Zima i ljeto
Prilozi za enciklopedijski leksikon Kur'āna
UKurʼānu se od četiri godišnja doba izričito oslovljavaju samo zima i ljeto, a i to u jednom retku. Sūra Kurejš/Qurayš (106:1-2) spomen zime i ljeta donosi vrlo kratko, ta sūra u cjelini glasi:
ٍش ُقَريْ ِف َال ِلِي
الصيف َو ِء َتا ِّش ال َة ْحلَ ِر ْم ِفهِ َال ِإي
ِت َبيْ الْ َذا َه َّب َر ُوا ُبد ْع َي فلْ
ٍف ْو َخ ْن ِم ْم َمنَهُ آ َو ُوعٍ ج ْن ِم ْم َمهُ َع ْط أَ ِي الَّذ
“Radi navike (sigurnosti) Kurejšija,
navike (sigurnosti) njihove da zimi i ljeti putuju,
[Bog im je zapovjedio:] neka [da] oni Gospodaru Hrama ovoga robuju,
Koji ih za gladi hrani i od straha štiti.“
Prema al-Iṣfahānīju, ljeto je godišnje doba (al-faṣlu) koje je nasuprot(no) zimi, također, kiša koja nastupa ljeti (fī ṣ-ṣayfi) naziva se ṣayfan (ljetnja kiša), kao što se i kiša koja nastupa u proljeće (fī r-rabīʻi) naziva rabīʻan (proljetnom kišom)... ُي ِت ْل ا ُر َط َم الْ َي ِّم ُس َو ... ِء َتا شِّ لل ُل ِب َقا ُم الْ ُل ْص َف الْ ُف ْي الص
ِْ
الصيف في
ِيعا َب ر ِيع َّب الر في التي المطر سمي كما ...صيفا
Kurejšije ili Kurejš (Qurayš) koji se ovdje spominju, i po kojima je ova kratka sūra dobila ime, jesu saplemenici Muhammeda, a.s. Tekst i kontekst ove sūre ukazuju da su same Kurejšije duge periode vremene živjeli u stanju īlāfa ٌف( َال ِإي ), to jest, sami su podržavali neku vrstu svoje zajedničke navike, saglasnosti, jamstva, sigurnosti, ugovora, pakta, saveza, alijanse... da putuju (i trguju) zimi i ljeti, da u sigurnosti ostanu pri svojoj višestoljetnoj potrebi da obavljaju svoju unosnu trgovinu. Sūra Kurejšije
(Kurejš/Qurayš) podrazumijeva jednu geografiju ili život ovog znamenitog plemena i naroda u gotovo surovim pustinjskim uvjetima, u kraju ili pojasu za koji Božanska riječ Kurʼāna kaže (usp. Ibrahim/
Ibrāhīm, 14:37) da je Ibrāhīm upravo tu, u dolini Mekke, nastanio neke svoje potomke –
bi wādin gayri ḏī zarʻin – to jest “u dolini bez rastinja, bez sjetve“:
َزْرعٍ ِي ذ ِر غَيْ ٍد َوا ِب
Posve je moguće da spomen “Gospodara ovoga Hrama“
(rabbu hāḏa l-bayt) u 106. sūri ukazuje na središnji položaj Kaʻbe, samim time i Mekke u Arabiji, kao i na to da se ljudi sa svojih putovanja zimi i ljeti tom hramu i tom gradu vraćaju, da ga hodočaste. Također, spomen “Gospodara“(Rabb) ukazuje na vjersku i “onostranu“uvjetovanost samog ovosvjetskog postojanja Hrama, ili postojanja Središta, ne samo geografskog već i duhovnog. Prema az-Zamaḫšarīju, još u davna vremena ljudi Qurayša su, upravo iz Mekke kao svoga središta, poduzimali “dva putovanja, zimi su putovali u Jemen, a ljeti u Siriju, namirivali su se namirnicama, robom i trgovali...“ ِن، َم َي الْ َى ِإل ِء َتا شِّ ال ِي ف َن ُو َحل ْر يَ ِن: َتا ِرحلَ ٍش َريْ ُق ِل ْت َكانَ َو
َن ُو ِجر يَتَّ َو َن ُو َتار ْم فَيَ ام، ال َى ِإل ِف ْي الص ِي ف َو ...
Az-Zamaḫšarī povezuje sigurnost (īlāfihim) ovih dvaju putovanja Kurejšija sa činjenicom da su oni uživali dobru reputaciju diljem Arabije, jer bili su porijeklom iz Mekke, bili su čuvari Božijeg Hrama ili Kaʻbe, niko ih nije napadao: ُة َال ُو َو ِه الل ِم َر َح ُل ْه أَ ْم َّهُ َلن َن ِي آمن ْم ْيهِ َت ْحل ِر ِي ف ُوا َكان َو
ِه، ِت بَيْ
لَهُ ُض َّر َع َت يُ َال فَ ْم...
U svome komentaru Kurʼāna Ismāʻīl Ḥaqqī Burūsawī tvrdi da je razlog ovakvog rasporeda putovanja Qurayša u tome što su “krajevi Jemena topli i vreli (pa je tamo bolje putovati zimi), dok su krajevi Sirije visoki i hladni (pa je tamo bolje putovati ljeti).“ ... ِف ْي الص ِي ف َو ِن َم َي الْ َى ِإل ِء َتا شِّ ال ِي ف ِن َتيْ ِّرحلَ ال َى عل
ام ال َى ِإل
ٌة َد ِر َب َعة ِف ْرت م ِم ا ال َد َال ِب َو َّرة َحا ٌة ِمي َحا ِن َم َي الْ َد َال ِب َّن َل
... Ponuđen je veliki broj tumačenja za “īlāfihim riḥlata š-šitāʼi wa ṣ-ṣayfi“(“usljed navike
njihove /ili pakta njihova/ da putuju zimi i ljeti“). Ibn Ğarīr aṭ-Ṭabarī donosi mnoga od tih tumačenja. Evo nekih:
ٍف ْي ص َال َو ٍء َتا _شِ َة ْحلَ ِر ْم ْيهِ علَ ُّق يَ َال فَ َك َذِل ْم ُه ُف َال ِإي
...
“[Kurejšije su se] naviknule na to /uspostavile savez o tim putovanjima/, pa im stoga nije teško putovati ni zimi, ni ljeti [radi trgovine]...“
ٍس َريْ ُق َى عَل ِي َمت ْع ِن ٍش: َريْ ُق ِف َال ِلي
“Li īlāfi qurayš...“/znači/: usljed blagodati Moje [Božije] spram Kurejšija...“
Aṭ-Ṭabarī donosi i varijantu ovog tumačenja na oblik:
ٍش َريْ ُق َى عَل ِه الل ِم َع ِن ل
“Usljed Božijih blagodati spram Kurejšija“.
Nakon ovih uobičajenih tumačenja, aṭ-Ṭabarī nudi i drugačija objašnjenja koja sintagmu “īlāfi qurayš“stavlja u kontekst prijekora: َو ِف، ْي الص َو ِء َتا شِّ ال َة ْحلَ ِر ٍش َريْ ُق ِف َال ِي ِل ُوا ْعجب ِإ
ِت، َبيْ الْ َذا َه ِّب َر َة َد َبا ِع ْم ِه ِك ْر تَ
ٍف... ْو َخ ْن ِم ْم َمنَهُ آ َو ُوعٍ، ج ْن ِم ْم َمهُ َع ْط أَ ِي الَّذ
“Pogledajte /začudite se!/ navici /paktu, savezu/ Kurejšija, da putuju zimi i ljeti, a da, unatoč tome, zapostavljaju i zanemaruju štovanje Gospodara ovoga Hrama, Gospodara Koji ih za gladi hrani i od straha brani...“
Ako se na ovaj način razumije prvi redak 106. sūre, u tom slučaju se ovim “putovanjima Kurejšija“pririče prizvuk neodobravanja, jer ova zimska i ljetnja putovanja odvlače njihovu pažnju od samoga Mekkanskoga Hrama i Gospodara toga Hrama (Boga).
Ipak, drugi komentatori Kurʼāna (npr. az-Zamaḫšarī, aṭ-Ṭabarī...), da bi protumačili
riḥlata š-šitāʼi wa ṣ-ṣayfi (ili “putovanja Kurejšija zimi i ljeti“) kao Božiju blagodat tome plemenu i narodu, ovu 106. sūru Kurejš/Qurayš (106:1-2) povezuju sa 105. sūrom (Slon/
al-Fīl) koja govori o “jednoj drugoj Božijoj blagodati spram plemena Qurayš“– toj da je sam Bog uništio “vojsku koja je nastupala sa slonom“(aṣḥābu l-fīl – ِل ِي الْف ُب َحا ْص )أَ i koja je napadala Mekku i namjeravala srušiti samu Kaʻbu!
Naime, zavojevač Abrahah (Ebreha), namjesnik Abesinije u Jemenu, pokrenuo je 570. godine (iste godine kad se rodio Muhammed, a.s.) kaznenu ekspediciju ili kampanju protiv Mekke i plemena Qurayš. Komentatori Kurʼāna tvrde da je do ove kaznene ekspedicije došlo usljed toga što su mekkanski pagani i idolopoklonici zapalili crkvu u Sani
(Sanʻāʼ u Jemenu), koju je Ebreha dao sagraditi u namjeri da tu otvori sajmište i da tako ekonomski i religijski oslabi Mekku i paganske sajmove koji su u njoj održavani kao središnji i koji su podupirali Mekku kao glavno trgovačko uporište u Arabiji. Iako je “vojska koja je nastupala sa slonom“(aṣḥābu
l-fīl) bila moćna, Bog je poslao “jata ptica koje su na tu vojsku bacale komadiće gline okamenjene“(105:3-4):
tarmīhim bi ḥiǧāratin min siǧǧīl
ِيل سج من بحجارة ِيهِم َْم تر
Na posljetku, Bog je učinio da ta silna “Abrahina vojska bude uništena, bila je poput iscrvotočenog lišća“(105:5):
fa ǧaʻalahum ka ʻaṣfin maʼkūlin
ٍل ُو ْأك َم ٍف ْص َع َك ْم ُه َعلَ َج فَ
Ako se kraj 105. sūre (“Bog je Ebrehinu vojsku učinio poput iscrvotočenog lišća“) poveže sa samim početkom 106. sūre (to povezivanje traži Ismāʻīl Ḥaqqī Burūsawī: mutaʻallaq
bimā qablahū – ُه ْبلَ قَ َما ِب ٌق َعلَّ ُمتَ ), onda se posve jasno vidi da je to Bog učinio “poradi ili usljed navike Kurejšija, ili, pak, usljed ili poradi sigurnosti Kurejšija da u spokojstvu putuju [i trguju] zimi i ljeti!“
Kad se obje ove sūre (105. i 106.) čitaju u kontekstu cjeline Kurʼāna, one govore o nagovještaju dolaska islama i monoteizma. Obje sūre aludiraju i na prosperitet koji će ne samo grad Mekka, već i pleme Qurayš i sami Arabljani, doživjeti dolaskom islamskog monoteizma. Izvori i literatura:
Burūsawī, Ismāʻīl Ḥaqqī, Tafsīru
Rūḥu l-bayān, Istanbul, 1421. (h).
Ğurr, Ḫalīl al-Ğurr, al-Muʻğamu
l-ʻarabī al-ḥadīṯ, Librarie Larousse, Paris, 1973.
Iṣfahānī, ar-Rāgib al-Iṣfahānī,
Muʻğamu mufradāti alfāẓi l-Qurʼān, Bairut, 1972.
Kaptein, Nico J. G., Seasons, u Jane Dammen-McAullife (urednica), Encyclopaedia of the Qurʼān, vol. 4., Brill, Leiden – Boston, 2004.
Māwardī, ʻAlī b. Muḥammad al-Māwardī, an-Nukatu wa l-ʻuyūnu fī
t-tafsīr, Beirut, 1992.
Muftić, Teufik, Arapsko-bosanski
rječnik, el-Kalem, Sarajevo, 2004. Rāzī, Faḫruddīn ar-Rāzī, Mafātīḥu
l-gayb, Kairo, 1933. (također: Beirut, 1981).
Ṭabarī, Ibn Ğarīr aṭ-Ṭabarī, Ğāmīʻu l-bayān fī tafsīri l-Qurʼān, Kairo, 1954.-1968.
Zamaẖšarī, ʻUmar az-Zamaẖšarī, al-Kaššāfu ʻan ḥaqāʼiqi tanzīli wa ʻuyūni l-aqāwīli fí wuğūhi t-ta’wīli,
Bejrut, 2001.