Isevu Ni Vosa ena Palimedi

Turaga na Paraiminisita, Lewe ni Boseyaco, liuliu ni ito ni Veisaqa, kei kemuni saka na lewe ni Boselawa.

Au marau sara vakalevu niu mai tu e matamuni na lewe ni vale dokai oqo ena gauna qo. E dina ni vo tiko beka e ono na vula me yaco na veidigidigi, nida vakasamataka na sala au sa mai curuma kina na vale dokai qo, e so beka era na kaya niu sa donumaka na uto ni cagilaba.

Ena veika au sa donuya ena noqu bula, au sa kila kina ni sa tuva na Kalou ena nona vuku tawayalani na veika kece me yaga vei keda, meda ucui Karisito me nona kina na lagilagi. E sega gona ni vakacalakataki na vanua eda mai tu kina, dina ni tawanamaki.

E uasivi na ituvatuva ni Kalou, sega ni dua na tikina e vakacalakataki. Na vuvale eda sucu kina e sega ni vakacalaka. Na vanua eda tiko kina, na vosa eda vosataka, noda itokani, noda malumalumu, noda cala, vakatulewa cala era inaki kece ni Kalou. Leqa vakaveiwatini se vakaluveni, sala cala eda sa muria, veika vakamosiyalo era inaki kece ni Kalou.

O yau na kawa ni veiqaravi vakalotu. Ratou ivakatawa na tubuqu, e dua na tukaqu vakarua e lako sara mai Igiladi me mai vuniwai, oti qai italatala mai Toga.

Vei keitou gona, e neitou idusidusi na vosa ni Kalou, me vaka e volai ina iVola I Aisea 46: 9-10: “Dou vakananuma na ka makawa eliu ni sai au na Kalou, ka sa sega tale e dua; sai au na Kalou, ka sa sega e dua me keirau tautauvata kaya; kau sa dautukuna na kenai vakataotioti mai na kenai vakatekivu, ia mai na gauna eliu kau sa tukuna na ka sa bera ni caka”. E kila o Jiova, na Kalou yalodina sara eda qarava, niu na tucake e matamuni nikua ena vale dokai qo.

Turaga Sipika, au sega ni mai vunau, au vinakata ga meda vakasamataka kece, ena vanua sa mai tu kina noda vanua, nodra yavu ni bula na tubuda. Eda sa vakanadakuya na butobuto ni tabulotu kei na veikanikani. Ke a sega ni o ira na kaulotu, ke da se tu kina qo.

Vei keimami gona na lewe ni pati na Sodelpa, e dua na yavu keimami vakabauta matua, mera doka na Kalou, yalodina ka gugumatua na iliuliu ni noda vanua lomani.

Ka ni rarawa ni sa mai yavalati vakalevu walega qo na Sodelpa. Ia o yau e dua au raiyawa tu ga. E noqu gagadre tu ga e veisiga meu qaravi ira na lewenivanua ka toroya cake nodra bula.

Au susu ena vuvale vakaloloma. O tinaqu e yacova ga na kalasi tolu. Ia e vakavulici keitou na veitacini ena yaga ni gugumatua kei na yalodina. Ni sa toki yani, sa kune e $10,000.00 ena nona ivolanibaqe, na ilavo sa bau rawata ena bisinisi lailai ni culacula kei na cakacaka tale eso. Na yavu gona qori au a tauyavutaka kina noqu bisinisi me yacova na vanua sa tu kina nikua.

Sa mai yabaki 40 ena yabaki qo na Hot Bread Kitchen. Ena veiyabaki qori era sa rawata na cakacaka kina mera vuli vinaka na luvedra mera yaco mera lewenivanua yaga. E sivia tiko na le 800 noqu liganicakacaka. Vei au, e dodonu me mana nodatou veiliutaki, mera kila kina na noda ni datou curuma na vale dokai qo, ni dina, edatou buta vinaka ena ka eda bosea tiko.

Turaga Sipika, o kedatou na lewe ni palimede e dodonu me datou raiyawa, ka qaravi ira na lewenivanua e loma ni vale kei na kena taudaku.

Ena 2014 Turaga Sipika, ni sa veisau na iSoqosoqo Duavata ni Lewenivanua me Sodelpa, au wili tu ga meu lewe ni pati tauyavu.

Ena veidigidigi oya, rau se tiko na FijiFirst kei na National Federation Party, ia na vo ni pati ni 2006 sa sega.

Na SODELPA gona e dua vei ira na pati e bau doudou me vakaduri koya tale, ena neitou soqona na yaca e vinakati vakalawa mai na veiyasana, koya au vakavinavinaka vakalevu kina vei ira na neitou vakailesilesi era rogoca na kaci ni pati mera lai volayaca, me yacova nodra veilewaitaki eso.

Na SODELPA, me vaka na kena inaki me vakatorocaketaka na kawa iTaukei, ka qaravi keda kece da sa mai lewe ni vanua dokai qo, a ciqomi ira na pati tale eso mera mai lewe ni Sodelpa. Era curu mai na lewe ni SVT, One FIJI, PDP, Labour, CAMV kei na so tale mera vakarurugi ena Sodelpa.

Koya gona, ni dau tarogi se cava sa yaco ena Sodelpa? Cava era veivala tikoga kina na lewe ni Sodelpa? Turaga Sipika, e baleta ni ratou veisaqasaqa na ile ni dui pati qori, qai veisugusugutaki tikoga na veiliutaki ena nodratou saga na lewe ni pati vou mera kovea na veiliutaki ni Sodelpa vei Ro Teimumu Kepa ena 2015.

Eratou mani rawata, me vaka eda kila kece, ni qai yaco na veidigidigi ena 2018, era sa tu kina na lewe ni pati ra tovata kei iratou.

Keitou se nanuma gona kina na veibataki ni kena vakayagataki na ivotavota ni matanitu kei na levu tale na tiko yavavala ena Sodelpa a beci kina na Lawatu ni Pati. E baleta ni sa tubu ena Sodelpa na yalo ni veimurimuri.

Eda kila kece Turaga Sipika na itinitini ni veivakasaurarataki kei na lawaki ca vakapolitiki qori. O ira sara ga qori era sa mai buiti Sodelpa mera lewe ni pati sa tauyavutaka o koya a via suguti Sodelpa, se ra sa vakarau muri koya.

E na tukuna o gauna Turaga Sipika na politiki duka veibeci eda sega ni kauwaitaki kina na lewenivanua, e utona ga na veilecalecavi qaqa! E ka bibi vei keimami na bau dua na itaba, ke sega tale na ka au bau yaga kina ena vale dokai qo, meu dusimaka na mataqali inaki ca qori, mera qaqarauni kina na itaba era muri mai me ka ni vuli vei ira.

Turaga Sipika, o ira na qito vakapolitiki vaqori era beca na digidigi ni lewenivanua, era sega ni bau doka na noda vanua se noda gagadre, era muri lomadra walega kei na lomadra era mataqali vata.

O ira na mataqali qo mera vakaluvawaletaki, baleta era sega sara ga ni iliuliu vinaka, era sega ni idusidusi vinaka vei ira na itabagone. Era vakavulici ira na gone era na veiliutaki mai muri ena butako, lawaki, kilavata kei na vakaliuci wekana. E sega talega ni tini rawa na boi ca ni kedra revurevu.

Ia na yalo vata qori Turaga Sipika, era na kauta voli ena veivanua era na lako kina, sa na sega ni dede eda na raica nira baci veidretaka tale tiko na veiliutaki ena vanua vou era sa mai ciqimaki ira tu kina. Keimami na kaya ga na lewei Sodelpa: Kemudou maleka!

Turaga Sipika, sa roro tiko mai na gauna me na digitaki kina noda matanitu tarava. Oqo na ka meda taroga: Cava eda vinakata me nodra itavi na iliuliu vakapolitiki? Cava eda vinakata mera cakava ena vukuda nira sa na lewe ni palimedi?

Turaga Sipika, au sa kerea meu matataki Sodelpa ena veidigidigi qo, au sa ciqomi vakawawa. Noqu inaki meu vakauqeta na matanitu me nanumi ira na lewenivanua. Au a lutu mada ena imatai ni vakatutu ni Palimedi ena 2014, qai lutu tale ni oti na veidigidigi ni 2018.

Au vakabauta dei ni itovo vakapolitiki makawa ni rai vakamatamata, lotu se yasana a vakavuna nodra vakuai na lewenivanua ena noqu matataki ira, vaka kina o ira na tataunaka nodra tikovinaka mai muri vei ira nodra mata digitaki me lewe ni palimed.

YALOMATUA

Turaga Sipika, au sa vakamasuti keda meda yalomatua. Eda sa vakadinadinataka nodra itovo na dau ni politiki. E so era na baci wavoki na vaqara digidigi, ra sega ni bau maduataka nodra yali vakasauri ni oti na 2018. Au kila nida na cati ira na mataqali qo; meda kua talega ni digitaki ira era dro ni se bera ni cava nodra gauna ena palimedi.

O ira na sega ni doka nodra gagadre na dau veidigidigi, ra qai biuta na pati ni oti ga e yabaki 2 ena palimedi, eda kila vakacava nira na sega ni cakava tale ni oti na veidigidigi ni 2022, baleta ga nira rawai ena veidretaki veiliutaki? E dua tale na taro: era bau vakarogotaka vei ira na digitaki ira nira vakarau dro?

Turaga Sipika, e so na dau ni politiki era sa vuki lade pati. O yau e dua au sa bula balavu, au sa raica talega na veiveisau ni bula vakapolitiki, au dau kaya vei ira kece noqu veikilai mera kua ni tokoni ira na veiladeyaki tiko. Baleta? Baleta ni o ira na mataqali qori era sega ni yavutaki ena ile vakapolitiki, se mera saga mera vueti ira na lewenivanua. Era muria ga e dua era vakabauta ni na rawarawa kina na qaqa, sega so ni bunotaki.

Qo o ira na vodo loto, nodra cakacaka ga na vaqara na sala takoso! Nodra ilavo, nodra madila, nodra ivola vakacakacaka madaga, sa iyaragi ga ni veidabui. Isa Turaga Sipika, na levu ni yavavala vakapolitiki sa donuya noda vanua, era se tiko ga e so era na lawakitaki ira na lewenivanua vakaloloma citizens ena levu ni nodra kocokoco.

Vei au Turaga Sipika, na pati e vaka na waqa vakapiteni. Ke mani luvu na waqa ena draki ca, mera luvu vata kaya na kaiwaqa kece. Na kapiteni e biuti ira nona kaiwaqa qai dro, sa kua tale ni vakabauti.

Kena itovo vei ira na dausoko ni “o kapiteni e luvu vata kei na waqa” baleta o kapiteni e nona itavi na qarauna na waqa kei ira kece na vodo kina, ni qai tubu na leqa ena saga me vakabulai ira kece, se mate vata kei ira.

Ena so na matanitu, na kapiteni e drotaka nona waqa e rawa ni veilewaitaki. Noqu rai ni cala levu sara ni dua e sega ni vakacavara nona gauna ena palimedi, ni sa vakaisini ira tale era digitaki koya ena vakanuinui!

Sa vakaloloma ni so era nanuma ni o koya a vakaisini ira ena 2018, ena rawa ni qaqa tale. Cava so na ka vovou ena kauta mai me rawa kina na qaqa? Turaga Sipika, qo na mala ni vosa nei Albert Einstein: “Nida vuki cakava na ka vata ga qai nanuma ni na duidui na vuana, qori ga na lialia . ... ”

Turaga Sipika, na usutu ni veiliutaki meda veisautaka nodra bula na liutaki. Se vo levu sara na ka me caka. E so na veitubuni era se tiko ena vale tara vakaca mai Qauia, Valenicina se Nadonumai. Nodra tiko era sa vakadonuya na itaukei ni qele, ia e sega ni dodonu me tawamudu na mataqali itikotiko vaqori, e dodonu me vakadeitaki nodra tiko, ena ivola vakadinadina ni taukeni qele.

Turaga Sipika, au vakamasuti ira na lewe ni vale dokai qo me sa kua na veidusi. O ira na lewenivanua era sega ni via rogoca na mataqali vosa macawa e dau tau tu ga ena vale qo.

Na veibeitaki sa veicawiyaki, sega ga ni dua e bau vakatura na iwali ni leqa ni lewenivanua, sa kua mada! Noda itabagone era vinakata na cakacaka kei na rede se vale sau rawarawa. O ira na bau matua era vinakata me vakailavotaki vakavinaka noda valenibula. Kua ni vaka na kena rau a mate kina e rua na tinanigone ena gaga ni dra ena Janueri kei na Feperueri 2020. Na gauna qo e sega ni dodonu me yaco kina na mataqali mate vaqori!

Turaga Sipika, era le levu ra dau kere veivuke vei au. So era vaqara cakacaka, se cina ni gaunisala me vakataki ira mai na koro o Lami, se taqe ni wai mai Naivikinikini kei Valenicina, se na Ballantine Memorial School au a kerei kina me vakavinakataki na vale ni qasenivuli, ni sa ca vakalevu qai voleka ni ratou sogota na Tabana ni Bula ni Taoni o Lami, se me vakavinakataki e dua na rumu saumi mai Valenibula Levu qai dolava vakamatanitu na Turaga Paraiminisita. Sa dau gu na yaloqu meu bau veivuke vei ira na leqa tiko, ia na noqu ilavo ga au vakayagataka kina! Au a sega ni kere ilavo vei ira eso meu vakayacora kina na sasaga yaga kece qo.

Turaga Sipika, au kila vinaka ni levu na itavi qo e nona na Matanitu, ia o keda na veiliutaki ena dui itikotiko meda colata talega na itavi.

Na palimedi e sega ni dodonu me vanua ni rawa ilavo se veidabui. Na vale dokai qo meda tuvanaka kina na lewa eso ni matanitu me yaga vei keda kece. Na dravudravua na leqa rabailevu, e kau tani kina noda dodonu vakatamata.

E loma ni palimedi se e tuba, o koya sa yalataka ni na qaravi ira na lewenivanua ena vale dokai qo me ciqoma ni nona itavi na veivakacegui vei ira na noda ena sala cava ga e rawa.

Turaga Sipika, au sa vakamasuta gona na Matanitu me virikotori na lewa eso baleti ira na via tu ena veidigidigi. Me tu vei ira na kila kei na rawa ka mera veivuke kina vei ira na lewenivanua qai vakadonui mera tu. Sega ni dede, a kaya e dua na iliuliu vakapolitiki ni gauna a paraiminisita kina, e 70% vei ira na vetaicake ni cakacaka vakamatanitu era lewe ni nona yasana se nona yasayasa.

Na matanitu Sodelpa ena sega ni vakadonuya na mataqali itovo ni veiwasei vaqori! Keitou na veiokati raraba, ena qarauni mera cakacaka vakatautauvata na veimatatamata ena veitabana. E dodonu vei keitou kei ira na itabagone meda namata ina vanua e dei, sega kina na veiwasei, veitovaki, veiqati se kilavata.

Turaga Sipika, ena 40 na yabaki sa oti keitou a tauyavutaka kina na Hot Bread Kitchen kei Dr Jimione Samisoni (sa mai leqa), Tiko Eastgate, Tony Philip kei rau na dauvavavi o Joe Antrea mai Rotuma kei David Bedgood mai Ositerelia. E so vei ira noqu itokani era sa mai liu, e so sa lai qarava e dua tale na cakacaka. Au sa vakatubura na kabani me yacova ni sa 27 na valenimadrai ena veiyasai Viti, me qai 2 tale ena yabaki qo.

VEILIUTAKI ENA LOLOMA

Au sa vakamasuta na matanitu me tokona vakailavo na mataqali bisinisi me vaka na neitou me bau dei kina ena gauna qo ni yavavala e vuraruva kei na noda vakabulabula mai na Covid-19.

Turaga Sipika, meda veiliutaki ena loloma vakatamata. Meda duavata kei ira na noda ena nodra rarawa. Ni sa roro mai na veidigidi, o keda na veiliutaki vakamatanitu meda susuga na yalomalumu kei na veilomani. Koya ena tu ena veidigidigi me dau vaqaqa lo se cava nona inaki ena nona lewe ni palimedi?

Meda tukuna vei ira na iliuliu ni dui itikoiko mera vakauqeti ira na lewenivanua mera veidigidigi, ni nodra itavi vakalewenivanua. E sega ni yaga meda qai kudruvaka na matanitu se kena votai na iyau, nida sega mada ni vakaitavi ena digitaki ni matanitu.

Vei keitou na pati qo, keitou sa marau ni sa sivi tale na gauna ni yavavala. Era sa mai biuti keitou o ira na sega mada ni bau duavata kei na ile ni Sodelpa, era sega ni muria na yavu ni pati.

Turaga Sipika, au vakauqeti ira na gadreva na veiliutaki dei kei na veisau dina e noda vanua mera digitaka na Sodelpa ena veidigidigi qo.

Au sa na tini gona Turaga Sipika ena noqu vakauqeti kedatou me datou sasaga matua na lewe ni vale dokai qo. Vei yau, na vula vica sa mai soli qo ena vakayagataki ena noqu dau cau ena kedra kunei na iwali ni leqa ni vakatorocaketaki ni noda vanua.

Au na via kauta cake me vakasamataka na matanitu de na yaga mera laivi na bisinisi mera cakava na ka era kena dau kina, mera bau sereki mai na vauci vakasivia ena lawa. Ke mani gadrevi na lawa, me buli ena veirogorogoci kei ira era na vauci kina.