Zo zagen de Romeinen in Tongeren er echt uit
Regio
De gezichtsreconstructies, twee ervan driedimensionaal, zijn verbluffend levensecht. Ze zullen vanaf 1 mei te zien zijn in de inkomhal van het Gallo-Romeins Museum. Woensdag werden ze al voorgesteld in het museum. Het verhaal achter die drie gezichten is pas echt intrigerend. Dankzij DNA-onderzoek, uitgevoerd aan de Harvard University in de VS, willen onderzoekers van het archeologiebedrijf Vlaams Erfgoed Centrum, ook daarin gesteund voor een projectsubsidie door Vlaanderen, met de genetische informatie en een isotopenonderzoek uit onder meer deze skeletten achterhalen wat de herkomst was van de Tongerse bevolking vanaf het begin van onze jaartelling tot de vierde eeuw na Christus. Romeins Tongeren dus. Atuatuca Tungrorum. Daarvoor werden 38 skeletten geselecteerd voor een DNA-analyse, 30 voor een isotopenonderzoek. Internationaal bekeken is het een van de grootste DNA-onderzoeken over de Romeinse tijd.
Lokale hulp
Een aantal skeletten daarvan komen uit een wel heel bijzonder grafveld in de buurt van de Beukenbergweg. Daar waren in 2013 werken voor een hal van een nabij gelegen scholencomplex. Maar we zijn in Tongeren, eerst moest er een archeologisch onderzoek door het Nederlandse bureau ADC-ArcheoProjecten plaatsvinden.
Archeoloog Henk van der Velde (50) van het Vlaams Erfgoed Centrum was toen een van die onderzoekers: “De plek lag op een helling waar de stadsmuur uit de tweede eeuw tegenaan lag en waar ook het aquaduct de Romeinse stad binnenkwam. We hadden gedacht van alles te vinden over het aquaduct en de stadsmuur. Maar we hadden niet verwacht er een vroeg-Romeins grafveld te ontdekken. ” “De skeletten dateren uit de eerste decennia van onze jaartelling, op een moment dat ze Romeins Tongeren nog volop aan het bouwen zijn. Dat blijkt uit koolstofdatering. Er staan nog geen stadsmuren. Later zal boven dat grafveld, zo rond 70 na Christus, een pottenbakkerswijk ontstaan.” Zoals bekend is Tongeren naar alle waarschijnlijkheid door de Romeinen rond 10 voor Christus gesticht. Van der Velde: “Vermoedelijk heeft Agrippa, veldheer van keizer Augustus, die plek langs de belangrijke weg tussen Keulen en Boulogne aangewezen om er een stad te bouwen. Dat moet zwaar werk geweest zijn. De skeletten lagen in een laag zand. Eén van die werken was precies zandwinning rond de stad. Zand dat nadien gestort werd om Tongeren bouwrijp te maken. Vermoedelijk hebben de Romeinse soldaten voor het zware werk hulp gekregen van lokale mensen.”
Drama aan de Beukenbergweg
Terug naar de Beukenbergweg. Zeventien mensen - 11 mannen, 1 vrouw en 5 kinderen - liggen er in vijftien graven. Eén graf trekt bijzondere aandacht. Daarin liefst drie mensen. Een volwassen man, 40 à 50 jaar, op zijn buik, met vlak tegen hem aan twee kinderen, een jongetje van zes, ook op zijn buik, en een meisje van drie op haar zij. Het meisjesskelet ligt tussen de benen van de man en klampt zich vast aan zijn linkerbeen. Er zijn geen zichtbare sporen van geweld te ontdekken op de botresten. Hoe zijn ze gestorven? Waarom liggen ze samen? Waarom in zo’n ongebruikelijke houding? Welk drama is hier gebeurd? Waarom klampt het meisje zich vast aan de man? Was er een affectieve relatie tussen de man en de twee kinderen? Vragen, heel veel vragen voor de onderzoekers om een tweeduizend jaar oud mysterie op te lossen. “De antwoorden op die vragen zullen we wellicht nooit kennen, maar het nog lopende DNAen isotopenonderzoek heeft ons toch al wijzer gemaakt”, zegt Henk van der Velde.
“Toen we ze opgroeven, dachten we te maken te hebben met een vader en zijn twee kinderen. Uit het DNA-onderzoek weten we nu dat het meisje en de jongen broer en zus zijn, maar dat de man niet hun vader is. Was hij hun stiefvader? Een plusopa? We weten het niet. De man had in elk geval wel blauwe ogen, blond haar en een bleke huid. De jongen had bruine ogen, bruin haar en een licht getaande, wat mediterrane huidskleur. Het meisje heeft ook bruine ogen, maar bijna zwart haar en een lichtere huid dan haar broer. Uit DNA-onderzoek en aansluitend isotopenonderzoek op hun kiezen weten we dat ze alle drie afkomstig zijn uit de Tongerse regio. Het zijn lokale mensen, mensen van hier.”
Geen Ambiorix
Eén conclusie kan Henk van der Velde al voorzichtig stellen: “Uit het totale onderzoek lijkt het erop dat de bevolking van Romeins Tongeren grotendeels uit de regio zelf afkomstig was. In Rome heeft een gelijkaardig onderzoek op 55 skeletten uitgewezen dat de helft uit het oostelijk deel van het Middellands Zeegebied kwam. Een veel kleiner Londens onderzoek wees uit dat drie van de vier skeletten van veel verder kwamen. In Tongeren niet. In een toen ook geglobaliseerde wereld hadden provinciesteden toch ook hun eigen regionaal karakter.”
En dan die wonderbaarlijke gezichtsreconstructies. De drie hebben nog geen namen, maar wel hun gezicht terug. Een man, met gegroefd gelaat, en twee mooie kinderen kijken ons levensecht aan, 2.000 jaar na hun tragische dood. “Niet alleen voor het grote publiek, maar ook voor de wetenschap is het goed dat die mensen nu een gezicht hebben. Hun gezichten zijn helemaal wetenschappelijk verantwoord. Alleen enkele details zijn een interpretatie. Zoals de man. Geven we die een Ambiorixkapsel? Met snor? Of laten we hem uitzien naar de toenmalige Romeinse mode? Kortgeknipt en glad geschoren? We hebben hem een tussenvorm gegeven: wat langer haar, maar glad geschoren.”
“Uit DNA-onderzoek en isotopenonderzoek op hun kiezen weten we dat ze alle drie afkomstig zijn uit de Tongerse regio. Het zijn lokale mensen”
Henk van der Velde Archeoloog