Eurosceptici profiteren (nog) niet van vaccinatie-debacle
Aan de vooravond van de Europese top donderdag en vrijdag hangt weer een parfum de crise rond de Europese Unie. Maar voorlopig wijst niets erop dat eurosceptische partijen profiteren van de vaccinatieproblemen.
Terwijl het in de strijd tegen Covid-19 de goede richting uitgaat in de VS en het Verenigd Koninkrijk, kampt Europa met een trage vaccinatiecampagne en nieuwe lockdowns, onder meer in Duitsland. Wie peilt hoe de stemming in de hoofdsteden is, krijgt sombere beelden en adjectieven te horen. “Covid doet Europa overkomen als zwak.” “De chefs voelen zich opgejaagd, het draagvlak bij de bevolking verdwijnt.” “De landen zijn radeloos en het beleid schiet alle kanten uit.” De tijdelijke opschorting, vorige week, van de toediening van het AstraZenecavaccin in verscheidene lidstaten was een voorbeeld van dat laatste. Vooral in die landen waar verkiezingen voor de deur staan, zoals Duitsland, is de zenuwachtigheid tastbaar. Maar ook in het Elysée maken ze zich zorgen: de jongste peiling zegt dat president Emmanuel Macron nog slechts een marge van 6 procent heeft tegenover Marine Le Pen van het rechtse Rassemblement National, tegen wie hij het vrijwel zeker volgend voorjaar zal moeten opnemen in de tweede ronde van de Franse presidentsverkiezingen. Hongarije telde de voorbije week het meeste aantal doden per inwonersaantal, ondanks de levering van Russische en Chinese vaccins. Het kan premier Viktor Orban zuur opbreken wanneer hij het volgend jaar moet opnemen tegen een verenigd oppositiefront.
Vaccinoorlog
Diplomaten die al een tijdje meedraaien in Brussel, zien parallellen met de vorige crisissen. Het gebrek aan eenheid van commando en de complexe structuur leiden tot een trage reactie. Telkens lopen de interne spanningen op, waarbij de Europese leiders – Orban op kop – Brussel met de vinger wijzen en de Commissie de bal terugkaatst naar de lidstaten die ook nog eens onderling in de clinch gaan. “Maar dit is veel ongrijpbaarder dan de eurocrisis, die onder controle gebracht werd toen toenmalig ECB-voorzitter Mario Draghi zei dat hij alles zou doen om de euro te redden en Angela Merkel na lang aarzelen besloot Griekenland aan boord te houden”, zegt een bron. “Nu hebben ze de sleutel niet in handen. Het komt erop aan de productiecapaciteit van vaccins op te voeren. Al de rest zijn kleine maatregelen, maar geen gamechangers.” Een voorbeeld daarvan is het exportverbod van vaccins waarmee Commissievoorzitster Ursula von der Leyen mogelijk vandaag uitpakt, volgens sommigen onder druk van de regering in Berlijn. Von der Leyen beklemtoont dat zo’n verbod bedoeld is om AstraZeneca te dwingen het contract met de EU na te komen, maar het zet de relaties met het Verenigd Koninkrijk verder onder druk en kan leiden tot een ‘vaccinoorlog’. De vraag is of de winst in de vorm van enkele miljoenen vaccins extra opweegt tegen de reputatieschade voor het ondernemingsklimaat in de Unie. De onmacht blijkt ook uit de ontwerpconclusies voor de Europese top van donderdag en vrijdag: “De versnelling van de productie en de levering van vaccins blijft essentieel om deze crisis te boven te komen. Inspanningen daartoe moeten verder geïntensiveerd worden”, luidt het.
De ‘bazaar’ van Kurz
De Oostenrijkse kanselier Sebastian Kurz is er zelfs in geslaagd de Europese solidariteit bij de bestelling van de vaccins ter discussie te stellen. Met grafieken in de hand klaagde hij aan dat Oostenrijk minder vaccins krijgt dan het kleine Malta. Volgens Kurz is er een soort “bazaar” waar lidstaten heimelijk deals sluiten voor de levering van vaccins. Hij slaagde erin onder meer Bulgarije, Tsjechië en
Kroatië achter zich te scharen. De Commissie wees Kurz erop dat zijn eigen regering minder vaccins van Pfizer opnam dan Oostenrijk toekwam op basis van het bevolkingsaantal, omdat het vooral had ingezet op het goedkopere vaccin van AstraZeneca. De doses die Oostenrijk niet had opgenomen, werden herverdeeld onder andere lidstaten die wel het duurdere Pfizer-vaccin wilden bestellen. Alles was verlopen volgens de afgesproken methode, Kurz heeft zijn achterstand te danken aan beslissingen van zijn eigen regering.
Nu eist de Oostenrijkse premier dat de andere landen op de Europese top alsnog instemmen met een correctiemechanisme. Maar onder anderen Merkel is woedend op haar Oostenrijkse collega, die verkeerd gegokt heeft en het nu doet uitschijnen alsof er allerlei schimmige deals zijn afgesloten.
Quatorze juillet
De affaire toont hoe groot de paniek is, ook al blijft de Commissie bezweren dat de toestand snel zal verbeteren. In het tweede kwartaal kunnen de lidstaten volgens Von der Leyen 360 miljoen doses verwachten tegenover 100 miljoen in het eerste kwartaal – ook al levert AstraZeneca maar 70 in plaats van de beloofde 180 miljoen doses. Omdat er maar één inenting nodig is met het vaccin van Johnson & Johnson, zouden eind juni 250 miljoen Europeanen ingeënt kunnen zijn. Thierry Breton, de Franse eurocommissaris die elke ochtend om 5 uur belt met de topman van AstraZeneca die in Australië zijn winter doorbrengt, kondigde zelfs aan dat “het rijk der vrijheid” eraan komt op … 14 juli. Tegen dan moet ook het herstelfonds van 750 miljoen euro in de steigers staan om de Europese economie te stimuleren.
Uit de mode
Voorlopig blijkt ook niet dat eurosceptische partijen garen spinnen bij de zwakke Europese aanpak. Bij twee deelstaatverkiezingen in Duitsland kreeg niet alleen de CDU van Merkel klappen, maar ging ook de AfD erop achteruit. In Nederland profiteerde het Forum voor Democratie van de coronamoeheid, maar wonnen ook de VVD van premier Mark Rutte en het pro-Europese D66. Europa was zelfs de grote afwezige in de debatten.
Meer nog, er is een opvallende evolutie aan de gang bij sommige eurosceptische partijen. Het Rassemblement National van Marine Le Pen rept niet meer over een uitstap uit de euro of een Frexit. “Le Pen heeft gezien dat ze te radicaal was om het in 2017 in de tweede ronde te halen”, is te horen. Nog opvallender is de evolutie bij de Lega van Matteo Salvini, waar een vleugel probeert de partij richting centrum te sturen. “Het euroscepticisme in zijn hardste vorm is uit de mode”, noteerde The Economist. “Ik zie geen heropleving van de extremen, wellicht omdat ze geen beter alternatief hebben”, zegt een goed geplaatste bron in het Europees Parlement.