Η ενεργειακή φτώχεια ρίχνει τη σκιά της στην κοινωνία
Σημαντική υποβάθμιση των συνθηκών διαβίωσης των ελληνικών νοικοκυριών λόγω της πρωτοφανούς ενεργειακής ακρίβειας διαπιστώνει μεταξύ άλλων έρευνα του Ινστιτούτου «Νίκος Πουλαντζάς», χαρακτηρίζοντας την κατάσταση ιδιαίτερα ανησυχητική, καθώς τα δεδομένα παραπέμπουν σε μορφές φτώχειας και αποστέρησης πρωτόγνωρες για τα μεταπολεμικά δεδομένα
Εντονη ανησυχία για την υποβάθμιση των συνθηκών διαβίωσης των ελληνικών νοικοκυριών δημιουργεί η ενεργειακή ακρίβεια, η οποία κυριαρχεί εδώ και έναν χρόνο, εξωθώντας σε μεγάλο βαθμό σε λύσεις ανάγκης, που παραπέμπουν σε πρωτόγνωρες καταστάσεις φτώχειας και υλικής αποστέρησης. Σε αρκετές περιπτώσεις δεν υπάρχουν καν πραγματικές επιλογές -παρά μόνο ο περιορισμός στην κατανάλωση, ιδίως ρεύματος, προκειμένου να συγκρατηθεί κάπως ο τελικός λογαριασμός- που μπορεί να αφορούν τη στέρηση βασικών συνθηκών άνεσης (θέρμανση/ψύξη) μέσα στο σπίτι, την υιοθέτηση οικονομικότερων συνηθειών, όπως λιγότερο συχνό ή ολιγόλεπτο (με χύτρα ταχύτητας) μαγείρεμα, τη χρήση φθηνότερων, αλλά αμφισβητίσιμων, πηγών για θέρμανση, περιστολή άλλων δαπανών και αναγκών για να κατευθυνθεί η όποια εξοικονόμηση στην ενέργεια κ.τλ.
Μια βαθύτερη ματιά σε αυτή την πραγματικότητα που διαφεύγει των ποσοτικών δεικτών επιχειρεί να ρίξει η ποιοτική έρευνα του Ινστιτούτου «Νίκος Πουλαντζάς» «Προβλήματα, πρακτικές και αντιλήψεις σε σχέση με την κατανάλωση ενέργειας στην κατοικία» σε πολυκατοικίες της Αθήνας. Πρόκειται για συλλογή στοιχείων και εννέα συνεντεύξεις με επικεφαλής νοικοκυριών που ζουν σε έξι πολυκατοικίες στον Δήμο Αθηναίων. «Επιδιώκουμε να αναδείξουμε αόρατες όψεις της καθημερινής ζωής και της προσπάθειας επιβίωσης των νοικοκυριών σε ένα υπόβαθρο αλλεπάλληλων κρίσεων» τονίζουν οι τρεις ερευνητές-συγγραφείς της έρευνας Φ. Βαταβάλη, Ν. Κατσουλάκος, Ευ. Χατζηκωνσταντίνου.
Η έρευνα θέτει μια σειρά ζητημάτων που δεν περιορίζονται μόνο στο υψηλό κόστος της ενέργειας, αλλά αφορούν πτυχές της κοινωνίας, του σωρευτικού αντίκτυπου των κρίσεων, του μεταβαλλόμενου αστικού χώρου, της αλληλεπίδρασης των νοικοκυριών στο σχήμα της πολυκατοικίας, της αύξησης συνολικά του κόστους στέγασης και ζωής.
Η καθημερινότητα της ενεργειακής ακρίβειας
Στα βασικά συμπεράσματα της έρευνας περιλαμβάνονται τα εξής:
Τα θέματα της ενέργειας απασχολούν όλα τα νοικοκυριά.
Τα νοικοκυριά προσαρμόζονται στα νέα δεδομένα που έφερε η αύξηση στις τιμές της ενέργειας.
Οι πρακτικές των νοικοκυριών αναδεικνύουν συχνά την ευρηματικότητά τους απέναντι σε ιδιαίτερα δυσμενείς συνθήκες.
Ακόμα τρεις σημαντικές διαπιστώσεις είναι ότι: α) η αύξηση στις ενεργειακές τιμές αυξάνει το συνολικό κόστος στέγασης πιέζοντας σημαντικά τα νοικοκυριά, και ιδίως
τους ενοικιαστές, καθώς τα ενοίκια βρίσκονται σε υψηλά επίπεδα και η διαθεσιμότητα διαμερισμάτων προς μακροχρόνια μίσθωση είναι περιορισμένη, β) οι ιδιοκτήτες κάνουν παρεμβάσεις στα σπίτια που μένουν, αλλά όχι σε εκείνα που νοικιάζουν, γ) τα νοικοκυριά επιθυμούν να έχουν συσκευές χαμηλής κατανάλωσης, αλλά αυτό συχνά δεν είναι εφικτό λόγω κόστους.
Διαβίωση ή επιβίωση;
Μία από τις πιο σημαντικές διαπιστώσεις της έρευνας αφορά τη σημαντική υποβάθμιση των συνθηκών διαβίωσης στην κατοικία, που εγείρει ερωτήματα ως προς τα όρια της «ανθεκτικότητας» των νοικοκυριών έναντι της ενεργειακής κρίσης.
Η οικονομική πίεση που υφίστανται τα νοικοκυριά, ιδίως υπό την απειλή ενός δυσβάστακτου λογαριασμού ενέργειας, έχει οδηγήσει κάποιους σε περιορισμό βασικών ενεργειακών αναγκών και εντέλει σε υποβάθμιση του βιοτικού επιπέδου. Δεν χρησιμοποιούν θέρμανση/ψύξη όσο θα ήθελαν και άρα κρυώνουν ή ζεσταίνονται, μαγειρεύουν λιγότερο ή με συγκεκριμένους τρόπους, χρησιμοποιούν μορφές ενέργειας με αρνητικές επιπτώσεις σε υγεία, ασφάλεια, περιβάλλον (καυσόξυλα, pellet, φιάλες υγραερίου) ή απενεργοποιούν εγκαταστάσεις με ρεύμα.
Τα δεδομένα αυτά χαρακτηρίζονται ως ιδιαίτερα ανησυχητικά και παραπέμπουν σε μορφές φτώχειας και αποστέρησης πρωτόγνωρες για τα μεταπολεμικά δεδομένα.
Η ποσοτική πανελλαδική έρευνα του Ινστιτούτου που προηγήθηκε επιβεβαιώνει αυτή την ανησυχία, καθώς: σχεδόν το ένα τρίτο των νοικοκυριών θερμαίνει ανεπαρκώς την κατοικία του, τα μισά νοικοκυριά αντιμετωπίζουν μικρές ή μεγάλες δυσκολίες στην κάλυψη των ενεργειακών τους αναγκών και τα δύο τρίτα των νοικοκυριών έχουν περιορίσει έξοδα, όπως ένδυση, υπόδηση κ.λπ. για να ανταπεξέλθουν στις αυξημένες ενεργειακές δαπάνες.
Όπως τονίζεται, όλα τα στοιχεία συντείνουν στο ότι η ενεργειακή φτώχεια ρίχνει τη σκιά της στην ελληνική κοινωνία.
Απότοκα της προηγούμενης οικονομικής κρίσης
Συγχρόνως, πρέπει να επισημανθεί ότι σημερινές επιλογές, πρακτικές ή συνήθειες των νοικοκυριών ως προς την κατανάλωση ενέργειας έχουν σε πολλές περιπτώσεις ως υπόβαθρο την εμπειρία από την περίοδο της οικονομικής κρίσης, καθώς και τις συνέπειες αυτής. Η εμπειρία από φουσκωμένους λογαριασμούς, η πίεση λόγω συσσώρευσης χρεών, το κρύο τους χειμερινούς μήνες που δεν λειτουργούσε/υπολειτουργούσε η κεντρική θέρμανση οδήγησαν κάποια νοικοκυριά να λάβουν μέτρα ώστε να αποφύγουν αντίστοιχες καταστάσεις στο μέλλον, όπως αλλαγή παρόχου ηλεκτρικής ενέργειας, εγκατάσταση αυτόνομου συστήματος θέρμανσης, τοποθέτηση θερμομόνωσης κ.ά. Υπό αυτή την έννοια, κάποια νοικοκυριά είναι σχετικά προετοιμασμένα ως προς την ενεργειακή ακρίβεια, όμως παράλληλα το αποτύπωμα των μνημονιακών πολιτικών είναι βαθύ και πολλά νοικοκυριά θα βρεθούν αντιμέτωπα με τις επιπτώσεις της νέας ενεργειακής κρίσης από χειρότερη θέση.
Η πολυκατοικία
Συνοπτικά, τέλος, αναφέρουμε ορισμένα προβλήματα και προβληματισμούς που διαπιστώνονται σε επίπεδο πολυκατοικίας:
Η αύξηση στο κόστος ενέργειας απειλεί τη λειτουργία κεντρικών και κοινόχρηστων υποδομών και κυρίως της κεντρικής θέρμανσης.
Η υποβάθμιση των συνθηκών στους κοινόχρηστους χώρους και η απαξίωση των κοινόχρηστων υποδομών (π.χ., διακοπή κοινόχρηστου ρεύματος και άρα ανελκυστήρα, φωτισμού, θυροτηλεφώνων, κατάρρευση κεντρικού συστήματος θέρμανσης) προστίθενται στην υποβάθμιση των συνθηκών διαβίωσης σε επίπεδο διαμερίσματος.
Όπως στην περίοδο της κρίσης, έτσι και σήμερα προκύπτουν ερωτήματα για τις σχέσεις ατομικού-συλλογικού και ιδιωτικού-κοινόχρηστου στις πολυκατοικίες (π.χ., αυτονόμηση).