“Rusland zal dit allicht uitbuiten in zijn propaganda”
ANALYSE BRUSSEL Voor het eerst sinds de start van de oorlog in Oekraïne zijn er slachtoffers gevallen op NAVO-grondgebied. Alles wijst op een “ongelukkig ongeval”, maar toch veroorzaakt het incident internationale spanning. Hoe groot is de kans dat het ooit eens echt misloopt?
“Dit incident heeft ons een dubbele les geleerd”, begint Sven Biscop, defensiespecialist aan het Egmont Instituut. “Ten eerste dat er wel degelijk een risico is. Als Rusland dicht bij de grens bombardeert, kunnen de raketten – per ongeluk – over die grens gaan. Ten tweede is het belangrijk dat we altijd zeer bedachtzaam reageren. Dat we eerst altijd duidelijk moeten weten wat er precies gebeurd is alvorens we daar grote consequenties aan koppelen. Wat we in dit geval gelukkig gedaan hebben.”
Heeft de NAVO procedures om te vermijden dat dit soort “vergissingen” uitmonden in een wereldwijde escalatie van het conflict?
“Het is niet zo dat één iemand op de knop kan duwen en dat dan Wereldoorlog III begint. Het moet sowieso een collectieve beslissing zijn om Artikel 5 van het NAVO-verdrag (een gewapende aanval tegen één of meer van de lidstaten wordt beschouwd als een aanval tegen alle lidstaten, nvdr.) te activeren. Maar dat is al verregaand. Eerst kan ook Artikel 4 nog ingeroepen worden, wat Polen in dit geval ook heeft gedaan. Dat is een vraag tot dringende consultatie van de lidstaten, wat op zich al erg uitzonderlijk is en dus een sterk politiek signaal. Hieruit blijkt: we nemen dit zeer ernstig. Op dat moment kan je inderdaad gaan onderzoeken wat er precies is gebeurd en je reactie daarop afstemmen.”
Denkt u dat de Russen ooit bewust een raket op een NAVO-land zouden droppen?
“Ze zouden het kunnen doen als een soort afleidingsmanoeuvre. Zoals je nu hebt gezien, zet zo’n incident een hele keten aan reacties in gang bij ons. Terwijl we daar onze energie in steken, kunnen we niet met iets anders bezig zijn. Het is dus mogelijk maar tegelijk ook erg riskant voor hen. De NAVOboodschap is al van bij het begin van de oorlog duidelijk: wij gaan niet op zoek naar een escalatie, wij gaan geen rechtstreekse oorlog beginnen, maar als jullie dat wel doen, staan wij klaar. Voorlopig lijkt de onuitgesproken consensus tussen Moskou, Brussel en Washington om de oorlog niet verder te laten escaleren, stand te houden. Maar het risico is er, dat kunnen we niet meer wegsteken.”
Hoeveel nervositeit is er daarover binnen de NAVO?
“Meer dan bij de start van het conflict. Door de reeks serieuze nederlagen die de Russen op het slagveld hebben geleden, is de kans op een escalatie groter geworden. Omdat ze binnen het conventionele domein niet zo veel andere opties meer hebben. Ik zou niet zeggen dat een escalatie nu zeer waarschijnlijk is, maar het is toch een scenario waar de NAVO en de VS rekening mee houden.”
Hoe schat u de reactie in van de Oekraïense president Zelenski, die meteen de Russen beschuldigde en sprak van een “grote escalatie”?
“Zelenski zit natuurlijk in een andere positie dan wij. Ook voor hem zal het een verrassing geweest zijn dat het om een Oekraïense raket en dus een ongeluk ging. Je kan dan zeggen: ook hij was beter wat bedachtzamer geweest. Maar hij is de leider van een land in oorlog. Ik denk niet dat iemand het hem kwalijk zal nemen. Net daarom is het goed dat wij, die niet in oorlog zijn en dus de luxe hebben om iets bedachtzamer te zijn, dat ook hebben gedaan en niet te snel conclusies hebben getrokken.”
Zal dit gevolgen hebben voor Oekraïne?
“De Russen zullen dit incident allicht wel gaan uitbuiten in hun propaganda. ‘Zie je wel’, zullen ze zeggen, ‘de Oekraïners wilden de wereld doen geloven dat wij dit hadden gedaan, maar het was hun eigen raket. Hetzelfde geldt voor alle andere vreselijke zaken waar ze ons van beschuldigen. Ook dat is fake news.’ Maar we weten dat ze dat gaan doen, dat zal dus geen majeure impact hebben. Volgens mij maakt dit ook geen verschil voor de NAVO-kandidatuur van Oekraïne. Zolang de oorlog niet volledig voorbij is of wij niet rechtstreeks in de oorlog willen komen – wat ik nog niet meteen zie gebeuren – zit een Oekraïens lidmaatschap er sowieso niet in.”