‘Ena yaco na Veisau ena kena Gauna Donu’
E sa kilai deivaki ni sega tale ni dua nai soqosoqo vakapolitiki me vaka na SODELPA ena tutaka na dodonu, galala kei na vakabulai ni kawa iTaukei.
Oqo na veika e wasea na mata vakaturi vou ni SODELPA o Lepani Toko ni sega walega ni mai lewena na SODELPA, ia a lewena voli mai na Soqosoqo Vakavulewa ni iTaukei (SVT), kei na Soqosoqo Duavata ni Lewenivanua (SDL), ka ra lewena na nona qase na Alliance.
E vakaraitaka o Toko ni oqo e baleta tiko ga na yavu e dabe tiko kina na soqosoqo me baleta na kena valataki na dodonu ni kawa iTaukei.
Esa yabaki 56 o Toko ka cavutu mai ena koro o Levuka, Lakeba mai na yatu Lau. E tolu na luvena.
E kaya vei ira na dau veidigitaki iTaukei, ena lewe ni nona vunau voli sa ikoya na dodonu, galala kei na vakabulai ni kawa iTaukei.
“Eda lewe 70 na pasede ni lewe ni vanua, ia eda sa sega ni liutaka tiko na noda vanua.”
Tomana ka kaya ni sa talaraki kece na yavu ni noda bula na iTaukei ka sa vo tiko ga na Lotu ena gauna oqo.
“Na kaukauwa vaka politiki, ena qai rawa nida rawata kina na kaukauwa ni veisautaki na veilawa sa wavoliti keda tiko oqo ena ruku ni lawa tu.
“Sa vukici na veika me baleta na kawai iTaukei me lasu, ka sa dina na veika me baleti ira na tani.”
E kaya ni a mai yavalati na yavutu ni bula ni kawa iTaukei, e sa vakavuna me ra tabaki sobu kina e dua na kawa tamata vakadrukai ka lolovira, dina ni ra taukena nai yau ni vanua oqo.
“Na nodra iyau era sa sega ni lewa me vaka na kenai tuvaki ena gauna oqo.”
BILL 17
Tukuna o Toko na lawa vou ni qele e dua na lawa sa tu ena loma ni lawa tu na kena usutu. E sega ni rawa ni mai buli na lawa oqo, ke sega na kena vakadeitaki ena loma ni lawa tu.
E kaya na lawa kece e rawa ni boko ena i walewale ni lawa ni Palimedi oqo.
“Me buli ga e dua na lawa ena dua na siga ka biu yani kina Palimedi me lave ligataki me vakadonui o koya e levu na liga e laveta. Sa sega ni vaka e liu me rua se tolu na kena wiliki, qai kau cake kina Seneti me lai wiliki tale kina.
“Ni raica na kena vakarawarawataki me veisau na yavutu ni kawa iTaukei. Ocei e rawa tiko ni sarava na kena sa vakarawarawataki na veisautaki ni yavutu ni kawa iTaukei?”.
Tomana ka kaya ke ratou na qaqa ena veidigidigi e ratou na cakava na veisau ena kena gauna dodonu kei na valavala dodonu.
“Na veivakatorocaketaki ena vakayacori ena vei koro vaka Viti sa ikoya na kena semati nai yau bula ni vanua kina bula vakailavo ni matanitu me kau laivi kina o ira na tiko e loma.”
VULI KEI NA CAKACAKA
■Toma■a na noqu vuli ena 1982 kina Lelean Memorial School, Ka laki vakaotia kina Ratu Sukuna Memorial School, ka rawata kina na noqu University Entrance, ena pure science class, Maths, English, Biology, Chemistry kei na Physics.
■Au dewa kina koro nivuli ni otela e Nasese, na Hotel and Catering School ena 1985 – 86, ka rawata mai kina na noqu Diploma in Hotel and Catering Services.
■Sa tekivu na noqu cakacaka ena otela. Au a laki tini ena Sheraton Fiji e Denarau ena 1989, ni bera ni’u gole kina mataivalu ni Viti me’u laki vuli turaganivalu (Officer Cadet – Class of 89) ena mua ni yabaki oya.
■E nai ka 14 ni Tiseba 1989, keitou a taura kina na neitou maitai ni kalokalo (2nd Lieutenant) e lewe 16 na gone ni Viti, me keitou sa qarava na cakacaka ni taqomaki ni vanua lomani ko Viti ena mataivalu.
■E■a loma ni noqu veiqaravi ena mataivalu, au lewena na mataivalu dauveiqaravi,
se Logistic Support Unit, ka’u kena dau ena cakacaka ni ‘logistics’ ka yacova na vuli ni tabana oqo ena koronivuli ni Peace Keeping ena loma ni mataivalu levu ni Idia mai New Delhi e na 2008.
■Au vakaitavi ena veisaututaki e vuravura, ka lewa na UNIFIL mai Lepanoni ena tolu na gauna, Multinational Forces and Observers mai Sinai ena rua na gauna, Peace Monitoring Group mai Bougainville ena dua na gauna kei na UNMISET mai East Timor ena dua na gauna.
■E vitu taucoko na noqu ‘tour
of duty’, ka keimami sa dau kilai tu mei keimami ‘veteran’ ni cakacaka ni ‘veisaututaki’ e vuravura.
nE ruasagavulu taucoko na yabaki ni noqu veiqaravi voli ena loma ni mataivalu.
■Au sa mani kerea na noqu suka e na Januaeri ni 2009.
■Au Vakatawayaco ni Lotu Wesele e Viti kei Rotuma, ka veiqaravi ena loma ni lotu ena gauna kece ni noqu tubu cake mai ka yacova na gauna oqo.
ENA QAI TOMANI TALE YANI ENA MACAWA KA TU MAI