Τα ασυνόδευτα
Τα ασυνόδευτα προσφυγόπουλα είναι οι μεγάλοι χαμένοι των πολέμων. Όχι μόνο γιατί εξορίζονται ξαφνικά από τον τόπο, την εστία, τη γλώσσα, τους ρυθμούς ζωής όπου αισθάνονταν προφυλαγμένα. Όχι μόνο γιατί εξαναγκάζονται να οδηγηθούν μέσα από ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες στον δρόμο του ξεριζωμού και σε μέρη ακατάλληλα, όπως τα στρατόπεδα προσφύγων της ελληνικής επικράτειας, μέσα σε θλιβερά κοντέινερ με χείριστες συνθήκες υγιεινής ως ανεπιθύμητα «παρείσακτα». Προσμένοντας χρόνια μια άδεια ασύλου που συνήθως, όταν δεν διαθέτουν το «σωστό» χρώμα δέρματος, δεν τη λαμβάνουν. Αλλά και γιατί πολλά από αυτά μένουν στον οδυνηρό πηγαιμό σε ένα ασφαλές καταφύγιο και χωρίς το βασικό τους στήριγμα, τους γονείς τους. Γίνονται τα εύκολα, διότι ανυπεράσπιστα, θύματα κυκλωμάτων πορνείας και εμπορίας οργάνων, ανάλγητων και αδίστακτων θυτών που τα κακοποιούν σεξουαλικά, ψυχολογικά. Και όταν ακόμα καταφέρουν να ριζώσουν, να ενταχτούν στο κοινωνικό σύνολο μιας ξένης χώρας, όπως η Ελλάδα, να φοιτήσουν στα σχολειά της και να αποκτήσουν νέους φίλους, κινδυνεύουν ξανά με το πέρασμά τους στον κόσμο των ενηλίκων να απελαθούν.
Και η επίσημη Πολιτεία μοιάζει να ξεχνά την ιστορία της προσφυγιάς και της μετανάστευσης της χώρας που κυβερνά. Εκατό χρόνια μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή οι ασυνόδευτοι ανήλικοι παραμένουν παιδιά με δικαιώματα προσωρινά, που παύουν να προστατεύονται μόλις κλείσουν τα 18 τους χρόνια. Το έδειξε πρόσφατα η διόλου σπάνια περίπτωση του μικρού Σαϊντού Καμαρά από τη Γουϊνέα, ο οποίος είχε την τύχη να βρει μια αγκαλιά στους δασκάλους και στους συμμαθητές του, που απέτρεψαν με την κινητοποίησή τους τον νέο εκπατρισμό του.
Εικόνες των ασυνόδευτων από το 2022
Η εικαστική καλλιτέχνιδα Κρίστι Γρηγορίου επαναφέρει με το έργο της στο προσκήνιο εικόνες από τα ασυνόδευτα της Μικρασιατικής Καταστροφής. Αντλεί τα ερεθίσματά της από ακούσματα προσωπικά. Τα εκφράζει με τον αποσπασματικό λόγο της μνήμης. Στην έκθεση, που φέρει τον ενδεικτικό τίτλο «... εις μνήμην... προς αφήγησιν...» και παρουσιάζεται στο Ίδρυμα Άγγελου και Λητώς Κατακουζηνού, στο Σύνταγμα, χρησιμοποιεί ποικίλες μορφές της τέχνης, την ξυλογραφία, την ψηφιακή εκτύπωση, τη ζωγραφική. Πλάθει την επιφάνειά της με αλλεπάλληλα στρώματα από χαρτιά, αποκόμματα εφημερίδων, σπαράγματα παλιών φωτογραφιών, κλωστές και γάζες που κολλά και επιζωγραφίζει μέχρι να αποτελέσουν ένα όλον μέσα στον χώρο και στον χρόνο.
Ξεναγεί τον θεατή της στο παρελθόν με οδηγό τη γραμμένη λεπτομερώς φιγούρα ενός μικρού μοναχικού αγοριού, ντυμένου με τα καλά του καπέλο, γραβάτα, ημίπαλτο-, που κρατά στα χέρια του μια φωλιά πουλιών τα οποία φτερουγίζουν δίπλα του τρομαγμένα. Του μικρού αγοριού που θεωρεί ότι η άδικη καταστροφή της φωλιάς των πουλιών που έπραξε είναι η αιτία για την άδικη καταστροφή της δικιάς του φωλιάς. Προβάλλει πίσω από τα ίδια πουλιά τη φλεγόμενη Σμύρνη σαν μια βυθισμένη στην αιθαλομίχλη εφιαλτική ανάμνηση της ίδιας μικρής τυπωμένης φιγούρας που στέκεται στο πλάι.
Εικόνες από το χθες και το σήμερα
Δείχνει πάνω σε κουβέρτες επιβίωσης, φτιαγμένες από αλουμίνιο, τα στοιβαγμένα, απελπισμένα, απορημένα, ονειροπόλα πρόσωπα μικρών παιδιών, σχηματοποιημένα στρογγυλά ή ωοειδή, τρυφερά ή γωνιώδη, με περίτεχνες κομμώσεις περασμένων εποχών ή σύγχρονες, αποδομένα σαν πρόσωπα από κούκλες ή προσωπίδες αρχαίας τραγωδίας. Φέρνει έτσι στο φως τα χιλιάδες κυνηγημένα προσφυγόπουλα που πνίγονται στις μέρες μας στο Αιγαίο στην εναγώνια προσπάθειά τους να ξεφύγουν από τα συντρίμμια της ζωής που άφησαν πίσω τους. Δένει το χθες με το σήμερα των ασυνόδευτων που εκτοπίζονται άθελά τους από την πατρίδα τους για να ζήσουν, να μεγαλώσουν σε έναν κόσμο απαλλαγμένο από τον τρόμο και τη βία, την πείνα και τον θάνατο. Καταγράφει, πειραματιζόμενη με διαφορετικά υλικά και τεχνικές, εικόνες που ανιχνεύουν το παρελθόν μέσα από το παρόν και τανάπαλιν.
Εικόνες που μας προτρέπουν να αναλογιστούμε, σκεπτόμενοι προπάντων τα ασυνόδευτα του χθες και του σήμερα, τι είναι ο άνθρωπος. Και γιατί συμβαίνει να θεωρούμε περισσότερο ή λιγότερο συνειδητά, όπως γράφει ο Πρίμο Λέβι, ότι κάθε «ξένος» είναι εχθρός. Να ανεχόμαστε μια προσφυγική πολιτική που οι εκπρόσωποί της σβήνουν με εθνικιστικές φιέστες την Ιστορία των παππούδων και των γιαγιάδων μας που είναι και η δική μας Ιστορία. Στήνουν συρματοπλέγματα και στρατόπεδα συγκέντρωσης και αντιμετωπίζουν με νομοθετήματα τα πλέον ευάλωτα μέλη της ανθρώπινης κοινότητας ως παιδιά ενός κατώτερου θεού. Τα παιδιά που, τώρα που ο πόλεμος στην Ουκρανία μαίνεται και στη δική μας, ευρωπαϊκή, γειτονιά, θα μπορούσαν σήμερα, αύριο να είναι τα δικά μας παιδιά.