Prostorna i vremenska blizina između Gazi Husrev-bega i Zlatka Ugljena
Kroz osam projekata vezanih za Sarajevo i saradnju s Islamskom zajednicom u BiH, uz pomoć desetina panoa, maketa, video-zapisa i koristeći moderne tehnologije kao što je VR (virtual reality) izložba na vrlo uspješan način prezentira dio opusa najznačajnijeg živućeg arhitekte Bosne i Hercegovine Zlatka Ugljena
Povodom obilježavanja 500 godina od imenovanja Gazi Husrev-bega za namjesnika Bosne, u Sarajevu je 22. septembra 2021. otvorena manifestacija “Dani Gazi Husrev-begovih hajrata“. U sklopu ove manifestacije istog dana je u prostoru Gazi Husrev-begovog hanikaha otvorena izložba “U blizini Gazi Husrev-bega: tradicija i savremenost u arhitekturi Zlatka Ugljena“autorice prof. dr. Aide Abadžić-Hodžić. Izložba je otvorena za posjetioce do 5. oktobra.
Most između prošlosti i budućnosti
Ulaskom kroz kapiju u atrij Gazi Husrev-begovog hanikaha posjetilac izložbe uplovljava u vremeplov na putovanje dugo 500 godina. Ambijent hanikaha mu budi osjećaje mistične zanesenosti, jer onovremeni derviši koji izučavaju tesavvuf kao da su još uvijek tu, zajedno s ovovremenim eksponatima izložbe najznačajnijeg živućeg
Nagrada Aga Khan za arhitekturu – ustanovio je Aga Khan IV (ismailijski monarh, biznismen, humanista i altruista) 1977. godine. Cilj nagrade je da identifikuje i nagrađuje arhitektonske koncepte koji se uspješno bave potrebama i težnjama islamskih društava u oblasti savremenog dizajna, društvenog stanovanja, razvoja zajednice i unapređenja, obnove, ponovnog korištenja i očuvanja životnog prostora, kao i dizajna pejzaža i poboljšanja okoliša. Dodjeljivanje nagrade je u trogodišnjim ciklusima za više projekata i ima novčanu nagradu u ukupnom iznosu od milion američkih dolara. arhitekte Bosne i Hercegovine Zlatka Ugljena. Posebnu simboliku izložbi daje prostor gdje je izložba postavljena, Gazi Husrev-begov hanikah. Kroz stoljeća gorio je u pet požara, uništavan je više puta da bi tek u ovo naše vrijeme, 2000. godine, bio obnovljen i to tako da mu je, prvi put nakon 400 godina, vraćen izvorni izgled iz vremena velikog vakifa. Posjetilac izložbe, na takvom mjestu, prateći priču o osam djela Zlatka Ugljena jednostavno fizički osjeća isprepletenost modernog i tradicionalnog. Uz pomoć desetina panoa, maketa, video-zapisa i koristeći moderne tehnologije kao što je VR (virtual reality) autorica izložbe na vrlo uspješan način prezentira dio opusa ovog velikana moderne arhitekture.
Prema riječima autorice izložbe prof. dr. Aide Abadžić-Hodžić polazišna osnova za koncept izložbe bili su tekstovi tri Vakufname Gazi Husrev-bega (1531.1537.) koje su postavile temelj za razvoj grada i u svojoj projektivnoj viziji ujedinile vjerske, obrazovne, naučne, duhovne, dobrotvorne i privredne elemente, kroz izgradnju džamije, hanikaha, medrese, biblioteke, imareta. Kao središnji motiv izložbe uspostavio se odnos tradicije i savremenosti kroz prizmu arhitektonskog i umjetničkog oblikovanja, u opusu akademika Zlatka Ugljena koji je, u svom vremenu, arhitekt-vizionar koji oblikuje savremenu vizuru Sarajeva i savremeni arhitektonski iskorak Islamske zajednice. Uspostavlja se prostorna i vremenska blizina između Gazi Husrev-bega i Zlatka Ugljena: odabrano je osam projekata akademika Ugljena koji se vežu uz Sarajevo i suradnju s Islamskom zajednicom u BiH i oni su postavljeni u prostoru Gazi Husrev-begovog vakufa, a u vremenskom smislu, gradi se most između dva vizionara i graditelja svoga vremena: između Sarajeva 16. i Sarajeva 21. stoljeća. S obzirom na vrlo inovativan odnos prema elementima kulturne, duhovne, graditeljske i umjetničke tradicije i njihovom savremenom i kreativnom interpretiranju, akademik Ugljen predstavlja izuzetnu figuru u savremenoj arhitekturi, a koji u svojim projektima gradi most između prošlosti i budućnosti i time oslikava projektivnu, budućnosnu dimenziju koja je bila vidljiva u misiji Gazi Husrev-bega i u tekstovima njegovih Vakufnama.
Osam remek-djela
ŠEREFUDIN BIJELA DŽAMIJA, VISOKO (idejni projekat
1969. — realizacija 1979.)
Projekat Šerefudin džamije u Visokom Jedan je od najranijih projekata akademika Zlatka Ugljena i jedan od njegovih prvih projekata oblikovanja sakralnog prostora. Nagrađen je Aga Khan-ovom nagradom za arhitekturu (1983) i danas je citiran u svim relevantnim prikazima savremene arhitekture. Na projektu Bijele džamije, akademik Ugljen otkriva neiscrpne mogućnosti oblikovanja prostora promjenjivim vrijednostima svjetla i sjene koje dematerijaliziraju snažnu armiranobetonsku konstrukciju, stvaraju ekspresivnu iluziju sinteze arhitekture, kiparstva i slikarstva i rastvaraju lepezu simboličkog tumačenja svjetla i tame u kontekstu iskustva Svetog. Prema ocjeni žirija Aga Khan-ove nagrade, riječ je o dinamičnoj primjeni principa asimetrije, kontrasta i oblikovnog jedinstva. Čisti, pravilni geometrijski oblici asimetrično se smjenjuju sa zakrivljenim, sferičnim formama, a doživljaj interijera definiran je kroz naglašene kontraste tamnih i snažno osvijetljenih prostora. Bijela džamija u Visokom izvanredan je primjer kreativne i originalne transformacije osnovnih postulata oblikovanja tradicionalne džamije u jezik savremene arhitekture.
UPRAVNA ZGRADA RIJASETA ISLAMSKE ZAJEDNICE BiH, SARAJEVO (idejni projekat 2007. - u realizaciji) u koautorstvu s Ninom Ugljen Ademović, Husejnom Dropićem
Administrativno-rezidencijalni objekat za potrebe islamske zajednice u Bosni Hercegovini smješten je na platou Kovača iznad Baščaršije. Uz rezidencijalni dio, radne prostore čine kabineti reisul-uleme i zamjenika reisul-uleme, kabineti muftija, sale za sjednice, salon za prijeme, manji amfiteatar za skupove, predavanja i simpozije i mesdžid. Autor ekspresivno koristi formu postojećeg platoa i podzida, ponavijajći u čistim kubičnim volumenima kaskadni ritam tradicionalne stambene gradnje, u sintezi graditeljskih iskustava mediteranskih kontinentalnih zona Bosne i Hercegovine. Sedam kupola različitih veličina koje se medusobno isprepliću i prožimaju, aludirajući na sedam nebesa, referenca su na otkupolne prostore sarajevskih džamija osmanskog perioda u neposrednoj blizini. Kupole su perforirane
različitim geometrijskim motivima koji u interijeru stvaraju igru bogatog, ornamentalnog tkanja.
SULTAN SELIMOVA CAREVA DŽAMIJA, STOLAC (idejno rješenje, 2001.)
Careva džamiji u Stocu izvorno je bila sagrađena 1519. godine. Potpuno je srušena u ratu 1993. godine. Idejni projekt džamije svjesno prati i parafrazira izvornu formu, sa dominantnim volumenom krova, šatorastog oblika, karakterističnog za hercegovačke džamije bez kupole. Naglašena forma krova perforirana je otvorima za svjetlo, a staklene stijene otvaraju pogled iz džamije na boje i mirise hercegovačkog cvijetnjaka.
TURALIBEGOVA DŽAMIJA, TUZLA (idejni projekat 2006., realizacija 2013.) u koautorstvu s Ninom Ugljen Ademović, Husejnom Dropićem
Turalibegova (Poljska) džamija dio je bogatog vakufa Turali-bega i izvorno je bila sagrađena u drugoj polovici 16. stoljeća, a svoj izvorni izgled zadržala je do kraja 19. stoljeća. Projekt akademika Ugljena podrazumijeva revitalizaciju objekta, baziranog na njegovoj izvornoj formi, kao dijela vakufske cjeline, uvažavajući specifičnu prostornu lokaciju i u duhu savremene arhitekture. Autor zadržava formu jednoprostorne džamije natkrivene krovom na četiri vode, a sa prednje strane piramidalnu formu krova naglašava nadstrešnicom nad sofama kakva se nalazila i na prvobitnoj građevini. Ovakva forma džamije ukazuje na blisku vezu sa tradicionalnom arhitekturom bosanske kuće i ističe Ugljenovu težnju za očuvanjem „memorije mjesta”.
BIJELA TABIJA, SARAJEVO (idejni projekat, 2014.) u koautorstvu s Ninom Ugljen Ademović, Husejnom Dropićem
Složeni projekt transformacije nekadašnjeg fortifikacijsko-vojnog objekta u “višenamjenski edukativni i kulturno-umjetnički centar. Kroz niz ugostiteljskih objekata, vidikovac, šetnicu, lapidarij, muzej arhitekture Sarajeva na otvorenom, polivalentnu dvoranu i ljetnu pozornicu kreira se višenamjenski prostor koji uvažava slojevitost historijskog naslijeđa starog Vratničkog grada i markantnu lokaciju u urbanoj vizuri.
SPOMEN DOM HASANA KAFIJE PRUŠČAKA, PRUSAC (idejni projekt, 1998. - realizacija, 2002.)
Hasan Kafija Pruščak (1544-1615/6) bio je jedan od najznamenitijih i najutjecajnijih alima, vjerskih učenjaka u bošnjačkom narodu. Njegov vakuf u Pruscu uključivao je džamiju, mešćemu (sudnicu), medresu i turbe. U neposrednoj blizini lokaliteta odabranog za Spomen dom, nalazili su se ostaci srednjovjekovnog zida s kulom. Autor projekta nastoji očuvati specifičnu prostomu organizaciju naglašene longitudinalnosti, memoriju mjesta kao i lokalnu tradiciju gradnje. Usitnjeni volumeni referiraju se na bosansku planinsku kuću, ali uz primjenu suvremenih graditeljskih materijala čime Ugljen stvara originalnu sintezu tradicionalnog i savremenog.
DŽAMIJA BEHRAM BEGOVE MEDRESE, TUZLA (idejni projekat, 1996., realizacija 2000.) u koautorstvu s Ninom Ugljen Ademović, Husejnom Dropićem
Projekat nove džamije namijenjen je učenicima medrese i vjernicima tog dijela grada. Uz molitveni prostor džamije, uključen je i polivalentni prostor za različite društvene i kulturne sadržaje. Molitveni dio u formi kubusa, natkriven je kupolom sa zenitalnim osvjetljenjem, a njen konstruktivni sklop od laminiranih drvenih rebara, spregnutih čeličnim kablovima suptilna je aluzija na šatorske konstrukcije tradicionalnih jurti. Ova konstrukcija stvara u interijeru bogati, ornamentalni prostorni crtež u duhu apstrakcije islamske umjetnosti.
DŽAMIJA HADŽI ALIJE HADŽISALIHOVIĆA (idejni projekat, 1993.)
Džamija vakifa Hadži Alije (Ćuprijska džamija), izvorno je sagrađena u prvoj polovici 18. stoljeća, na lijevoj obali Bregave. Džamija je srušena u ratu 1993. godine. Poticajni impuls za novu džamiju kao i za atipičnu formu njene munare, Ugljen je pronašao u osnovi jedne od najstarijih džamija u Hercegovini – džamije u Dabrici. Kamene munare kvadratne osnove zastupljene su jedino u Hercegovini, a određena dekorativna rješenja čuvala su tragove ispreplitanja oblikovnih tradicija različitih kultura i religija na ovim prostorima što je u Ugljenovom idejnom rješenju bilo prepoznato kao poticajni impuls.