Vivaldi, de regering die haar opvolger dwingt tot besparen
Het rapport van de federale regering
Wat zullen we ons van Vivaldi herinneren? Al heel zeker het gat in de begroting. Iets waarvoor de volgende federale regering De Croo I zeker zal verwensen. En de regering na de volgende ook. Tenzij het gewoon Vivaldi II wordt natuurlijk. 5/10 ONS OORDEEL:
Even ter herinnering. Op 26 mei 2019 trokken we naar de stembus, maar de federale regering werd pas op 1 oktober 2020 gevormd. In die tussenperiode was het voor parlementsleden feest. Zonder inmenging van een echte regering konden ze er van alles doorkrijgen, zolang ze maar een meerderheid vonden. Beslissingen toetsen aan beschikbare budgetten was niet nodig. Zo geraakte een pensioenaanpassing voor 7.000 mijnwerkers er bijvoorbeeld door, goed voor 190 miljoen euro. Of een noodfonds van 67 miljoen euro voor de zorgsector.
Van crisis naar crisis
Maar op 1 oktober 2020 kwam er een einde aan de lange lopende zaken. Vivaldi ging van start met maar liefst zeven partijen: Open VLD, MR, CD&V, Groen, Ecolo, Vooruit en PS. Alexander De Croo had tijdens de regeringsonderhandelingen anders wel aangegeven dat als Open VLD “als zevende partij in het parlement” de premier zou leveren, die dan “de dweil van de regering” zou zijn.
Van die uitspraak is De Croo nooit verlost geraakt. Bij elke onenigheid werd die nog eens op tafel gegooid. Van die twisten zijn er veel geweest, zelfs binnen politieke families. Dat zat ingebakken in de constructie. Vooruit is flinkser dan PS. Open VLD is meer geneigd tot compromis dan MR. Groen is minder dogmatisch dan Ecolo.
Aangezien Vivaldi van start ging in volle coronacrisis vertroebelde dat de perceptie over de werking van de regering. De focus lag toen op vaccins, op wat we wel en niet mochten. Premier De Croo en zijn minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) vormden een goede tandem. Na het gehannes met onbegrijpelijke Powerpoints van Sophie Wilmès (MR) was de communicatie van De Croo een verademing.
Op de coronacrisis volgde de energiecrisis. Nog voor de Russen Oekraïne effectief binnenvielen, piekten de energieprijzen tot angstaanjagende hoogtes. De regering nam tussen oktober 2021 en eind 2023 tijdelijke maatregelen om de energiefactuur af te vlakken. Basispakketten elektriciteit, basispakketten gas, een toeslag voor stookolie, de uitbreiding van het sociaal tarief naar al wie minder betaalt voor zijn gezondheidszorg: iedereen kreeg iets, ook degenen die dat niet nodig hadden. Geld uitgeven was geen probleem, al werd dit gedeeltelijk gecompenseerd door de hogere inkomsten voor de overheid uit heffingen.
De energiecrisis ontketende ook een regeringscrisis: die van de verlenging van de kerncentrales. Groen wilde graag de geschiedenis ingaan als de partij die de kerncentrales sloot. Maar MRvoorzitter Georges-Louis Bouchez verzette zich daar op alle mogelijke manieren tegen. Op een moment dat de gasprijzen als een komeet naar boven schoten, was het zeer moeilijk uit te leggen dat de overgang naar hernieuwbare energie zou verlopen via gasgestookte centrales. Zuhal Demir (N-VA) pookte vanuit de Vlaamse regering die hele discussie verder op door de vergunning voor een gasgestookte centrale in Vilvoorde te kelderen. Minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) stelde zich pragmatisch op en de regering besliste uiteindelijk om de levensduur van de twee jongste kerncentrales met tien jaar te verlengen. Een erg ingewikkelde onderhandeling. Het akkoord met Engie is een van de opmerkelijkste verwezenlijkingen van Vivaldi.
Liberaal versus liberaal
Dat een liberale premier uitgerekend door een liberale voorzitter wordt aangepakt, is tekenend voor Vivaldi. De verlenging van de kerncentrales is trouwens niet het enige dossier waarin De Croo botste met Bouchez. Dat gebeurde bijvoorbeeld
De Croo had tijdens de regeringsonderhandelingen aangegeven dat als Open VLD “als zevende partij in het parlement” de premier zou leveren, die dan “de dweil van de regering” zou zijn. Van die uitspraak is hij nooit verlost geraakt
ook over de begroting en over het pensioenakkoord. Bouchez beperkte zijn kritiek ook niet tot intern gebruik. “De premier mag één ding niet vergeten: een coalitie houdt stand dankzij het evenwicht tussen de partijen en dankzij de wil van die partijen dat hij premier wordt”, zei hij vlak voor het zomerreces van 2022 aan de RTBF, in de nasleep van het eerste pensioenakkoord. Hij voegde er zelfs aan toe dat de premier “wat meer respect voor zijn partners” moet tonen.
Allemaal show? Wel, intussen voeren De Croo en Bouchez als één gelukkige liberale familie campagne in het hele land. Want bij een volgende regeringsvorming hebben ze elkaar nodig.
Pensioenhervorming die er geen is
De verhoging van de minimumpensioenen was al snel na de start van Vivaldi goedgekeurd. Dat was – zeker voor de PS – genoeg, al moet je daar minstens 20 jaar voor werken. Een extraatje als een pensioenbonus die kan oplopen tot 22.000 euro voor wie drie jaar langer werkt kan ook, maar oude privileges afschaffen duidelijk niet. De pensioenhervorming is zo minimalistisch dat ze het woord “hervorming” zelfs niet waard is. De eerste pensioenhervorming moest al meteen worden herzien omdat het Planbureau had uitgerekend dat de vergrijzingsfactuur nog meer zou oplopen. Bovendien dreigde de Europese Commissie er al snel mee om een deel van het relancegeld in te houden. Een dreiging die nog altijd opgaat. Van die pensioenhervorming valt in elk geval vooral op wat er níet in zit: geen malus voor wie vervroegd met pensioen is gegaan, geen afbouw van de voordelige loopbaanberekening van spoorwegpersoneel en militairen.
Eén staatsbon maar geen twee
Bij de start van Vivaldi was gezegd dat deze regering zich wilde profileren als een hervormingsregering. Dat is mislukt. De federale regering
sprak af om een brede fiscale hervorming voor te bereiden. Minister van Financiën Vincent Van Peteghem (CD&V) wilde zelfs verder gaan. Hij wilde “een belastingverlaging voor iedereen die werkt, ter waarde van 6 miljard euro, gekoppeld aan een eerlijke bijdrage van de grootste vermogens en een noodzakelijke vereenvoudiging van ons btw-stelsel.” Een verschuiving van lasten op arbeid naar meer lasten op consumptie en op vermogen. De effectentaks zou verdubbelen.
Maar dat ging niet door. Van Peteghem moest besluiten dat “niet iedereen in staat is om de eigen loopgraven te verlaten”. Hij probeerde alvast om aan zijn kiezers duidelijk te maken wat zijn plannen waren door er snel mee naar de pers te trekken. Nog voor ze via regeringslekken neergesabeld konden worden. Dat werkte de steun van de collega’s niet meteen in de hand, maar hij kon zich zo wel profileren.
De staatsbon kreeg Van Peteghem er wel door, maar die was zo’n groot succes dat hij – van zijn regeringspartners - in volle verkiezingsperiode het fiscaal voordeel van de eerste bon niet mocht herhalen.
De arm van Vandenbroucke
In de gezondheidszorg heeft Frank Vandenbroucke wel al wat hervormd. Of toch al genoeg aanzetten gegeven om ruzie te krijgen met allerlei zorgberoepen die hem een poging tot invoering van ‘staatsgeneeskunde’ verwijten. De investeringen in geestelijke gezondheidszorg zijn in elk geval fors verhoogd. “We komen van amper 14 à 15 miljoen en nu is dat 218 miljoen. Daarmee kunnen we 300.000 mensen helpen”, zei de Vooruit-minister onlangs bij een bezoek aan de gevangenis van Hasselt.
Je kan voor 11 euro naar de psycholoog, toch als die geconventioneerd is. Voor jongeren onder de 24 is die zelfs gratis. De hervorming van de ziekenhuisfinanciering is andere koek. Een heel ingewikkelde operatie waarvan iedereen op voorhand wist dat je dit niet in één legislatuur kan afwerken. Waar vriend en vijand het wel over eens zijn, is dat als iemand dat voor elkaar krijgt het Vandenbroucke is. Hij heeft intussen wel de maximale ereloonsupplementen in de ziekenhuizen bevroren. Voor CT- en MRI-scans mogen er zelfs geen ereloonsupplementen meer worden aangerekend, toch niet tijdens de gewone uren.
Om zijn dossiers erdoor te duwen, is Vandenbroucke tot veel in staat. Zelfs Vincent Van Quickenborne (Open VLD) de arm omwringen in de discussie over de ereloonsupplementen, en niet alleen figuurlijk. Al zegt Vandenbroucke zelf dat hij de toenmalige justitieminister gewoon bij de arm heeft vastgepakt. Verder heeft de minister van Volksgezondheid de ereloonsupplementen verboden voor financieel zwakke patiënten die buiten het ziekenhuis naar de arts gaan. Die groep is volgens de artsen veel te groot.
9.000 veroordelingen voor België
Vivaldi zal herinnerd worden als de regering die stopte met elke asielzoeker op te vangen. Straf, zeker voor een regering met een linkerf lank van groenen en socialisten. Dat de christendemocraten hun standpunt over migratie duidelijk naar rechts hebben opgeschoven, werd meer dan eens duidelijk. Bevoegd staatssecretaris Nicole De Moor (CD&V) communiceerde vorige zomer zelfs dat er voor alleenstaande mannen geen plaats meer was. Ongetwijfeld ook een poging om de toestroom af te remmen.
Feit is dat het alsmaar moeilijker wordt om effectief opvangplaatsen te vinden. Burgemeesters werken wat dat betreft liever tegen dan mee. België is intussen meer dan 9.000 keer veroordeeld wegens het niet bieden van opvang. Een ‘mijlpaal’ waarover nog weinig deining is. De toon is overal verhard, niet alleen in de regering.
Defensie
Op het vlak van defensie en veiligheid schakelde Vivaldi veel te traag. Na jarenlange besparingen die al deels werden omgekeerd onder de Zweedse regering met Steven Vandeput (N-VA), trok deze regering meer geld uit om onze zieltogende Defensie te moderniseren. De oorlog in Oekraïne veranderde in heel Europa de omstandigheden, maar ons land blijft doof voor de nood aan snelle actie. Het doel om pas tegen 2035 naar een investering van 2 procent van het bbp te gaan (zoals de NAVO vraagt), is onbegrijpelijk. Intussen staat ons land na Luxemburg op de voorlaatste plaats qua investeringen in het leger. Vooral de PS sleept met de voeten, omdat het Defensie als een tewerkstellingsproject ziet. Defensieminister Ludivine Dedonder kwam net voor de Oekraïneoorlog met haar STAR-plan, dat haast meteen achterhaald was. Toch stuurde ze niet bij en liet ze na om op tafel te kloppen voor extra budget.
Tekort van 27 miljard
Als er één thema is waardoor Vivaldi niet snel vergeten wordt, is dat het budget. Het is de regering die verantwoordelijk is voor de forse besparingen die eraan komen. Volgens het monitoringcomité – een groepje ambtenaren dat de begroting minutieus opvolgt – kijken we dit jaar aan tegen een tekort van 27 miljard. Bij ongewijzigd beleid kan dat tegen 2029 oplopen tot 45 miljard. Wie er ook aan de macht komt, besparen zal de leidraad zijn. Of de belastingen verhogen. Of meer mensen aan het werk krijgen. De werkzaamheidsgraad is wel gestegen, maar niet zo sterk als in de andere landen. Bovendien is het aantal langdurig zieken niet geslonken, maar zelfs gegroeid tot ruim een half miljoen. Volgens de Hoge Raad voor de Werkgelegenheid zijn we de slechtste leerling van Europa. Alweer een domein waarop Vivaldi geen antwoord bood, alweer een opdracht voor de volgende regering.