De ongelijke verdeling van het Gemeentefonds
De dotaties uit het Vlaams Gemeentefonds zijn na de belastingen (53%) de tweede grootste inkomstenbron (34%) van de lokale besturen. In totaal wordt dit jaar 2,58 miljard euro onder de 308 Vlaamse steden en gemeenten verdeeld. Dat bedrag wordt elk jaar opnieuw met 3,5 procent verhoogd. “De ongelijke verdeling van deze middelen zorgt al jaren voor frustraties, met een zaak voor het Grondwettelijk Hof als gevolg”, zegt professor Lode Vereeck.
Tot 1860 inden steden en gemeenten zelf de ‘octrooirechten’. Dat waren belastingen op de in- en uitvoer van goederen zoals drank, eetwaren, veevoeder en brandstoffen. In 1860 werden deze octrooirechten opgeheven wegens wanpraktijken. De gemeenten verloren zo een deel van hun fiscale autonomie. Ter compensatie van dit inkomstenverlies kende de centrale overheid aan de steden en gemeenten een jaarlijkse dotatie toe. Dat zou de basis worden van wat we vandaag als het Vlaams Gemeentefonds kennen. De middelen uit het Gemeentefonds worden verdeeld aan de hand van vijf criteria. Het eerste en belangrijkste is de stedelijke financiering. Dit heeft onder andere tot gevolg dat 40,8 procent van de middelen rechtstreeks naar 12 procent van de Vlaamse bevolking gaat, namelijk naar Antwerpen (684 miljoen euro) en Gent (346 miljoen euro). De vier andere criteria zijn fiscale draagkracht, sociaaleconomische situatie (o.a. werklozen en leefloners), centrumfunctie en landelijkheid (oppervlakte).
De huidige verdeling zorgt voor veel frustraties. “Terecht”, meent Vereeck. “De Gini-coëfficiënt -met waarde tussen 0 en 1 waarbij 0 staat voor helemaal gelijk en 1 voor helemaal ongelijk - is een wetenschappelijke maatstaf om ongelijkheid te meten. Waar die voor de inkomens in dit land 0,26 bedraagt, is dit voor de verdeling van het Gemeentefonds 0,40.” Met 101,74 euro is Sint-Martens-Latem de gemeente met de laagste dotatie per inwoner. Gent daarentegen kan met 1.256,96 euro per inwoner rekenen op de hoogste uitkering uit het Gemeentefonds. De 42 Limburgse steden gemeenten zitten daar met 277,76 euro per inwoner vandaag ver onder.