Glavna džamija u Vlasenici nosi ime po sinu Fadil-paše Šerifovića
Sejjid Mustafa-beg-efendija (Mustaj-beg) Hajruddin Fadilpašić, sin poznatog Fadil-paše Šerifovića, rođen je u Sarajevu u četvrtak navečer 11. dan ramazana 1251/31. decembra 1835. godine. Povodom njegovog rođenja otac Fadil-paša je izrekao tri stihovana tariha na turskom jeziku. Pajić, autor monografije o sarajevskim gradonačelnicima, kao godinu njegovog rođenja navodi 1830. godinu, što nije tačno.
Početno obrazovanje Fadil-paša je stjecao u Gradačcu i Sarajevu, a onda islamske nauke studirao u Istanbulu. Turska ga je vlada još u mladim godinama imenovala mulom od Edrene, kasnije mullom u Istanbulu i najzad mullom u Egiptu, ali su tu dužnost u njegovo ime obavljali zamjenici ili naibi. Sarajevskim nakibu-l-ešrafom imenovan je 18. oktobra 1849. godine. Do dvije godine iza toga, kada mu je zloglasni Omer-paša Latas prognao oca Fadil-pašu sa još nekoliko uglednih Sarajlija, za njim je otišao i Mustaj-beg i živio u Istanbulu desetak godina. U Sarajevo se vraćaju 1857. godine. Mustaj-beg će u Sarajevu ostati do kraja života, a otac Fadil-paša će se definitivno odseliti u Istanbul 1878. godine i tu ostati do smrti.
Po povratku u Bosnu Mustaj-beg je imenovan članom vilajetskog Velikog idare-medžlisa (Upravnog vijeća Vilajeta), a bio je i član Divani-temjizi hukuka (Vijeća za prosvjetu). Pred okupaciju bio je sekretar Sarajevske sudnice (Mehkeme). Imao je čin binbaše i u tom svostvu učestvovao u slamanju srpskog ustanka potkraj 1875. godine. Imao je pod komandom 500 vojnika iz Sarajeva i okoline, a ostalih 500 vojnika predvodio je drugi binbaša Hajdar-beg Čengić. U isto vrijeme njegov otac Fadil-paša bio je na čelu jednog tabora bosanske vojske kod Bijeljine.
Mustaj-beg je, uz oca Fadil-pašu, bio jedan od ključnih aktera u događajima prije i nakon zauzimanja Bosne i Hercegovine od strane Austro-ugarske monarhije
Pred samu okupaciju, na skupštini održanoj u Konaku 5. juna 1878. godine, izabran je za predsjednika Narodnog odbora u koji je ušlo dvadesetak najuglednijih sarajevskih prvaka, imama i trgovaca, te predstavnici Srba, Hrvata i Jevreja. Dr. Kečet piše da je Mustaj-begu imponiralo da bude predsjednik, dok je, s druge strane, Mehmed-beg Kapetanović Ljubušak govorio da se Bosanci nisu u stanju oduprijeti austro-ugarskoj vojsci. Ovaj je odbor trebao ispitati stanje u Vilajetu i o tome podnijeti izvještaj vladi. Nešto kasnije je, nakon proklamacije Narodne vlade, skupa sa muftijom Mustafom Hilmi-efendijom Hadžiomerovićem, Ragib-efendijom Ćurčićem i Sunullah-efendijom Sokolovićem od strane tvrde linije ustanika bio uhapšen i teškom mukom oslobođen. Bili su označeni kao izdajnici naroda i pomoćnici osmanske vlade.
Mustaj-beg je učestvovao u borbama protiv okupacione austro-ugarske vojske oko Žepča, zajedno sa šejhom Muhammed-efendijom Hadžijamakovićem i muftijom Hadžiomerovićem, ali se u tim borbama nije naročito istakao, pa su mu austro-ugarske vlasti to progledale kroz prste. Isti je slučaj i sa muftijom Hadžiomerovićem koji je kasnije izabran i za našeg prvog reisu-l-ulemu. Fadilpašić je inicirao i jednu pismenu izjavu, adresiranu na cara i kralja Franju Josipa I, o lojalnosti muslimana novom režimu s molbom za opću amnestiju. Ovo je urađeno na nagovor tada sveprisutnog fra Grge Martića, a izjava je uručena generalu Filipoviću 8. novembra koji ju je proslijedio caru.
Gradonačelnik Sarajeva i predsjednik Zemaljske vakufske komisije
Dva-tri dana nakon ulaska austrijske vojske u Sarajevo general Filipović je formirao novo gradsko poglavarstvo ili zastupstvo u koje je ušlo 7 muslimana, 5 pravoslavnih, 4 Jevreja i jedan katolik. Prvi na listi bio je upravo Mustaj-beg. Dvadesetog augusta general Filipović je obnovio ranije Gradsko poglavarstvo, sada Gradsko zastupstvo i uspostavio Općinsko vijeće u koje je ušlo 6 pravoslavnih, 5 muslimana, 4 Jevreja i 3 katolika. Prvi vladin povjerenik bio je Josip Sertić, a prvi gradonačelnik Mustaj-beg Fadilpašić. Od muslimana u gradskom zastupstvu bili su i Sunullah-efendija Sokolović, Ragib-efendija Ćurčić, Vejsil-efendija Svrzo i Asim-efendija Uzunić. Dužnost gradonačelnika grada Sarajeva obavljao je do smrti 1892. godine, na zadovoljstvo vlasti i naroda. Bio je jedan od najmarkantnijih gradonačelnika Sarajeva u njegovoj povijesti. On je bio vođa prve delegacije najuglednijih Bošnjaka kod cara Franje Josipa I u Pešti 12. decembra 1878. godine. Od uglednijih Bošnjaka kod ćesara su bili i Mehmed Tevfik-efendija Azabagić, budući reisu-l-ulema, Mehmed-beg Kapetanović Ljubušak, budući gradonačelnik Sarajeva, i drugi.
Mustaj-beg je bio i prvi predsjednik Zemaljske vakufske komisije, osnovane 1883. godine.
Kandidat za prvog reisu-l-ulemu
O ugledu Mustaj-beg-efendije Fadilpašića govori i činjenica da je bio jedan od dvojice kandidata za prvog reisu-l-ulemu dok je drugi bio Mustafa Hilmi-efendija Hadžiomerović Krajišnik. Hadžiomerović je dobio mandat mada je, navodno, Mustajbeg Fadilpašić imao dvije trećine glasova.
Kada je na Bendbaši u Sarajevu 1888. godine otvorena Muslimanska čitaonica (Kiraethana), njen prvi predsjednik bio je Mustaj-beg, a potpredsjednik Nezir-efendija Škaljić, kasniji gradonačelnik Sarajeva. U to je doba za gradnju medrese u Gračanici dao svu potrebnu građu iz svojih šuma, u vrijednosti 1.000 forinti što je njegova četverogodišnja mutevellijska vazifa. Ostalo je potpuno nezapaženo da je Mustaj-beg Fadilpašić najveći vakif gradske džamije u Vlasenici koja je podignuta 1892. godine i koja je po njegovom drugom imenu prozvana Hajrijja. Niko u Vlasenici u potonje vrijeme nije znao zašto se njihova glavna džamija tako nazivala! I Mustajbeg je, dakle, bio vakif, ali ni iz bliza ravan ocu Fadil-paši Šerifoviću.
Mustaj-beg je bio mutevellija Careve džamije u Sarajevu 1889. godine, i za to je primao 240 forinti godišnje. Sultan ga je odlikovao ordenom Medžidije III. reda, a Austrijski car 1879. godine ordenom željezne krune III. reda, 1882. godine komturskim ordenom Franje Josipa sa zvijezdom i konačno 1888. godine ordenom gvozdene krune II. reda.
Umro je u Sarajevu 6. decembra 1892. godine. Zabilježeno je da je umro u 4 sata poslije podne, a pozlilo mu je baš na sjednici gradskog zastupstva nakon čega je i umro u zgradi Vijećnice. Sutradan mu je klanjana dženaza pred Carevom džamijom uz prisustvo brojnih osoba: „do sada još neviđenim mnoštvom naroda“. Stihovani tarih na turskom jeziku, koji se i danas nalazi na lijepo ukrašenom kamenom nišanu kraj munare Begove džamije, spjevao je pjesnik Nehif (šejh Husejn Edib Uskudari »Horoz-baba«).
Mustaj-begov brat Mahmud-beg Fadilpašić bio je jedan od istaknutih aktera Pokreta za vjersku i vjersko-prosvjetnu autonomiju bosanskohercegovačkih muslimana. Brat im Omer Nurudin-beg, pjesnik na turskom jeziku, nije se previše isticao, a umro je 1887. godine.
Mustaj-beg-efendija Fadilpašić bio je oženjen Nurija-hanumom, kćerkom Mahmud-bega Gradaščevića s kojom je imao dva sina, Sadik-bega i Fadil-bega. Imao je i kćerku koja je umrla 1891. godine u Istanbulu, a bila je udata za hadži-Ali-bega, sina glasovitog turskog admirala Atese Mehmed-paše.
Ženidbom od Gradaščevića Mustaj-beg je enormno uvećao svoj imetak. Oko 1878. godine pripalo mu je veliko imanje u Bijeloj kod Gradačca, više od 10.000 dunuma plodne posavske zemlje, i znamenita Gradaščevića kula u tom mjestu. Zahvaljujući naslijeđenom imanju i onom kojeg su dobili u miraz putem bračnih veza, Fadilpašići su na prijelazu iz 19. u 20. stoljeće bili prva zemljoposjednička elita u Bosni i Hercegovini. Krajem Prvog svjetskog rata oni su u svom vlasništvu imali više od 33 hiljade dunuma beglučkog zemljišta i 994 kmetska selišta.
Mustaj-beg-efendija Fadilpašić bio je jedan od najutjecajnijih ljudi Sarajeva i cijele Bosne i Hercegovine u drugoj polovini 19. stoljeća. Rahmet mu plemenitoj duši!
Izvori i literatura: Arhiv GHB, A-1240/ TO; Kadić, Zbornik, XXVII, str. 310-311; Salnama za 1877., str. 35; Salnama za 1884., str. 38; Bošnjak, 8. septembar1892., br. 36, str. 2; Bajraktar, muhamedanski kalendar za 1894., str. 107-108; Vladislav Skarić, Sarajevo od najstarijih vremena, Sarajevo, 1937., str. 261-263; Osvit, 21. lipnja 1942., br. 17, str. 2; Mujezinović, Epigrafika I, str. 307; Fadil-paša Šerifović, Divan (preveo Fehim Nametak), Sarajevo, 1981., str. 139-141; Milenko Pajić, Sarajevski gradonačelnici 1878-1998., Sarajevo, 1998., str. 9-12; Husnija Kamberović, Begovski zemljišni posjedi u Bosni i Hercegovini od 1878. do 1918. godine, Sarajevo, 2005., str. 322-332; Ahmed Mehmedović, Leksikon bošnjačke uleme, str. 165.