Slovenska superiornost

U svojoj politici prema Rusiji, pisao je Todorović kralju Aleksandru, Srbija treba da se rukovodi svojim interesima, a ne osjećanjima bratstva i slovenstva

Insistiranje Pere Todorovića na moralnoj dimenziji njegovih veza sa Obrenovićima je autentično i razumljivo je što se nametnulo. Međutim, ono je zaklonilo jednu drugu, veoma važnu dimenziju tih veza: Obrenovići su postali politički bliži Peri Todoroviću. I to od onog trenutka kad je shvatio da je radikalizam “jedno obično načelo, koje je vezano za svoje doba, čija je vrednost dakle privremena i relativna i koje će vremenom izgubiti svoj značaj i postati nesuvremeno, kao što se dešavalo i sa mnogim drugim političkim načelima i programima, koji su odslužili svoju istorijsku službu i otišli u prošlost i zaborav”.

Neprestani sukob

Za Pašića, bez koga se Pera Todorović ne može objasniti, radikalizam je bio nešto večno. On ga je nosioca unutrašnjeg razvoja Srbije po uzoru na zapadne zemlje, u čemu je takođe video njeno udaljavanje od oslobodilačke i ujediniteljske misije. U emigraciji, Pašić je tražio oslonce najpre u slovenofilskim krugovima, a zatim u zvaničnoj Rusiji. Verovao je u superiornost slovenske civilizacije, “u poziv svevišnjim slovenskom narodu da oblagorodi i ublaži egoističku borbu zapadne kulture, da dovede u sklad i jedinstvo kulturu sa čistom pravoslavnom hrišćanskom verom, kojoj je branilac i nosilac veliki ruski narod”.

Za razliku od Nikole Pašića, Pera Todorović je poznavao Rusiju, njenu istoriju, kulturu, posebno književnost. Iz tog poznavanja proisticao je njegov realizam. U svojoj politici prema Rusiji, pisao je kralju Aleksandru, Srbija treba da se rukovodi obezbedi “pravo na samostalan politički život”.

Pogledi Pere Todorovića na unutrašnji razvoj Srbije bili su, kao uostalom i pogledi Nikole Pašića, u skladu sa njegovim shvatanjem spoljne politike Srbije. Svi tako brojni pisani izvori, kao i praktičan rad Pere Todorovića, kazuju da se on, posle 1883. godine, u gledanju na unutrašnji razvoj Srbije približio ne toliko Obrenovićima koliko političkoj filozofiji naprednjaka.

Njegovo prijateljstvo sa Milutinom Garašaninom i Čedomiljom Mijatovićem nije bilo samo lično već i političko. Pera Todorović je dobro poznavao Srbiju svoga vremena. Bio je svestan njene zaostalosti. Ali, nije gubio nadu: “Naše prilike jesu teške, ali nisu očajne. Srbija je u vrenju, ali nije u truljenju i raspadanju. Dakle, njeno je stanje fiziološko, ali nije patološko. Svi mladi narodi i nove države moraju proći kroz ovakav i sličan proces. Mi, dakle, nemamo razloga da očajavamo, već treba da radimo.”

Moderan duh

U isto vreme, Todorović je poznavao ondašnji svet. Znao je jezike, pratio štampu, čitao knjige, mnogo putovao, lično poznavao više stranih javnih radnika i sa nekima od njih vodio prepisku. Voleo je da upoređuje i svoje savremenike je upućivao da upoređuju. Moderan duh, on se zalagao za temeljne unutrašnje reforme, koje bi Srbiju objektivno približile zapadnoevropskim državama. Savetovao je kralju Aleksandru da tim reformama neodložno pristupi.

Prirodu odnosa Pere Todorovića prema poslednjim Obrenovićima, odnosno njegovu ličnost, možda najbolje osvetljava njegovo držanje posle njihovog nestanka. Tada su mnogi, i među obrenovićevcima, žurili da za njima bace kamen i da ih brzo predaju zaboravu.

”Tek u dužoj perspektivi postaje jasno da su ideje ruskog narodnjačkog socijalizma ostale očuvane i ispod marksističke aure. Kao i da se, u okviru jedinstvenog teorijskog kruga, promena najkasnije oseća na njegovoj periferiji. Slabljenje ortodoksije na periferiji nije uvek u srazmeri sa brzinom kojom se središnja ideja teorijskog kruga istorijski iscrpljuje u centru. U svakom slučaju, bez proučavanja narodnjačkog socijalizma u Rusiji, i njegovog odjeka u Srbiji, nije moguće razumeti ni razvoj u 20. veku. Ni tamo, ni ovde”, piše srpska istoričarka Latinka Perović u uvodu knjige “Ruske ideje i srpske replike” čiji su izdavači University Press iz Sarajeva i CFP Apostrof iz Beograda. Feljtoniziramo dijelove knjige koja čitaoce upućuje u rusko-srpske odnose do današnjih dana.