Dretu ku tortu na kriolu
N ta ben tenta risponde es purgunta ki amigus ten stadu ta po-m, dizignadamenti sob forma di kal entri diversus prununsia di un mesmu palavra di lingua kabuverdianu (lkv) ki e kuretu?
Nu ka ten inda un padron nasional. Guvernu debe kria un instituison sientifiku pa stabelese un pruposta di padron nasional ku bazi na un izaustivu invistigason. Es pruposta di padron nasional debe ser objetu di referendu o di aprovason parlamentar.
Kuantu a prusesu di padronizason, dja N le diversus kaminhu ki dja sigidu na padronizason di otus lingua o ki linguistas ta aponta komu apropriadu.
Nes ensaiu, N ta spesifika, rizumidamenti, kel kaminhu ki ta parse-m mas apropriadu pa nos rialidadi.
Povu ki ta kria lingua! Ka e linguista nen Stadu.
Un omi un votu e, desdi adopson di Diklarason Universal di Direitus Umanu na 1948, bazi pa skolha peranti interesis diverjenti di un kumunidadi sivilizadu.
Na dimokrasia, prusesu di padronizason apropriadu e kel ki ta maksimiza votus pro na kazu di referendu, garantindu ipso facto se aprovason.
Padronizason signifika, sima ta dikore di se etimu, sigi patriarka (pater, patronu). Na dimokrasia, “patriarka” e i pa es orden: povu, se maioria, koligason maioritariu o idulu nasional mas amadu.
Istu e, padronizason ten ki bazia na studu di tudu varianti i na apuramentu di riprizentatividadi sosial di kada rializason leksikal i di kada rializason sintaksiku pur forma a apruveita, pa es orden di prioridadi: kes rializason ki e kumun; kes ki ten maioria di utentis; kes 2 alternativa ki, konjuntamenti, ta maksimiza pursentajen di utentis riprizentadu. Pa kes rializason undi nen es ultimu opson ka e sosialmenti riprizentativu, sigi, pa izenplu, skritor o sientista di lkv ku mas admirador a nivel nasional. Spesifisidadis di kada varianti debe validadu. Nes bazis, lkv padron ka ta ser ninhun varianti, mas sin, konsolidason di variantis.
Ku otus palavra, padronizason signifika konsolidason di nos variantis ku bazi na siensia i na justisa na es orden: e asi ki ta fladu (pa rializasons kumun); e asi ki normalmenti ta fladu (pa rializasons maioritariu); e asi ku asadu ki normalmenti ta fladu (pa variantis di rializasons ki konjuntamenti ta maksimiza riprizentatividadi sosial); e asi ki fulanu fla (na presupostu ma es fulanu e maior referensia nasional). Tudu isu sen ignora kes rializason spesifiku di kada varianti ki e enrikesedor. Tudu isu sen ignora kes regra gramatikal bazilar, sima klareza i konsistensia.
Lkv padron debe orgulha tudu patriota, pabia tudu patriota ta xinti riprizentadu nel.
Timenti Stadu ka da-nu padron nasional, kada un ta uza varianti(s) ki el kre. Na anbitu di kada varianti, strapulandu tezi di Avram Noam Chomsky sobri surjimentu di kriolus, kuretu, regra o gramatika e normalmenti kel forma di fla ki dja kristaliza atraves di jerasons. Signifika ma, si bu obi bu busdona ta fla di un manera, bu dona ta fla di mesmu manera, bu mai ta fla di mesmu manera, e pamodi es manera di fla debe konsideradu kuretu na poku na poku pa bu varianti o subvarianti.
Sendu lingua vivu, un forma di fla ki oji, di pontu di vista di gramatika, e ka kuretu, pode ben ganha sidadania si el persisti atraves di jerasons. Opostu tanbe e verdaderu.
En prol di efikasia kumunikativu, di klareza, ten kalons o visius di linguajen ki debe ivitadu, dizignadamenti susesivus supreson di sons di diterminadus palavra, pois es elizons ta aumenta pursentajen di palavras omofonu / omografu, ipso facto aumentandu situasons anbiguu.
Ka e pur akazu ki ta izisti siensia pa tudu lingua ki ta dadu valor nen ka e pur akazu ki tudu povu soberanu ta nxina siensia di se lingua na skola.
Difensor di lkv ka debe difende anarkia na lkv, sob pena di ruidu na kumunikason.
Konkluindu, kenha ki kre uza se varianti dretu, debe fika atentu ti ki gentis grandi ta papia, dizignadamenti konteranius i kontenpuranius di ses antipasadu. Alternativamenti, el debe studa gramatika o skritus di studiozus di lkv.
Marsianu nha Ida padri Nikulau Ferera