Rokataka na Ranadi ko Ilisapeci nai karua na bula ni veiqaravi kei na veiwekani
Na nona sa mai bale na Ranadi ko Ilisapeci nai karua e kauta vata kece mai na veimatanitu e na vuravura taucoko.
Oqo e vakaraitaka na nodra doka, ka vakacaucautaka nai tovo ni veiqaravi kei na veikauwaitaki.
E na nodra itukutuku e vakau ena vuvale vakatui era cauraka na nodra lolosi ni sa mai leqa ka’ra vakasakita na nona veiliutaki e na 70 na yabaki.
Oqo na gauna balavu taudua me ranadi se tui kei Peritania (Great Britain & Northern Ireland) kei na veimatanitu vaka Commonwealth e dua na vuvale vakatui se ranadi.
Na Commonwealth era lewena ko ira na veimatanitu era se qali tu ki Peritania kei ira era na tu vakai ira (Independent).
E a sucu na ranadi ena i ka 21 ni Evereli, 1926 mai Lodoni ka mai leqa ena i ka 8 ni Seviteba, 2022 ena Balmoral Castle mai Sikoteladi, ka a mai vakacagicagi tiko kina ni bera nona tauvimate ka leqa sara. Sa yacova na yabaki 96.
E a vakaisalataki me ranadi ena i ka 6 ni Fepurueri, 1952, ni se qai yabaki 26, ka sosomitaki tamana, na tui Jioji nai ka lima.
Ni bera oya e cakacaka sega ni saumi (volunteer) me draiva lori (truck driver/mechanic) ena i karua ni i Valu Levu (second World War).
Ai sevu talega mai Vale Levu me curu kina mataivalu.
Tekivu mai na nona sucu me yacova sara na nona mai mate, ea rawata e levu sara nai sausau.
E levu taudua na vei matanitu e sikova ka duavata kei ira na sa via tu vakataki ira wili kina Viti e na 1970.
E dina ni a sega ni tiko e na kena soqo levu e na i ka 10 ni Okotova, 1970 ena Albert Park, e Suva, a qai talai Price Charles, na luvena ulumatua mai, me matataki koya.
Esa vakadeitaki ni sa sosomitaki koya, me tui o Charles ka sana kilai me King Charles III se Tui o Charles nai ka tolu.
Na veimaliwai nei Viti kei Peritania e tekivu sara mai ena i ka 10 ni Okotova 1874, e na siga era a soli Viti mai Levuka, Ovalau, kina i Peritania vua na Ranadi o Vikitoria (Queen Victoria) o Ratu Epenisa Seru Cakobau, na Vunivalu mai Bau, kei ira na vei turaga bale ni noda vanua mai Levuka.
SIKOVI VITI NA RANADI
Ena yabaki, 1953, a sikovi Viti e na matai ni gauna na Ranadi ka’ra drau vaka drau na lewenivanua era tu ena bati ni gaunisala me tekivu sara mai ena wavu levu e Suva me yaco sara kina Albert Park.
Era kurabui na lewe ni lakolako mai Vale Levu nira vakanomodi na lewenivanua dina ga nira mata dredredre ka ra yaloyalo, ka’ra vakaraitaka na kuila lailai ni Peritania, na Union Jack.
Na vakanomodi e vakaraitaka na nodra rokova nai lakolako mai Vale Levu.
E duidui e na veivanua ea sikova na Ranadi, ka’ra dau kaila ka mamawe mera kidavaka kina na ranadi.
Ea sikovi Viti vakalima na Ranadi ka lewe levu na lewenivanua era maroroya tu na kena itaba kei na vuvale mai Vale Levu ena nodra loma ni vale.
E na 1987 e a mai tamusuka o Sitiveni Rabuka na veimaliwai kei Vale Levu e na nona vuaviri ka sa mai Republic kina o Viti.
Ia sega ni biligi Viti laivi na Ranadi ka dolava tu na nona katuba. E muri sa qai lai kere veivosoti o Rabuka.
E sega ni cagutu nai sema ka vakayavutaki e na nona loma vinaka na Ranadi.
Oqo na vuna ena vakilai sara kina vakalevu na nona sa mai takali.
E a vakayacora na nona yalayala mena dau veiqaravi me yacova sara ni sa cavuka na nona i cegu.
Sa na mai maroroi na yagona e na siga Moniti, nai ka 19 ni Seviteba.
Ea sikovi Viti vakalima na Ranadi ka lewe levu na lewenivanua era maroroya tu na kena itaba kei na vuvale mai Vale Levu ena nodra loma ni vale.