Na Kakana Vaka Viti kei na tiko Bulabula
NA VAVI QAI E DUA NA IVAKAMIKAMICA NI KAKANA ERA DAU VAKAYAGATAKA E LIU NA NODA QASE NI BERA MAI NA SUKA.
Na tiko bulabula e tiki ni noda bula kei na itovo na kawa iTaukei. E vuqa era na lomatarotaro se cava sara mada e mai noda itovo kina me vaka ni rau duidui na itovo kei na tiko bulabula.
Ni tasereki na itovo e matanataki me bulabula kina na yago, eda na nanuma rawa e vica me vakavure vakasama tu vei kemuni na wekada.
Qo ena itovo ni noda solesolevaki vata, meke, teitei, vakatasosoko, qoli, cocoka se vakacakau me yavalata na yago, rawa nira okati mera ivakaukauwa ni yagoda.
Era salavata kei na itovo ni vakaukauwa yago qo na kakana vakaviti, me vakalailaitaka na tauvimate oqo na vuna era bula balavu kina na tukada kei na buda.
Ena gauna qo, sa tiki ni ibenikana na suka. Ke sega ni tiko ena ibenikana, e sana rawa ni saqa vata se isaluwaki ni kakana ni bera ni taqei ka vakayagataki sara.
E vakayagataki na suka me ivakamikamica ni kakana, ti, bau gadrevi ena vavavi kei na vakasaqa ka dredre me vakuwai ena noda veivale.
Ena dua na nodratou ivakamacala na Tabacakacaka ni Bula ena veilawa e ratou vakaraitaka ni vakayagataki vakasivia ni suka qaqi, masima, waiwai kei na kakana tawai tini e sa idewadewa levu ni mate sureti (Non Communicable Disease.
Ena noda vanua nikua esa tubu totolo sara tiko na iwiliwili ni lewenivanua era matedole baleta tiko ga na kakana eda dau kania. Sa matata vakasigalevu na itukutuku qo, ia sa dredre ga meda yalana.
Ia mai na koro o Taira mai Vanuavatu e kilai vinaka tu na koro oqo ni ciri taudua voli, e vagauna na veisokoyaki ni waqa ka’ra vakanuinui wasoma na lewenikoro ena veika ga e tubu wavoliti ira.
NA QAI
Oqo e dua na ivakamikamica ni kakana era dau vakayagataka e liu ni bera na suka.
Na qai, e kena vosa kilai levu na vasili se masawe, na vasili (cordyline terminalis) e dua na mataqali kau kilai levu, tololila lailai balavu, drauna e damudamu so e drokadroka, babalavu qai lumisa; vakayagataki me liku ni meke, iolo ni kakana (me vaka na bila, vakalavalava), uku-uku ni vanua ni soqo; e tautauvata na ‘qai’ mai Vuda, Vanualevu, Koro kei Lau, e tautauvata na qolo mai Ba, Magodro, Savatu, Rakiraki, Keiyasi, Navosa, Wainibuka kei na yakoto e Waya, Nadroga, Vatulele.
NA VAVI QAI
E tubu wavoki ena yanuyanu o Vanuavatu na ‘qai’ ka kilai ni dau ti sobu na wakana me vaka na uvi. Na balavu ga ni taba ni qai - na titobu ni wakana.
Ena italanoa nei Soko Marika ena itokatoka Basogaidua ena mataqali Vunikoro, e vakaraitaka ni dau keli ga na qai matua, dau vakamareqeti sara na kena keli me kua ni mavoa na lewena.
E dau vavi na wakana, na balavu ga ni kena vavi na kena vinaka. Ni sa vavi oti, sa rawa ni loba se tikici me biu e loma ni kuro ni ti, saqa kei na kakana, vakayagataki ena vavavi se laukana wale.
E kamikamica sara vakalevu mai na suka qaqi, sega ni vakawainimate se me vakavu tauvimate. E levu tu ena iteitei na vuna, sega tale ni lai voli.
Sa toso na gauna, eda sa malele kina suka era sa tu ena veisitoa. Sa vakavudua sara na vakabulabulataki ni vavi qai ena noda veikoro vakaviti. Mai na yavusa Nauluvatu, na iotioti ni vavi qai a qaravi ena yabaki sa oti, 2021. Qo e donuya na vakatatabu ni veitosoyaki ni COVID ka vavi qai kina e dua na turaga ena mataqali ko Korokula.
Sa dua na gauna vinaka ni kena vakasukai lesu na kilaka vakaviti ena itovo ni vakarau kakana vakaviti.
Sa tete na noda vakayagataka na suka qaqi ena veikoro oka kina ena veiyanuyanu, de rairai yaga meda na kidava tiko ni sa tu oti mai na were na keda kakana. Era a vakayagataka taumada na qase, e ivakaukauwa ni yagodra era bula balavu tale ga kina.
VUREVURE NI TUKUTUKU: TABANA NI VOSA KEI NA ITOVO VAKAVITI