Αγνωστοι μουσικοί θησαυροί των Ελλήνων Εβραίων

Ενα CD συμβολή στην ελληνική μουσική κληρονομιά, με σπάνια και λησμονημένα τραγούδια στα ρωμανιώτικα, τα σεφαραδίτικα και τα ελληνικά

Οδιευθυντής του Εβραϊκού Μουσείου Θεσσαλονίκης Ευάγγελος Χεκίμογλου ξέρει να διηγείται ιστορίες. Ακόμη και ιστορίες για τραγούδια. Μας θύμισε τις προάλλες ο Χεκίμογλου ότι ο Σααδή Λεβή, ο άνθρωπος που έβγαλε την πρώτη εφημερίδα στη Σαλονίκη το μακρινό 1875, αναλάμβανε, όπως όλοι οι ομότεχνοί του τυπογράφοι, ολόκληρο το πακέτο ενός γάμου. Και τις προσκλήσεις, και το φαγητό, και τα τραγούδια του γάμου. Τραγούδια παραδοσιακά εβραϊκά, ενίοτε τραγουδισμένα στον ρυθμό που ήταν στη μόδα της εποχής τους. Τραγούδησε, λοιπόν, σ’ έναν γάμο σε ρυθμό μακάμ, αυτόν που ήταν τόσο της μόδας τότε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, και οι ραβίνοι τον κυνήγησαν με άγριες διαθέσεις. Για να σωθεί από τον μεγαλοβιομήχανο Αλλατίνη. Θυμάται κανείς αυτό το τραγούδι-μήλον της έριδος; Θυμάται κανείς τα τραγούδια των Εβραίων της Ελλάδας, αυτά που τραγουδήθηκαν με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους στους αιώνες, και τα περισσότερα χάθηκαν όταν στα στρατόπεδα εξόντωσης του Τρίτου Ράιχ κόπηκε απότομα το νήμα της ζωής των Εβραίων συμπολιτών μας;

Με εξαίρεση τη σεφαραδίτικη μουσική παράδοση της Θεσσαλονίκης, που έχει διασωθεί και δισκογραφικά -χάρη και στο άλμπουμ «Primavera en Salonico» με τη Σαβίνα Γιαννάτου, που κυκλοφόρησε το 1994-, τα τραγούδια των Εβραίων της Ελλάδας έχουν λησμονηθεί. Αυτό προσπαθεί να διορθώσει το CD «Άγνωστοι μουσικοί θησαυροί των Ελλήνων Εβραίων» με το συγκρότημα Pellegrinaggio al Levante Ensemble, παραγωγής του Εβραϊκού Μουσείου Θεσσαλονίκης και της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης, το πρώτο από μια τριλογία, όπως αποκάλυψε πριν από μερικές μέρες η Μαριάντζελα Χατζησταματίου.

Η νεαρή σοπράνο έψαχνε τρία χρόνια σε αρχεία, παρτιτούρες, αλλά και στο περιβάλλον εβραϊκών οικογενειών σε όλη την Ελλάδα για να βρει και να καταγράψει σπάνια και λησμονημένα τραγούδια της μουσικής παράδοσης των Εβραίων της Ελλάδας από τον Μεσαίωνα μέχρι το Ολοκαύτωμα. Και βρήκε περισσότερα απ’ όσα περίμενε. «Τα τραγούδια είναι η “αιματολογική ανάλυση” μιας κοινωνίας» μας είπε η Χατζησταματίου. «Σου αποκαλύπτουν γλωσσικές επιρροές, πληροφορίες για τη σχέση με τον Θεό, τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, τους καημούς, τους φόβους, αλλά είναι και πολύτιμη πηγή λαογραφικών και ιστορικών πληροφοριών. Πιστεύω ότι και το ευρύ κοινό θα μπορέσει μέσα από αυτά τα τραγούδια να έρθει πιο κοντά στην ουσία τού ποιοι είναι τελικά οι Έλληνες Εβραίοι» καταλήγει.

Για τον πρόεδρο του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Δαυίδ Σαλτιέλ, τόσο η έρευνα όσο και τα αποτελέσματά της, το CD «Άγνωστοι μουσικοί θησαυροί των Ελλήνων Εβραίων», είναι σημαντικό για τη συνολική ελληνική μουσική και γλωσσική παράδοση και όχι μόνο για τον εβραϊσμό της Ελλάδας. «Η ελληνική μουσική κληρονομιά αποτελεί αδιάσπαστη ενότητα και ένα άγνωστο κομμάτι της είναι το εβραϊκό. Κι αυτό είναι τόσο ελληνικό όσο και τα υπόλοιπα» επισημαίνει ο Σαλτιέλ.

Τραγούδια σε τρεις γλώσσες

Το CD ακούγεται απνευστί παρά τη μεγάλη διάρκειά του. Περιέχει 21 τραγούδια ρωμανιώτικα (στην ελληνική γλώσσα ή δίγλωσσα, στην ελληνική και την εβραϊκή) και σεφαραδίτικα (στην εβραιοϊσπανική). Μερικά συνδέονται με θρησκευτικές γιορτές και τελετές, άλλα ανήκουν στον κύκλο της ζωής (του γάμου, της γέννας, νανουρίσματα).

Περιλαμβάνονται επίσης τραγούδια με αναφορές στη Θεσσαλονίκη, τραγούδια του Ολοκαυτώματος, προσευχές, ένα παραμύθι και ένα τραγούδι του σιωνιστικού κινήματος. Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στην τήρηση της εβραιοϊσπανικής προφοράς. Η επιλογή των τραγουδιών έγινε έπειτα από πολύχρονη βιβλιογραφική και επιτόπια έρευνα που αφορούσε την προέλευση και τις παραλλαγές του καθενός από τα τραγούδια, την πιθανή σύνδεση των τραγουδιών με την τοπική παράδοση και Ιστορία, καθώς και τις περιστάσεις που συνδέονταν με το κάθε τραγούδι. Τα περισσότερα από τα τραγούδια ή οι επιλεγμένες μελωδίες τους συναντώνται σπάνια -ή και καθόλου- στη διεθνή εμπορική δισκογραφία. Το CD μπορείτε να το βρείτε στο Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης (ΕΜΘ), αλλά και στα YouTube, Amazon Music, Spotify, iΤunes καθώς και στον ιστότοπο του ΕΜΘ.

Το συγκρότημα Pellegrinaggio al Levante Ensemble αποτελείται από τους Μαριάντζελα Χατζησταματίου (τραγούδι), Βασίλη Αγροκώστα (τραγούδι, πολίτικη λύρα), Κωνσταντίνο Κολέτσιο (τραγούδι, κιθάρα), Μιχάλη Μελέτη (νέι), Χρήστο Δασκαλόπουλο (βιολί), Παναγιώτη Σάκκουλα (λαούτο), Νικόλα Μυλωνά (κρουστά) και Νίκο Παναγιωτίδη (λάφτα, βιχουέλα, μπαρόκ κιθάρα, τζουράς, ακουστική κιθάρα και διεύθυνση μουσικών συνόλων), ο οποίος ήταν και ο υπεύθυνος για την οργάνωση και τη δημιουργία μουσικών οδηγών.