Leger pleegt staatsgreep in Myanmar
In Myanmar heeft het leger regeringsleider en voormalig Nobelprijswinnares Aung San Suu Kyi opgepakt. Ook andere leden van haar kabinet en van haar partij zijn opgepakt. De militaire opperbevelhebber heeft op televisie aangekondigd dat het leger voor minstens een jaar de macht overneemt.
Myanmar is gisteren ontwaakt in een déjà vu: de klassieke tekenen van vijf decennia militaire dictatuur waren plots terug. Het openbaar vervoer, de banken en andere diensten draaiden abrupt op een laag pitje, mensen holden naar de markt om voorraden in te slaan. Het leger kondigde voor minstens een jaar de noodtoestand af, terwijl soldaten symbolische locaties als het stadhuis van Yangon bezetten. ’s Nachts waren de president en tientallen regionale leiders al gearresteerd, net als Aung San Suu Kyi (75). The Lady, nog steeds officieel ‘staatsadviseur’ (burgerlijke leider, nvdr.) van Myanmar, zou huisarrest hebben. Voor haar is dat een flashback naar de talloze periodes die ze sinds 1989 in opsluiting doorbracht – bijna 20 procent van de tijd – telkens op bevel van de militaire junta van het land.
“Het leger hoopt te verhinderen dat de aanhangers van Aung San Suu Kyi en haar partij mobiliseren op straat”, zegt professor Marco Bünte, politicoloog gespecialiseerd in Myanmar bij de Universiteit van Erlangen Nuremberg, aan onze zusterkrant De Standaard. Buitenlandse media zijn uit de ether gehaald en het internet werd deels geblokkeerd, terwijl de militairen op de staatstelevisie hun beslissing meedeelden. “Via sociale media kunnen mensen ook nu nog communiceren, wat een tegenbeweging door het middenveld mogelijk maakt”, meent Bünte. ‘Maar ik vermoed dat er veel machteloosheid heerst. Myanmarezen, ook jongeren, kennen de geschiedenis en ze kennen hun leger. Het is de meest geavanceerde instelling van het land. Het leger stond al ijzersterk in de regering, hoewel het de afgelopen jaren de macht moest delen met civiele partijen. Nu die politici een andere richting uit willen, trekt het leger er de stekker uit.”
Vernederd
De promilitaire partijen verloren in november 2020 zwaar in wat toen nog maar de tweede vrije verkiezingen ooit waren. Zelfs in een systeem dat het leger vetorecht en 25 procent voorbehouden zitjes in het parlement geeft, konden ze door de rampzalige resultaten niet wegen op het publieke debat. Er was meer en meer hoop op ‘nieuwe hervormingen’. Het leger kon die vernedering niet verteren en sprak over ‘massale fraude’. De coup is voor hen een ‘noodzakelijk’ antwoord op vermeende onregelmatigheden, ook al stelden drie onafhankelijke organisaties die duizenden waarnemers uitstuurden, vast dat de verkiezingen integer verliepen.
“De uitslag reflecteerde de wil van het volk, dat eerder antimilitaristisch is”, zegt Bünte. “Het leger zette de kiescommissie onder druk om de uitslag te herroepen.” Vrijdag nog drong het bij de regering aan op uitstel van het parlementaire jaar en een hertelling, waardoor het leger de stemvoorkeur van individuen kon inzien. “San Suu Kyi kon die eis onmogelijk inwilligen, het zou verdere repressie mogelijk maken”, zegt Bünte. Het nieuwe parlement zou gisteren voor het eerst samenkomen, ter bevestiging van de uitslag. Dat wilde het leger verhinderen om verdere afbrokkeling van zijn macht te voorkomen.
San Suu Kyi heeft veel westerse kritiek gekregen omdat ze tijdens de genocidaire campagne tegen Rohingya-moslims niet inging tegen het leger. Maar volgens Bünte heeft ze op cruciale domeinen het leger een hak gezet. “Militairen ontzegden haar de formele titel van premier, maar San Suu Kyi slaagde er in om ’staatsadviseur’ te worden. In de ogen van de bevolking geeft dat evenveel gezag. Ze manoeuvreerde de Nationale Raad voor Veiligheid en Defensie, waar militairen heersen, naar de zijlijn. En er was geen rechtstreekse dialoog tussen haar en de hoogste generaal Min Aung Hlaing.”
Die Min Aung Hlaing (64), de tegenhanger van San Suu Kyi, komt eind dit jaar aan het einde van zijn ambtstermijn na een bewogen carrière. Zijn opvolger zou volgens Bünte automatisch minder autoriteit hebben. “In de Myanmarese politiek draait alles om persoonlijkheden met jarenlang opgebouwd gezag. Met een nieuwkomer aan de top zou de macht van het leger zeker verder aftakelen.”
Gegeerde buffer
Myanmar gaat dus terug in de tijd, van een democratie onder voogdij naar een volwaardige dictatuur. Burgers die de komende tijd opgepakt worden, hebben geen enkele garantie op onafhankelijke rechtspraak. Min Aung Hlaing heerst nu over alles en belooft nieuwe verkiezingen. “Alles is nu mogelijk, ook een vervalste stembusgang”, zegt Bünte. “We moeten de verhaallijn over een terugtrekkend leger opgeven. Zij verdwijnen niet. De legertop ziet zichzelf nog steeds als diegenen die Myanmar de democratie hebben teruggegeven.”
Hoe shockerend de coup ook is, toch maakt ze van Myanmar niet meteen de internationale paria die het voor 2011 was. Het ZuidoostAziatische land is volgens analisten bij Frontier Myanmar te gegeerd als buffer tussen belangrijke geopolitieke blokken. Zowel India, China als de VS proberen het regime aan hun kant te krijgen, en de investeringskansen die het land biedt, zijn groot. Myanmar weet dat en wacht de reacties af. De VS toonden gisteren afkeuring en beloofden “diplomatieke actie”. India sprak “grote bezorgdheid” uit. China hoopt dan weer dat “interne problemen worden opgelost ten voordele van stabiliteit”. En buurland Thailand ten slotte, waar ook prodemocratisch protest woedt, hield het op “het zijn hun zaken”.