“Regime van paternalisme, discriminatie en racisme”
Koning Filip heeft in Congo nu ook mondeling zijn “diepste spijt” betuigd voor het kolonialisme. Formele excuses kwamen er niet, maar Filip ging wel verder dan in zijn brief in 2020. De koning noemde het koloniale systeem “een regime van paternalisme, discriminatie en racisme.”
Voor het eerst heeft een Belgische koning zich mondeling uitgesproken over het koloniale tijdperk. Bijna dag op dag 62 jaar na de onafhankelijkheid van Congo hield koning Filip woensdagmiddag een speech in de Congolese hoofdstad Kinshasa, een speech waarin hij zich scherp uitliet over het koloniale verleden dat onze twee landen verbindt. De toespraak vond plaats op de trappen van het Palais du Peuple, waar een menigte van enkele duizenden Congolezen zich had verzameld.
In 2020 had Filip in een brief aan de Congolese president Félix Tshisekedi al zijn diepste spijt betuigd. Dat deed hij nu opnieuw, maar hij ging verder dan twee jaar geleden. “Ter gelegenheid van mijn eerste reis naar Congo houd ik eraan, hier, ten overstaan van het Congolese volk en allen die er vandaag nog door lijden, opnieuw mijn diepste spijt uit te spreken voor die wonden uit het verleden”, sprak Filip.
Waar het in 2020 nog bleef bij vage bewoordingen over de tijd van Congo-Vrijstraat (toen Leopold II koning was, red.), veroordeelde Filip nu voor het eerst ook het kolonialisme als systeem. “Hoewel veel Belgen destijds het beste van zichzelf hebben gegeven, oprecht van het land en zijn inwoners hielden, was het koloniale regime als zodanig gebaseerd op uitbuiting en overheersing. Dit regime stoelde op een – op zich niet te rechtvaardigen – verhouding van ongelijkheid. Het was gekenmerkt
door paternalisme, discriminatie en racisme. En het gaf aanleiding tot wandaden en vernederingen.”
Geen excuses
Stevige woorden dus, maar zoals verwacht, kwamen er geen formele excuses voor de rol van ons land in het koloniale systeem in Congo. Dat ligt niet alleen politiek gevoelig omdat excuses tot eisen rond herstelbetalingen zouden kunnen leiden, het werk van de Congocommissie in het federaal parlement is ook nog steeds bezig. En zo lang die commissie niet klaar is, heeft de regering weinig om mee aan de slag te gaan. Kamerlid Wouter De Vriendt (Groen), die voorzitter is van de Congo-commissie, zei meteen na de speech op Twitter wel dat de commissie “de kwestie van excuses niet zal ontwijken”, maar momenteel lijkt er politiek weinig animo om verder te gaan dan een spijtbetuiging. Binnen regeringskringen wordt benadrukt dat spijt een persoonlijker en krachtiger symbool is dan excuses.
De vraag is vooral of het momentum rond excuses niet voorbij is nu Filip zijn eerste historische bezoek niet heeft aangegrepen om zich officieel te verontschuldigen. Iets wat de Nederlandse koning wel deed over de naoorlogse Nederlandse daden in Indonesië.
Geen applaus
De Congolezen die de speech van Filip hoorden, reageerden overigens opvallend lauw op de woorden over de kolonisatie. Er kwam geen applaus voor de koning, applaus dat er wel kwam toen Filip benadrukte dat de buurlanden van Congo de territoriale integriteit van het land moeten respecteren.
Eerder op de dag had de Congolese president Tshisekedi al laten verstaan dat het “aan België is” om te beslissen of het zich excuseert of niet. In zijn eigen speech, voorafgaand aan die van Filip, oogstte Tshisekedi vooral applaus met de aankondiging dat binnenkort het stoffelijk overschot van de eerste Congolese premier Patrice Lumumba naar Congo terugkomt. Lumumba werd in 1961 vermoord en België is daarvoor minstens moreel medeverantwoordelijk.
“Ik hou mij eraan, hier, ten overstaan van het Congolese volk en allen die er vandaag nog door lijden, opnieuw mijn diepste spijt uit te spreken voor die wonden uit het
verleden
Koning Filip
Tshisekedi zei tot slot dat de kolonisatie “perverse effecten” had, maar dat hij de spijtbetuiging van de Belgische koning apprecieerde. Volgens de Congolese president laat dat toe om nu samen verder te gaan. Dat is ook wat de meeste Congolezen aangeven: dat ze naar de toekomst willen kijken, nu ons land opnieuw betere relaties onderhoudt met zijn voormalige kolonie.
In zijn speech benadrukte Filip die verbeterde verstandhouding nog. “Bijna 62 jaar geleden sloegen onze beide landen een fundamentele bladzijde om in hun gemeenschappelijke geschiedenis”, zei de koning. “Laten we dit nieuwe hoofdstuk samen schrijven. Zonder het verleden te vergeten, maar door ermee in het reine te komen. Zo kunnen we aan de nieuwe generatie een diepgaande en serene herinnering aan onze gemeenschappelijke geschiedenis doorgeven.”
Heal the world
Daarna stapten koning Filip en koningin Mathilde van de trappen van het Palais du Peuple naar beneden. Terwijl op de achtergrond de panfluitversie van Heal The
World van Michael Jackson door de geluidsboxen schalde, schudde het vorstenpaar symbolisch de handen van een uitzinnig Congolees publiek.