Asiujijausuut
Kanatamiut Inuit Sanauganginnut Katimajiit Angirsimanngitangit Titiqtugait
Pigiaqtitausimajut 1961mi, Kanatamiut Inuit Sanauganginnut Katimajiralaarnut (kinguniagut Kanatamiut Inuit Sanauganginnut Katimajiit) ikajurumalaursimammata Inuit sanauganginnik niurrutiqaqtittiqattanirmik qaujimagiarnikkut sanajausimajut piqujanit atuqtaugajuttunit maliqattariaqarniarngata niuviassaruqtitaulaunnginninginni inulimaanut. Maanna atuqtauvattunit qimirrunirmut atuagarnit pitaqanngimmat sanajausimajunit katimajiralaarnut, titiraqtausimajunit turaangaluarajaqtunit sanaugalirijillattaanut qallunaat nunanganni. Kisianili, niruarnikuummata malittutik katimajiuqataujut sanagarnit piugisuunginnik ammalu isumagijamininginnik niurrutaujunnarajariassanginnik Kanatami nunarjualimaamilu.
Pigianngarningani, katimajiit naammangittuusimammata. Nuattivattut ammalu tusarassalirijiit qallunaat nunanganni takunnaaqtuminiit aamittinirmik “tukimuattittiniullugu” titiqtugaqtinit ammalu “suraillutik” piqqusiqtigut Inuit iliqqusingannik. Qaujimajaujariaqallarimmijuq Inuttaqarsimanngimmat kiggaqtuijunit katimajinit kisiani 1973mi ilagijausitainnalaursimajut, qulit marruullu arraagut kisiani anigurngata pigialaursimammata taimannganit, Joanasie Salomonie (1938mi-1977mut) ammalu Armand Tagoona (1926mi-1991mut) (nuqqalaursimajuq katimaqataulaursimanngimmarittuni suli) sivullirpaangullutik tikkuaqtaulaursimajuuk Inuullutik katimajiuqataunirmut. Tikkuaqtauninginnut Katimajiit nuqqarasunninginni 1989mi amisut asingit Inuit, titiqtugaqtiinnarujuit, katimajiuqatauqattarsimajut katimajiralaarnut.
Katimajiit uqaujjigiaqattarsimagaluaqtillugit amisut titiqtugarnirmuungajut missaanut 30 arragut qanigijaani aulaniqaqtillugit, anginiqpaangusimajuq aulanirisimajanganni qimirruqattarniq titiqtugarnit. Pigiaqtutik 1960 pigianngarninginni, titiqtugarnit nuattiqattarniq sanajausimajunit nunalinnit ukiuqtaqtumiunit nakituinnaarsimajunit tunijausimajunit katimajinut qimirrujauniarngata. Angiqtausimajut titiqtugait naqtitauvattuminiit amialimmut katimajiit namminiq pingannut, kinguniagulli kisiani asijjiqtaulaursimajuq naqittaummut amiaqanngittumut. Taikkua angiqtauninngittut atuqtaungittiammarippattuminiullutik. Angiqtausimanngittut titiqtugait niuviassaugiaqarsimanngittut, niurrutaugiaqarsimanngittut uvvaluunniit takuqqujjaugiaqarsimanngittut qanulimaattiaq.
1961ngutillugu, 36 40nginnit titiqtugaqtausimajunit titiqtugaqtinit Puvirniqtumi, Quebecmi, angiqtauninngittut, kisiani arraagummat 76 ujararmut titiqtugaliangusimajut angiqtaulaursimajut ammalu saqqiqtaullutik ilagijaullutik sivullirpaami Puvirniqtumiut titiqtugangin
nut katitausimajunit. Taimaassainnapaluk, titiqtugaliangusimajut Ulukhaktoormi (Holman), Inuvialuit Nunanganni, Nunatsiarmi, 1962mi 1963milu angiqtaulaursimanngittut katimajiit uqaqtutik Qallunaat nunanganni pijjutilinnit pitaqaluarniraillutik. Kisianili, kinguniagut pinasuarutauvattut nunanganni angiqtauttialilaursimajut ammalu saqqitittiqattalilaursimajut arraagutamaat titiqtugarnit nuatausimajunit 1965mi. Titiqtugait Kinngarnit piugijaunirpaanguqattarsimagaluaqtillugit Katimajinit, tamaani pigialirataarnikuutillugit, amisuunngittut sanajausimajut angiqtaulaursimanngittut “amiangit taqsauluarniraqtaullutik” uvvaluunniit “iniqunaluarninginut pijaarigatik” ammaluttauq “kamagijausimaninginnut ilangit aaqqisimaningit iningillu”. Taima avatit uutturautausimajut titiqtugait Qamani’tuarmi (Baker Lake), Nunavummi, saqqiqtaulaursimajut 1965mi qimirrujauttialaursimajut, pingasuujuqtut titiqtugait saqqiqtaminiit 1969mi angiqtauninngittut pijjutiqaqtutik “paippaanuuqqatauttiarningimmata ammalu alliruujaqtaningit pittiarsimanningimmata.”
Maatsi 1973mi, 131 titiqtugait nunalinnit Nunavimmi saqqiqtaminiit Katimajinut 39nginnakuluit niuviassaugunnaqtugijaminiullutik. Taissumani Katimajiit taisiqattarunniiqtuminiit titiqtugarnit imaak “angiqtaungittut” taisingaaqattaliqtuminiit “angiqtausimanngitut” uvvaluunniit “aturunniqtut”. Nammagijaunnginningit 70%ngit katitausimajut qunuummirutaullarittuminiq titiqtugaqtinut Nunavimmi, pijjutigillugu titiqtugait amisut saqqiqtaunikuusimalilaursimammata naamallutik 30nginniittut, imaak tukiqaqtuni pinasuarutausimallarinnirngata, kamagijaussuujaqtutik ammalu atuqsimallutik kisutuinnarnit sanallutik ammalu utiqtigassaugatik qanutuinnaq. Kamanarutigivaali, titiqtugaqtiit Nunavimmi suli sanaqattanirngata titiqtugarnit tunivattugillu Katimajinut qimirrujauniarngata. Tungilinginni katitausimajunit Nunavimmi titiqtugarnit saqqitittilaursimajut October 1973ngutillugu. Tavvanili 49 55nginnit angiqtaulaursimajut.
Katimajiuqataujut Katimajinut nalunarisilaursimajut ilangannik angirsingijjutiqaqattarniriassaq uvvaluunniit aturassaunginniraiqattarniriassaq titiqtugarnit sapujjillutik titiqtugarnit niurrutiqarvimmit amisuuluarniangimmata, ammalu aaqqiumatittiniarngata akitunirivattanginnik piujuutiit sanaugait niriuttutik titiqtugaqattarniq kiinaujaliurutaunginnaqullugu ukiuqtaqtumiunut.. Sapujjinasuarnirmut niurrutiqarvimmit, amisut asiujijaminiit. Titiqtugait sanajausimajut unikkaaqtuanit, piqqusirnit inuusinginnit ammalu unikkaanginnik namminiq atursimajanginnit takujaujariaqaqtitinningittut. Paippaagasait, titiqtuujautissagasait, matuiqtajuut ammalu illurusiit ungataaniittut, saqqijaanngittut inulimaanut. Ilangit titiqtugaqtiit sanajalimaattiaminingit angiqtauninngittut, sanakkannilaursimagumagunniinirmik isumataaqtitaunasuttutik.
1989mi, nuqqarumaarnialiqtillugit, Katimajiit nalunairsilaursimajut “qallunaat nunganni tukitaarutauqattariaqarningit arraagutamaat titiqtugait katitauvattut taimaak kamagijauqattariatugunniirninginnik.’ Arraagut ammalu arraagugasait kinguniagut, uattiaru angiqtauvanningittut uvvaluunniit aturassauniraqtausimanngittut saqqipallialilaursimajut niurrutiqarvimmut, aaqqisuqtauvattutik maunatuinnaq saqqiqtitauvaliqtutik ammalu asingitigut niuviassatigut. Kisiani suli, ullumi amisut inulimaanut takujauqattangittut uvvaluunniit asiujijausimattiammarittut.
Qimirrutiaqtugit iqqanaijaqarsimaningit Katimajiit ammalu titiqtugaqtiit ammalu sanajausimajut attuqtausimajut tukitaarutigivattamininginnut, apiriguminaqtuq tukitaarutigivattamininginnit taissumani 50nit arraagunit aniguqtunit. Piugijausuut asijjirsimalirngata, aulattijullu asijjirsimaliqtutik kisiani sulu sanaugait sul taakkusainnauvut. Ammalu, taakkunanngat, suli ilitassaqtalillarialuummat. Taakuninga Kamagijanginnit, tusaqtugut maanauliqtuq titiqtugaqtinit ammalu sanaugarnit iqqanaijaaqaqpattunit namituinnaq Ukiuqtaqtumi ammalu Qallunaat Nunanganni kiujunit ilanginnut saqqiqtaunikuunngitut missaanut niriuttutik utiqtitaulaariassanginnik ilanginnik asiujijausimajunit.