen als de omzet terugloopt? De fabrikant. Maar dat model kenden we toen nog niet. Het stond ook haaks op alles wat Philips toen was. Een conglomeraat met eigen industriële vestigingen.”
Na u is Philips helemaal in de uitverkoop gegaan. Wat stelt wereldmerk Philips nog voor, nichemarkten als gezondheidstechnologie even buiten beschouwing?
“Men heeft te veel het hoofd laten hangen. Te veel geluisterd naar de mode van de dag. En dat onder invloed van het Amerikaanse aandeelhoudersactivisme. Men wilde te snel winst maken door bedrijfstakken af te stoten. Daarbij speelden ook perverse prikkels mee. Managers die meewerkten aan zo’n ontwikkeling, werden daarvoor beloond. En waar Philips vroeger te veel aan de lange termijn dacht, dacht men plots helemaal niet meer aan die lange termijn. Tegelijk was er ook een gebrek aan durf. Men kocht bijvoorbeeld eigen aandelen op. In plaats van dat geld te investeren.”
“In de financiële wereld is er nu een afkeer voor conglomeraten zoals Philips er een was. Ik heb de tijd nog meegemaakt dat die wel in de mode waren. Maakte je verlies in de ene tak, dan maakte een andere bedrijfstak dat wel goed. Maar met al die hedgefondsen zijn bedrijven zelf handelswaar nu: ze worden gekocht, opgesplitst en weer verkocht. Van enige affiniteit met zo’n bedrijf is er geen sprake meer. Het gaat alleen om winst. is tegenwoordig het toverwoord in de bedrijfswereld. Specialiseren. Maar wat ben je dan...?
Focus
Kwetsbaar.
“Exact. Wat men zich niet realiseert, is dat die extreme vrijhandel de inkomensongelijkheid in de hand werkt. Dat is een van onze belangrijkste problemen in de westerse wereld. Hoe kan je welvaart creëren als bedrijven voortdurend opgekocht en weer verkocht worden? Geen wonder dat de mensen zich afkeren. In Amerika hebben de ontevredenen Trump verkozen. In het Verenigd Koninkrijk hebben we hetzelfde zien gebeuren met de Brexit. In Frankrijk hebben ze het net kunnen afwenden. Intussen probeert men ook nog eens via sociale media de publieke opinie bewust te misleiden. De mensen zijn van niets meer zeker.”
Doen ze het in Azië beter?
“In die zin dat we in Europa op een of andere manier te gemakzuchtig zijn. We zijn onze drive kwijtgeraakt. Het doorzettingsvermogen, de wil om iets te bereiken. Net daarom staat Japan er nog. En ook Korea. Er heerst een groot gevoel van revanchisme in die landen. Japan lag plat na de Tweede Wereldoorlog. In eerste instantie had Amerika de toenmalige grote Japanse bedrijven lam gelegd. Maar uit schrik voor het communisme mocht Japan gaandeweg wel weer industrialiseren. En de Japanner wilde zich opnieuw bewijzen. Net zoals Korea, dat eeuwenlang een kolonie geweest was van Japan en nu wilde tonen dat het net zo goed, zo niet beter, was dan Japan. Vergeet niet dat er maar één bedrijf ter wereld is dat de concurrentie qua smartphones met Apple aankan. Dat is het Koreaanse Samsung. Dat zijn geen landen waar werknemers bij wijze van spreken vinden dat ze op 52 jaar al recht hebben op hun pensioen.”
U vergeet de Chinezen.
“Die vergeet ik helemaal niet. Een zeer begaafd volk, dat veel meer kan dan enkel kopiëren. Napoleon zei het al: Laat China alstublieft slapen, want als China wakker wordt… En alweer zie ik daar
diezelfde drive, die motivatie om iets te verwezenlijken. Dat zelfbewuste missen we in Europa. In China denken ze: Doe zomaar door, Europa, dan worden jullie het pretpark van China.”
“In Europa heerst de middelmaat. We zijn bezig met zaken van secundair belang: Orban, Polen, Griekenland… Ik heb nog Jacques Delors gekend. Europa heeft geen grotere Europeaan gehad. En nu? Ik zie alleen mevrouw Vestager, de Deense commissaris. Zij durft tenminste wel de Apples, Googles en Facebooken, de Amerikanen die ons digitaal aan het koloniseren zijn en toch geen belastingen betalen, een hak te zetten. ”
Komt het nog goed met Europa?
“Ik vrees dat het te laat is. Ik acht het nu al vrijwel onmogelijk dat Europa nog een antwoord kan geven op de digitale revolutie. Terwijl we bij het Verdrag van Lissabon nog de ambitie hadden de meest innoverende samenleving van de wereld te worden. Daar is niets van uitgekomen.”
“Nog eens, die eengemaakte markt is een grote Europese verwezenlijking. Alleen hebben we dat schaalvoordeel van 500 miljoen Europeanen niet gebruikt om pan-Europese bedrijven te ontwikkelen. Tenzij Airbus. Integendeel, onze bedrijven worden opgekocht. Kruidvat in Nederland? Chinees. De containerterminal in Rotterdam? Chinees. En in België is het al even erg, zag ik een tijd geleden op Canvas.”
U waarschuwt voor een ver doorgeslagen vrijhandel. Maar zelf heeft u 55.000 mensen ontslagen. Wilt u weer in het reine komen? Zoals rijke katholieken vroeger aan het eind van hun leven veel wegschonken aan de Kerk?
(wuift die vraag weg) “Dat is geen motief geweest. Godsdienst heeft ook niet meegespeeld. Ik wil wel kennis delen, grote verbanden laten zien. Als je ouder wordt, denk je veel na. En ik lees veel. Ik moet het eens opschrijven voor mezelf. Wie weet hebben andere mensen hier ook iets aan. Dàt is de drijfveer geweest: willen wéten en hopen dat je met een helikopterblik anderen tot inzichten kan brengen via de recente Philipsgeschiedenis.”
De extreme vrijhandel van tegenwoordig veroorzaakt inkomensongelijkheid. Hoe kan je welvaart creëren als bedrijven voortdurend opgekocht en weer verkocht worden? Geen wonder dat de mensen zich afkeren. Jan Timmer