Extreem rechtse schutter vermoordt negen mensen en zijn moeder
Tobias Rathjen (43), de man die woensdag negen mensen doodschoot in twee shishabars in de Duitse stad Hanau, handelde uit extreemrechtse motieven. In zijn manifest riep hij op tot “een grote zuivering” van de wereld.
Rathjen opende woensdag rond 22 uur het vuur in twee waterpijpcafés in zijn woonplaats Hanau, vlakbij Frankfurt. Daarbij kwamen in totaal negen mensen om het leven en raakten nog eens zes slachtoffers gewond. De schutter vluchtte daarna naar zijn appartement, waar hij eerst zijn 72-jarige moeder doodde en vervolgens zelfmoord pleegde.
Het Duitse federale parket bevestigde woensdag dat de dader racistische motieven had. In het 24 pagina’s tellende manifest dat Rathjen voor zijn actie online had geplaatst, riep hij onder meer op tot “een grote zuivering” van de wereld en de noodzaak om bepaalde volkeren te vernietigen. Alle negen slachtoffers van woensdagavond hadden een migratieachtergrond. “Het manifest en de video’s van de man getuigen van diepgewortelde racistische opvattingen”, verklaarde Duits procureur-generaal Peter Frank. Speurders onderzoeken nu of de dader hulp kreeg.
Het laatste jaar werd Duitsland meermaals opgeschrikt door extreemrechtse terreur.
Een rustige kerel. Niets vreemds op aan te merken. Zo klinkt het in de schietclub waar Tobias Rathjen lid van was. De man had zijn eigen wapens, dat was geweten, want hij bezat een vergunning. Met die legale wapens trok hij woensdagavond omstreeks 22 uur naar shishabar Midnight in het centrum van Hanau, bij Frankfurt. De aanwezigen kregen amper de tijd om te vluchten. “Ik zag die man binnenkomen. Hij doodde iedereen aan de tafel naast ons”, verklaarde Muhammed B. gisteravond vanop zijn ziekenhuisbed. “Daarna kwam hij naar onze groep, schoot mijn vriend in het hoofd en nam ook mijn andere tafelgenoten onder vuur. Ik kon nog net wegspringen en mij verstoppen achter een muurtje.”
Daarna reed Rathjen naar een andere waterpijpbar, de Arena Bar, iets verderop. Ook daar geen moment genade. Vijf mensen werden onmiddellijk doodgeschoten, onder wie een zwangere vrouw van 35. Daarna reed de schutter terug naar huis. Hij schoot er zijn 72-jarige moeder dood, en vervolgens zichzelf.
Hollywood
Lang moest de politie niet zoeken naar zijn motieven. Tobias Rathjen – gediplomeerd bedrijfskundige – liet een ronduit warrig manifest van 24 bladzijden achter, plus een video waarin hij in perfect Engels zijn absurde visie op de wereld uiteenzette. Over de noodzaak om bepaalde volkeren te vernietigen. Vooral migranten uit Arabische landen en Turkije – zoals zijn slachtoffers – moeten het ontgelden. Verder ontvouwt de man tal van radicale complottheorieën. Over de “geheime diensten” die in de VS “kinderen mishandelen en vermoorden”. Over zijn aanslagen daarentegen geen woord. Er valt geen lijn te trekken in zijn betoog, want evengoed spendeert hij pagina’s aan zijn mislukken in de liefde, aan Hollywoodfilms en de slechte resultaten van het Duitse nationale elftal.
Tobias Rathjen – een einzelgänger volgens buren – was geen bekende van de politie. Na lezing van zijn extreemrechts manifest is het Duitse antiterreurparket er wel van overtuigd dat hij handelde uit racisme. Bondskanselier Angela Merkel herhaalde dat: “Het racisme is een vergif en de schuld van veel misdaden in onze samenleving.”
Online wereld
De tekst van Rathjen toont overeenkomsten met de manifesten van de Noorse massamoordenaar Anders Breivik. Maar ook met dat van de terrorist die een jaar geleden in het Nieuw-Zeelandse Christchurch meer dan vijftig mensen doodde. “Hetzelfde verhaal bij de racistische aanslag van Dylann Roof enkele jaren geleden in een kerk in het Amerikaanse Charleston. Je ziet een constante”, zegt cultuurwetenschapper Ico Maly (Universiteit Tilburg). “Al die extreemrechtse aanslagen starten in een online wereld met gelijkgezinden. En ik vrees dat we nog maar aan het begin staan.” Die “online wereld” bevindt zich onder meer op tal van racistische internetfora waar de ene na de andere complottheorie wordt gelanceerd. Ico Maly: “Er bestaan online tal van niches waarbij bepaalde groepen theorieën vormen of verbintenissen zoeken tussen reeds bestaande complottheorieën. Het probleem is dat veel van die individuen elkaar versterken in hun waanideeën. Er is ook geen enkele regulering, er is niemand om in te grijpen, want het zijn allemaal gelijkgezinden. Gelukkig zijn de meeste bezoekers nog enigszins rationeel, maar zodra je met een labiel persoon te maken hebt, kan het ontsporen.”
Wat aanslagplegers als Rathjen volgens Maly mogelijk ook versterkt, is dat mainstream politici zich tegenwoordig luidop uitlaten over ‘omvolking’, het idee dat de oorspronkelijke bevolking wordt ‘vervangen’ door georganiseerde migratie van andere volkeren. “Dat is enigszins typisch voor deze tijd geworden. Maar opeens kan het zijn dat een individu zegt: ‘Nu is het genoeg. Nu moet actie ondernomen worden’.”
Voor de veiligheidsdiensten ligt de uitdaging er nu in om dergelijke fora grondig te screenen naar sporen van terrorisme of aanzetten tot racisme, maar dat is een titanenwerk. De Duitse autoriteiten onderzoeken alvast of Tobias Rathjen daadwerkelijk alleen handelde. Volgens het ministerie van Binnenlandse Zaken lijkt het daar alleszins wel op.
AfD krijgt deel van de schuld
Terwijl Duitsland in rouw is en in Hanau gisteravond duizenden mensen samenkwamen om de slachtoffers te herdenken, houden veel Duitse politici de radicaal-rechtse partij Alternative für Deutschland (AfD) onrechtstreeks medeverantwoordelijk voor de aanslagen. Norbert Röttgen van de christendemocratische CDU (en kandidaat om Merkel op te volgen), zei dat de aanslagen niet “geïsoleerd” bekeken mogen worden. “Wij moeten het gif bestrijden dat door AfD in onze samenleving gedragen wordt.” Volgens Konstantin Kuhle van de liberale FDP, is AfD medeschuldig aan het klimaat van haat en racisme in Duitsland. Dat zegt ook Konstantin von Notz van de Groenen. “Verspreiding van haat heeft gevolgen, ook dodelijke.”