Middeleeuws Europa in de ban van Loons familiedrama
KURINGEN / DORDRECHT / LONDEN - Ada van Holland, 15 jaar, enig kind van de graaf, trouwt in grote haast. Nog zelfs voor haar net overleden vader begraven is. Haar oom vindt dat hij de rechtmatige opvolger is. Zijn rivaal, haar bruidegom, is Lodewijk II, graaf van Loon. Die hoopt met Ada Holland binnen te halen. Maar Ome Willem laat zijn nichtje ontvoeren, opsluiten en uiteindelijk verbannen naar Engeland. Na vier jaar en een oorlog krijgt de graaf van Loon zijn Ada weer vrij. In ruil voor zijn broer. Als die vergeten broer jaren later terugkeert, laat hij Lodewijk en een tweede broer vergiftigen om zelf graaf van Loon te worden. “Schandalig”, fluistert heel Europa.
13de eeuw regeert in Loon graaf Lodewijk II. Loon heeft met het hertogdom Brabant in het westen een sterk groeiende concurrent. Dat kijkt begerig naar de handelsweg tussen Brugge en Keulen. Intussen is Loon, ondanks twee bazen, de bisschop in Luik en de keizer in Duitsland, en een vervelende buur, zelf ook gegroeid. De contouren van het huidige Belgisch Limburg zijn al goed te zien. Al zijn er hier en daar wel ferme gaten in de Loonse kaas, onvermijdelijk in het versnipperde Europa van toen met haar complexe feodale systeem.
Loon aast op Holland
“Lodewijk II is zelf ook ambitieus. Daardoor raakt hij in het oog van een storm”, zegt historicus dr. Jan Vaes, curator van de tentoonstelling in Alden Biesen. “In 1203 verlooft hij zich met Ada, enig kind op dat moment van de graaf van Holland. Een interessante partij. Er is veel belangstelling. Lodewijk II wint het pleit door veel cadeaus uit te delen. Niet door grond in eigendom te geven, maar die grond te belenen.” Intussen ligt Lodewijks schoonvader in spe, Dirk VII van Holland, zwaar ziek in zijn grafelijk bed in Dordrecht. Aleide van Kleef, moeder van Ada, wil dat haar 15-jarige dochter zo snel mogelijk trouwt. Want dé concurrent is Ada’s oom, Willem van Friesland. Aleide heeft het al meer aan de stok gehad met haar schoonbroer. Zelfs met gewapend geweld. Willem wil al langer Holland. “Maar Willem, graaf van Oost-Friesland, is ook Ada’s voogd”, vertelt Vaes. “Volgens het leenrecht is vrouwelijke opvolging, zonder voogd of echtgenoot, niet geoorloofd. Op 4 november 1203 overlijdt Dirk VII. Nog voor hij begraven is, zorgt Aleide, net weduwe, dat Ada en Lodewijk van Loon trouwen. Willem is woest. De schrijver van de Annales Egmundani noteert: Erat miserum videre. ‘Ellendig om te zien dat zelfs de begrafenis met weinig respect plaatsvond.’”
‘De Loonse Oorlog’
Op weg naar de uitvaart van haar vader wordt Ada in de burcht van Leiden na een pittige belegering gevangengenomen door haar voogd. Die heeft zich na wat gestook kunnen opwerken als vertegenwoordiger van de Hollanders. “Die zijn misnoegd met het vooruitzicht een vreemde graaf – enen vremden prince – te moeten dulden. Willem voert Ada naar het eiland Texel en kort daarna als gijzelaarster naar Jan zonder Land, koning van Engeland.”
Het passeert niet onopgemerkt in de rest van Europa. De hertog van Brabant, altijd bereid om een buurman als Loon te koeioneren, steunt Willem van Friesland financieel tegen Lodewijk II van Loon.
Er begint een opbod. Zo veranderen Tessenderlo, met daarin de door de graven van Loon gestichte abdij van Averbode, en ook Lummen, van eigenaar. Loon schenkt die aan Luik. Luik beBegin leent opnieuw aan Loon. “Duidelijk is dat Lodewijk van Loon al zijn troeven uitspeelt. Hij geeft zelfs zijn pas verworven graafschap Holland in leen aan de bisschop van Utrecht, met 2000 pond, in ruil voor steun.” Lodewijk heeft geallieerden nodig. Het onvermijdelijke is intussen gebeurd: een oorlog tussen Lodewijk en Willem. Die zal de Nederlandse geschiedenis in gaan als de ‘Loonse Oorlog’ (12031206). Jan Vaes: “In Holland voert Lodewijk, dan ook graaf van Holland, een beleid dat de lage adel bevoordeelt ten nadele van de hogere. In slopende veldtochten tegen de grote coalitie die tegen hem is opgezet, verliest hij uiteindelijk na wisselende kansen.”Hij roept nog hertog Jan van Limbourg te hulp, een klein hertogdom dat nu grotendeels in het oosten van de provincie Luik ligt. Die tracht te bemiddelen.” Maar Willem van Friesland woude zoene noch vrede mit hem angaen. Zo bericht Cornelius Aurelius in zijn kroniek over onze graaf: Ende heeft sijn tenten ende pauweljonen laten staen, ende haeste hem tot Uutrecht te comen, als hi haestelixste mochte. Het Loonse krijgsvolk kan blijkbaar hard lopen. Sommigen gooien zelfs hun harnas uit. Vergeefs, want velen worden afgemaakt. Anderen verdrinken.” En zo druipt onze Lodewijk II af om nooit meer terug te keren. Ende in aldusdaniger manieren is grave Lodewijck van Loon uut Hollandt verdreven, ende en quam nye weder daerin. Veel schulden gemaakt, eigendommen beleend, een oorlog verloren en zijn jonge vrouw gegijzeld in Engeland. Jan Vaes: “In 1206 komt in Brugge een broos compromis tot stand waarbij de invloedssferen van beide kemphanen afgebakend worden. Willem zal uiteindelijk het Hollandse pleit winnen.”
Shoppen in Londen
En Ada, zijn jonge vrouw? Vier jaar zal ze in Engelse hechtenis blijven, ondanks smeekbrieven van haar moeder Aleide. “Deze brief, en mijn smeekbeden, zijn er om u nederig te vragen mijn reeds lang van haar vrijheid beroofde dochter, die onschuldige ziel, vrij te laten.” Aleide benadrukt sterk dat het huwelijk van haar dochter met de graaf van Loon wettelijk is en met vele getuigen werd afgesloten. Blijkbaar heeft rivaal Willem daarover twijfels gezaaid. Waarvan Aleide vervolgens acht getuigen opsomt. “Alle namen geven van Hollandse edelen, die hun ak- koord voor het huwelijk hebben gegeven, zou voor u zeker te langdradig worden.”
Ook Lodewijk zal naar Engeland trekken om zijn Ada vrij te krijgen. Jan Vaes: “Jan zonder Land, de Engelse koning, laat op 16 april 1207 verkondigen dat elf mark, tien schellingen en drie penningen moeten uitgetrokken worden voor Ada’s kleding en die van haar gevolg.” Met andere woorden, Ada en haar gevolg mogen weer vrij komen, maar niet zonder dat ze eerst kunnen gaan shoppen in Londen. Kwestie van weer onder de mensen te kunnen komen.
Gifmenger
In ruil voor Ada’s vrijlating zal Lodewijk II zijn jongere broer Arnold als gijzelaar in Engeland achterlaten. Die Arnold blijft in Engeland liefst negen jaar verpieteren, van 1207 tot 1216. Jan Vaes: “Zijn wraak zal zoet zijn. In juli 1218 sterft Lodewijk II van Loon, nog vrij jong. Hoogstwaarschijnlijk wordt hij vergiftigd. Lodewijk heeft geen nakomelingen. Een broer dient hem op te volgen. Dat wordt Hendrik van Rieneck. De hele constructie blijkt nutteloos: op 29 juli 1218 volgt Hendrik zijn overleden broer op, maar sterft zelf drie dagen later. Volgens de auteur van de ‘Annales Reineri’ worden beide broers, samen met nog enkele andere personen, vergiftigd: Maleficum veneni ferre non valentes. Al voegt hij eraan toe niet te weten wie die misdaden heeft begaan. De moderne geschiedschrijving vermoedt dat dit de ontknoping is van een familiedrama. Arnold zou in 1218 op die manier wraak nemen op zijn verwanten die hem aan zijn lot hadden overgelaten. Zo wordt Arnold, de vermoedelijke gifmenger, in 1218 zelf graaf van Loon.”
Schandaal
En Ada? Ada overlijdt ten laatste in 1237 in het kasteel van Kuringen. Ze zal begraven worden naast haar man in de abdij van Herkenrode. Intussen heeft de adellijke beau monde zo zijn vermoedens. Tot de paus toe. Jan Vaes: “Het Hollandse avontuur met zijn dramatische ontknoping zal nog lange tijd internationaal commentaar losweken. Het verhaal blijft leven in poëzie, toneel en schilderijen. Tot in de 19de eeuw. Daarom geeft Arnold, de nieuwe graaf, een stuk grond cadeau aan de Duitse Ridderorde. Om weer in een goed blaadje te staan bij keizer en paus. Dat is het begin van Alden Biesen.”