Betú ataka alfabetu kabuverdianu ofisial
Nes artigu lisin https://tinyurl. com/5x5h9kcw , Adalberto Silva ta ataka alfabetu kabuverdianu ofisial (ex-ALUPEC) alegandu ma es alfabetu ka ta rispeta storia di lingua kabuverdianu nen nisisidadi di koabitason ku lingua purtuges. N ta ben aponta alguns inverdadi, falasia i inkuerensia ki sta nes artigu.
Na mes di outubru di 2021, Betú stevi, enkuantu Mandatariu Nasional, ta kalkoria Kabu Verdi di les a les pa konvense sidadons kabuverdianu ma Kalú e kel mas konpitenti pa ser nos Prizidenti. Un mes dipos, es mesmu Betú sa ta fla ma Kalú dikreta un lei ki ka ta rispeta storia di lingua kabuverdianu nen nisisidadi di koabitason ku lingua purtuges (Dikretu-Lei nº 67/98, di 31 di dizenbru di 1998, https://tinyurl.com/2xsjt5t7 ). Pa konpostura, sta, na perfil di Betú na facebook, ma el e Konselheru di Ulisses. Ulisses partisipa, enkuantu menbru di Konselhu di Ministrus, na aprovason di es dikretu-lei.
Purgunta ki ka kre kala, e kel li: Betú fla inverdadi na mes di outubru di 2021 o na mes di novenbru di 2021? Enfin, kel li e quinta essentia di inkuerensia i disrispetu! N ta apela Primeru-Ministru pa dimiti-l!
Kes ki skrebe morna uzandu alfabetu purtuges, es uza es alfabetu pabia e es alfabetu li ki es nxinadu. Es ka faze-l ku intenson di stabelese un skrita sientifiku pa nos lingua, tantu mas ki normalmenti es era simi-analfabetu o tenba duminiu rudimentar di linguistika. Sientistas di lingua kabuverdianu ka pode adota skrita kalapitxadu di nos mornistas trokadu “storia di nos lingua”, di mesmu manera ki nos medikus ka pode adota pratikas di nos kuranderus trokadu “storia di nos midisina”. Purtantu, e falasiozu es tezi di Betú ma nos alfabetu ka ta rispeta storia di nos lingua pabia el ka adota skrita kualikuali di kes ki skrebe morna antis di 1979.
1º pruposta di karater fonolojiku pa alfabetu kabuverdianu (pa kada fonema, un grafema i visiversa) e di 8 di dizenbru di 1885 (“Apontamentos para a Gramática do Crioulo que se Fala na Ilha de Santiago de Cabo Verde” - António de Paula Brito, in 7ª série, nº 10 di 1887 di Boletim da Sociedade de Geografia de Lisboa). Es prinsipiu fonolojiku repristinadu na Kolokiu di Mindelu di 1979. Es prinsipiu fonolojiku apoiadu na Forun di Alfabetizason Bilingi di 1989. Guvernu ki Kalú sa ta lideraba, kria Grupu pa Padronizason di Alfabetu na 1993. Es Grupu konserva prinsipiu fonolojiku na pruposta di alfabetu ki es aprizenta na 1994. Kalú bira es pruposta lei ku karater sperimental atraves di Dikretu-Lei nº 67/98. Atraves di Dikretu-Lei nº 8/2009, di 16 di marsu di 2009, nos atual Prizidenti di Republika transforma es alfabetu ofisial di sperimental na difinitivu.
Desdi 1885 ti gosi, difendedu na tudu verson di alfabetu kabuverdianu di karater fonolojiku pa son [k] riprizentadu skluzivamenti ku K. Prinsipalmenti e es soluson ki Betú sa ta ataka.
Nos alfabetu instituidu difinitivamenti dipos di 124 anu di prupostas, sperimentasons, kritikas, dibatis i aperfeisuamentus. Livrus na nos lingua skrebedu ku nos alfabetu e provavelmenti uns 5 bes mas txeu ki livrus na nos lingua skrebedu ku alfabetu purtuges. So na 2019, publikadu 16 livru na o sobri kriolu uzandu se alfabetu ofisial i 0 (zeru) livru na nos lingua uzandu alfabetu purtuges. Tudu kel li e Storia!
Purtantu, ti ki Betú fla ma nos alfabetu ka ta rispeta storia di nos lingua, el sa ta fla un inverdadi!
Linguista belga Jean Doneux ta difende ma skrebe purtuges ku kriolu ku alfabetu purtuges e prejudisial ker di pontu di vista di autonomia fonetiku di es 2 lingua ker di pontu di vista pedagojiku (konfiri: pajina 78 di livru “Proposta de Bases do Alfabeto Unificado
para a Escrita do Cabo-verdiano”, IIPC, 2006).
Ifetivamenti: ti ki bu skrebe, pa izenplu, “meza”, “kama”, “lus”, etc. di mesmu manera na purtuges ku na kriolu, kriansas ten tendensia na le-s di mesmu manera na kes 2 lingua la, falsiandu fonolojia di un di kes lingua; outrusin, es situason ta riforsa na spiritu di kriansas ma ka ten diferensa entri purtuges ku kriolu, propisiandu maior rikursu a “krioles” i/o “pretuges”.
Speriensia di ensinu bilingi 20132016 (purtuges / kabuverdianu) ta konprova susesu di ensinu ku es 2 alfabetu (purtuges / kabuverdianu).
Alias, basta nu djobe pa lonji pa nu konstata ma nu ta distrinsa di anbienti ku mas difikuldadi kes kuza di kor paresidu ku anbienti. Istu e, kuzas paresidu ku kunpanheru ta konfundi-nu mas di ki kuzas ki ka e paresidu.
Na kenha ki nu debe akridita: na linguista belga Jean Doneux o na leigu na linguistika Betú?
Konkluindu, tezi di Betú ma karater fonolojiku di nos alfabetu ka ta rispeta nisisidadi di koabitason entri purtuges i kabuverdianu e un “axismu” di un leigu. Un falasia!
Marsianu nha Ida padri Nikulau Ferera