Trostruka tranzicija

Bh. politička i ekonomska tranzicija, iako je uživala podršku međunarodnih finansijskih institucija, nije bila prilagođena ekonomskoj obnovi postkonfliktnih, povratničkih područja

U daljim iteracijama strukturiranja problemskih neriješenih pitanja obnove je da još nisu utvrđeni početni ekonomski uslovi i stepen razorenosti u nultoj godini (recimo da bi to mogla biti 2001. kao godina proklamovanog masovnog povratka) na osnovu koje bismo ocjenjivali uspjeh ekonomske obnove u narednim godinama. U slučaju Srebrenice i drugih povratničkih mjesta kao jedini mjerljivi prepoznati su indikatori obnove razorenih kuća i komunalne infrastrukture - od 6.400 u ratu porušenih kuća na području opštine Srebrenica obnovljeno ih je 2.780 (Novosti, 5. 3. 2023). Nepreciziranje odnosa ekonomske obnove (2) tranzicija iz stanja primaoca velike međunarodne pomoći ka održivom razvoju i (3) tranzicija iz ratne u mirnodopsku privredu (Papić, 2021). U odnosu na druge tranzicijske zemlje ovo je sasvim netipičan i krajnje usložnjen slučaj tranzicije.

U kompletu mjera reformskog paketa kojem su podvrgnute bivše socijalističke zemlje, trebalo je i u Bosni i Hercegovini provesti makroekonomsku stabilizaciju, monetarnu i fiskalnu reformu, liberalizaciju cijena i vanjske politike, te brzu privatizaciju. Insistiralo se na ovom neoliberalnom modelu tranzicije sa nerealnom pretpostavkom da će brza i transparentna privatizacija državne/društvene

Dakle, bosanskohercegovačka politička i ekonomska tranzicija, iako je uživala podršku međunarodnih finansijskih institucija, nije bila prilagođena ekonomskoj obnovi postkonfliktnih, povratničkih područja. Naprosto, obnova i povratak u Srebrenicu nisu korespondirali sa paketom tranzicijskih mjera, niti je politika tranzicije entiteta Federacije BIH i Republike Srpske posebno specificirala jedinstveni problem ekonomske obnove i povratka koji se nije uklapao ni u jedno opšte iskustvo u tranziciji. Naravno da je nemoguće zamisliti uspješno izvođenje privatizacijskih prodaja industrijskih kompanija Srebrenice, kao i čitave srebreničke regije, u situaciji odsustva platežne privatizacijske tražnje i strahovitih ljudskih gubitaka i protjeranosti bošnjačkog stanovništva, kao i nesigurnosti ulaganja usljed čestih lokalnih političkih tenzija. Da i ne govorimo o odsustvu transparentnih pravila igre (nema potpunog obnavljanja zakonitosti i reda, pravde i pomirenja, koje smo prethodno označili nužnim i komplementarnim pretpostavkama postkonfliktne ekonomske obnove).

Etnički predznak

Od samog početka tranzicije u kritičkom akademskom prostoru su iznošena zapažanja da se privatizacija vođena sa nivoa centraliteta Republike Srpske odvija netransparentno, često sa etničkim predznakom, bez odgovarajućeg institucionalnog i zakonodavnog okvira (npr. zakoni o nesolventnosti, kao i pravosudni mehanizmi koji su u prvom vremenu izvođenja privatizacija bili u fazi izrade), što je češkog ambasadora Stepana Santruceka iziritiralo da izjavi: “Ako Bosanci odlaze iz zemlje u tako velikom broju, to je dijelom zbog lošeg procesa privatizacije, koji je od početka omogućio prevladavanje stranih političkih i domaćih etničkih interesa” (Santrucek, 16. maj 2019).

U povodu obilježavanja 28. godišnjice genocida nad Bošnjacima, Univerzitet u Sarajevu, Institut za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava UNSA i Institut za historiju Univerziteta u Sarajevu organizirali su drugu međunarodnu naučnu konferenciju “Posljedice genocida nad Bošnjacima u Srebrenici: Socijalni, ekonomski, politički, demografski i kulturni razvoj Srebrenice (1995-2022)”, koja je 12. oktobra održana u Memorijalnom centru Potočari. Oslobođenje feljtonizira projektnu studiju autora Kadrije Hodžića, redovnog profesora Ekonomskog fakulteta Univerziteta u Tuzli, koja je predstavljena na konferenciji.