Luipaardman verbannen naar de kelder
TERVUREN - Na een opknapbeurt die maar liefst vijf jaar geduurd heeft, gaat het vernieuwde AfricaMuseum in Tervuren zondag opnieuw open. Decennialang een uitstalraam van het Belgische “beschavingswerk” in Congo, wil het museum nu met een kritische blik t
restauratie - totale kostprijs 66,5 miljoen euro - was hoognodig. Het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika was in alle opzichten verouderd. Niet alleen vanwege de oubollige presentatie van opgezette dieren en Afrikaanse voorwerpen, maar zeker ook vanwege het achterhaalde perspectief. Het AfricaMuseum werd in 1910 door koning Leopold II geopend als een propagandamachine van zijn koloniale project en kreeg zelfs een eeuw later nauwelijks een kritisch woord over de lippen. Het bestaande, majestueuze museumgebouw in het park van Tervuren is weer als nieuw. Daarnaast heeft architect Stéphane Beel een glazen paviljoen opgetrokken dat onderdak geeft aan het onthaal, een museumwinkel en restaurant. Beide gebouwen zijn verbonden met een ondergrondse gang met twee lange ruimtes voor tijdelijke tentoonstellingen. De oppervlakte van de publieksruimte is verdubbeld naar 11.000 vierkante meter.
Curiosum
Maar minstens even ingrijpend is de inhoudelijke koerswijziging van het AfricaMuseum. “We hebben twee belangrijke uitgangspunten gehanteerd”, zegt Bruno Verbergt, operationeel directeur publieksgerichte diensten. “Enerzijds kijken we met een kritische blik naar het koloniale verleden, anderzijds denken we na over een gezamenlijke toekomst van Afrika en Europa in een geglobaliseerde wereld.” Eén zaal, het krokodillen-diora- ma, is als curiosum in zijn oorspronkelijke staat bewaard. De rest van het museum is naar de 21ste eeuw gekatapulteerd. “Een kwart tot de helft van het nieuwe museum zijn collectiestukken die vroeger niet getoond werden. We tonen nu ook meer hedendaagse werken van Afrikaanse kunstenaars”, zegt Verbergt. Foute sculpturen zoals de Luipaardman, een vermomde man in dreigende houding boven een slapend slachtoffer, zijn verbannen naar een beeldendepot in de kelder met een begeleidende tekst: ‘De beelden die je hier ziet, maakten vroeger deel uit van de permaDie tentoonstelling, maar horen daar niet meer thuis.’ De toeschouwer krijgt niet meer uitsluitend een blanke bril op de neus, maar ook de Afrikaanse stem is hier en daar nadrukkelijk aanwezig.
Huisvuil
Het AfricaMuseum heeft niet al zijn iconen van weleer bij het grof huisvuil gezet. De opgezette giraf en olifant blijven op post. Die laatste, King Kasai, werd in 1957 geschoten in Zuid-Kasaï en verbleef tijdens de opknapbeurt van het museum in Technopolis. Eigenlijk is het 1.500 kilo zware dier niet een maar twee olifanten: één slachttand is afkomstig van een ander dier. Ook de bekende prauw van 22,5 meter en 3,5 ton, een cadeau van de inwoners van Ubundu aan koning Leopold III, heeft zijn plek behouden in het nieuwe museum.
In totaal wordt slechts 1 procent van de gigantische wetenschappelijke collectie van het AfricaMuseum getoond. Een radioactieve blok uraniumerts uit een mijn in Katanga lag ooit gewoon te stralen in het museum, maar zit nu opgeborgen in een bunker onder het Koloniënpaleis. Een luguber raadsel in de collectie zijn twee genente mummificeerde lijken van Congolezen die het museum in de jaren dertig kreeg toegestuurd. Waarom en door wie weet niemand. Ze werden nooit tentoongesteld.
Koning Filip
Blijft de vraag: hoe ga je om met de bloederige erfenis van Leopold II in een museum dat door de man zelf werd opgericht en wiens acroniem LL 45 keer in de museummuren gebeiteld is? Een buste van de voormalige vorst in de rotonde werd vervangen door een Congolees kunstwerk.
“Onze taak is vooral uitleggen wat kolonialisme is en wat er gebeurd is”, zegt Verbergt. “De discussie of dat een goede zaak was of net een genocide veroorzaakt heeft, hoeven wij niet te voeren. Wij bieden een forum voor het debat.” En dat zal de komende weken zeker nog oplaaien. Koning Filip neemt alvast het zekere voor het onzekere en stuurt zijn kat naar de opening.
Bruno Verbergt erkent dat ook het vernieuwde museum voor discussie vatbaar blijft: “Wij zien de heropening van het museum niet als het eindpunt van de dekolonisatie maar als het begin van een nieuw tijdperk.” Het vernieuwde AfricaMuseum rekent op een verdubbeling van het aantal bezoekers, tot zo’n 250.000 per jaar. Als u een bezoek plant, checkt u best eerst op de website of er nog dagtickets beschikbaar zijn.
→ www.africamuseum.be