Russische heldin tegen wil en dank
OORLOG IN OEKRAÏNE
SYMBOOL
Een dikke maand geleden was er in het door de Russen verwoeste Marioepol een ceremonie. Er werd een standbeeld onthuld van een oude vrouw die de vlag van de Sovjet-Unie draagt. Het werd ‘Baboesjka Z’ gedoopt, grootmoeder Z, de letter die op alle Russische militaire voertuigen is geschilderd, als teken van de overwinning.
Het beeld was gemaakt op basis van een filmpje dat viraal ging op sociale media. Een oude vrouw met een Sovjetvlag wordt benaderd door Oekraïense soldaten, die haar vertellen dat ze hulp komen bieden. Ze geven haar eten. Een van hen rukt de vlag uit haar handen en veegt die over de grond. Baboesjka Z geeft het voedselpakket terug. “Voor die vlag zijn mijn ouders in de Tweede Wereldoorlog gestorven”, sneert ze. De beelden bereikten ook Moskou. Daar zag men een gouden kans om de eigen bevolking te tonen dat Oekraïners wel degelijk de Russische soldaten als bevrijders zien en heimwee hebben naar de tijd dat ze onder de vlag van Moskou leefden. Meteen ook de officiële reden waarom Rusland het land binnenviel.
Speelbal
Baboesjka Z werd het speerpunt van de Russische propaganda. Ze werd een hit op sociale media, er werden affiches, kaarten, bumperstickers en muurschilderingen van haar gemaakt. Zij staat in Moskou symbool voor de ware toedracht van de oorlog. Als pluspunt leek ze ook nog op de moedertjes die tijdens de Tweede Wereldoorlog in propaganda werden opgevoerd, met haar hoofddoek, zware schoenen en een trainingsvest als dikke trui. Voor elke Rus was ze onmiddellijk herkenbaar.
Tot nu was niet helemaal zeker of de beelden niet gemonteerd of in scène gezet waren. Waren ze wel recent? Waar kwamen ze vandaan? Mogelijk was Baboesjka Z een Russisch verzinsel. Zoals Oekraïne De Geest van Kiev creëerde: een gevechtspiloot, de Top Gun van het Oekraïense leger die zowat de halve Russische luchtvloot had neergehaald. Hij bleek uiteindelijk een verzinsel.
Toen Baboesjka Z furore begon te maken, ging het Oekraïense ministerie van Informatie in de tegenaanval. Het wilde haar vinden vóór de Russen dat deden. Bij de onthulling van haar standbeeld, dat Baboesjka Z tot nu nog nooit had gezien, zei een Russische topmilitair dat hij “haar wilde opzoeken om een diepe buiging voor haar te maken”. Het zou het propagandavuur nog wat opgepookt hebben.
Eenvoudige boerin
De voorbije weken doken geregeld berichten op dat de onbekende vrouw zich misbruikt voelt door de Russische propaganda. Er verscheen een beeldfragment van Oma Anya en haar man in een ziekenhuis in Charkov. “Het is verschrikkelijk dat de Russen de oorlog naar hier brachten. Verschrikkelijk”, zegt ze. Maar ook dat kon gemanipuleerd zijn, dit keer in regie van Kiev.
Maar Baboesjka Z is geen verzinsel zo blijkt nu. Een reporter van de BBC slaagde erin haar te vinden. Het gaat om een boerin uit Velyka Danylivka, bij Charkov, waar zwaar gevochten werd en wordt. Ze is 69, heet Anna Ivanovna en vervloekt de oorlog die haar kleinkinderen en achterkleinkinderen verplichtte om naar Polen te vluchten en half haar dorp van de kaart heeft geveegd. Alleen haar man heeft ze nog. “Ik ben een eenvoudige boerin. Ik begrijp niet waarom ik plots een bekendheid ben geworden”, zegt ze. Haar eigen huis draagt de littekens van het Russisch offensief. Vlak ervoor was het koppel aangemaand om net als alle anderen te vertrekken. Zo kwamen ze in het ziekenhuis terecht.
Het verkeerde leger
Het begon allemaal met een misverstand, zegt ze. Ivanovna dacht dat de twee soldaten Russen waren en haalde daarom haar vlag boven. “Het was geen politieke stellingname. Ik was blij omdat die Russen niet kwamen om te vechten. Ik wilde ze verwelkomen en vragen om geen geweld te gebruiken, geen vernielingen aan te richten.” Maar het waren geen Russen, wel Oekraiense militairen bij wie de hamer en de sikkel werkten als een rode lap op een stier. Zelf haat Oma Anya de oorlog die de Russen naar haar land bracht en ziet de soldaten allerminst als bevrijders. “Mocht ik de gelegenheid hebben om met Vladimir Poetin te spreken, dan zou ik hem zeggen dat hij een vergissing heeft gemaakt. Wat hebben wij, de Oekraïense arbeiders die het meest lijden, ooit gedaan om dit te verdienen? Ik steun de oorlog helemaal niet. Hoe kan ik iets steunen waardoor onschuldigen sterven?”
Toch was er nog een gevoel van nostalgie dat door oudere Oekraïners wel vaker wordt gedeeld. Naar de tijd dat ze deel uitmaakten van een groot en machtig land. “Maar ik zie dat ze niet om Oekraïners geven. De Russen willen alleen onze gronden veroveren.”
De stroom propaganda waarin ze centraal staat, heeft haar leven alleen maar moeilijker gemaakt. Ze wordt online uitgemaakt als pro-Russisch en vreest voor haar veiligheid. Dat is voor haar niet eens het ergste.
De inwoners van het kleine dorp gunnen haar geen blik meer.
Buren mijden haar. “Ik ben niet blij dat ze mij bekend hebben gemaakt. Heel
Oekraïne ziet mij nu als een verrader.”