Γιατί οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να είναι ο πραγματικός νικητής των ενεργειακών πολέμων
Τα μεγάλα πετρελαϊκά σοκ της δεκαετίας του 1970 δίδαξαν στους πολιτικούς της Δύσης ένα ζοφερό μάθημα για την ισχύ των ενεργειακών υπερδυνάμεων του πλανήτη. Πενήντα χρόνια μετά, το μάθημα αυτό επαναλαμβάνεται και πάλι.
Η Ρωσία αντεπιτίθεται στις δυτικές κυρώσεις περιορίζοντας την παροχή αερίου στην Ευρώπη. Η προοπτική μιας ολοκληρωτικής διακοπής ρωσικού αερίου προκαλεί πανικό στους Ευρωπαίους, με τη Γερμανία και άλλες μεγάλες οικονομίες να εξετάζουν την επιβολή δελτίου στα καύσιμα τον χειμώνα. Στο μεταξύ, ο Τζο Μπάιντεν -ανησυχώντας για τις αυξήσεις στην τιμή του πετρελαίου πριν από τις ενδιάμεσες εκλογέςέχει αναγκαστεί να ξεχάσει την προεκλογική ρητορική του για την αντιμετώπιση της Σαουδικής Αραβίας ως παρία. Ο Αμερικανός Πρόεδρος αναχωρεί τον επόμενο μήνα για το Ριάντ προκειμένου να ζητήσει από τους Σαουδάραβες να παράγουν περισσότερο πετρέλαιο.
Το μάθημα μοιάζει απλό και αποκαρδιωτικό. Το 2022 -όπως και το 1973- οι μεγάλοι πετρελαιοπαραγωγοί μπορούν ακόμα να κάνουν τις μεγαλύτερες πολιτικές δυνάμεις του κόσμου να χορεύουν στον ρυθμό τους.
Αν όμως κοιτάξουμε πέρα από τα πρωτοσέλιδα, η γεωπολιτική της ενέργειας είναι πολύ περισσότερο σύνθετη. Η Ρωσία έχει ένα ισχυρό πλεονέκτημα βραχυπρόθεσμα, όμως η θέση της θα επιδεινωθεί δραματικά μέσα στα επόμενα τρία χρόνια. Η Αμερική έχει ένα μεγάλο πρόβλημα βραχυπρόθεσμα, όμως η θέση της θα ενισχυθεί μακροπρόθεσμα.
Είναι η Ε.Ε. που έχει τα μεγαλύτερα βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα προβλήματα. Παρά τις θαρραλέες διακηρύξεις περί διαφοροποίησης και εγκατάλειψης του άνθρακα, οι Ευρωπαίοι απέχουν πολύ ακόμη από μια βιώσιμη νέα ενεργειακή στρατηγική.
Η Ρωσία και η Ε.Ε δίνουν μάχη με τον χρόνο. Ο ρωσικός στόχος είναι προφανώς να προκληθεί μια ενεργειακή και οικονομική κρίση στην Ευρώπη αυτόν τον χειμώνα - με αποτέλεσμα την εξασθένηση της ευρωπαϊκής υποστήριξης προς την Ουκρανία. Η κυβέρνηση της Ουγγαρίας, γνωστή για τη συμπάθειά της προς τον Πούτιν, πιέζει ήδη για γρήγορη κατάπαυση του πυρός επικαλούμενη την απειλή οικονομικής καταστροφής. Οι Ευρωπαίοι έχουν μπροστά τους αρκετούς μήνες πριν από τον χειμώνα να προετοιμαστούν για τη ρωσική πίεση. Ακόμη όμως κι αν αυτή αποδώσει βραχυπρόθεσμα, ο Πούτιν θα καταστρέψει έτσι σε βάθος χρόνου έναν από τους βασικούς πυλώνες της ρωσικής ισχύος.
Η Ευρώπη έχει τώρα πάρει ένα πικρό μάθημα για τους κινδύνους της ενεργειακής εξάρτησης από τη Ρωσία και είναι αποφασισμένη να μην μείνει ποτέ ξανά ευάλωτη. «Πριν από τον πόλεμο, η Ρωσία είχε μπροστά της 30 χρόνια εγγυημένων εσόδων από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριό της. Τώρα έχει μόλις τρία» σημειώνει υψηλόβαθμος Γερμανός αξιωματούχος. Ακόμη και βραχυπρόθεσμα, η διακοπή των εξαγωγών αερίου προς την Ευρώπη αποτελεί ένα επικίνδυνο παιχνίδι για τη Ρωσία. Σχεδόν ένα δισεκατομμύριο δολάρια την ημέρα καταλήγουν στα ρωσικά ταμεία κυρίως από την Ευρώπη. Αν ο Πούτιν θυσιάσει αυτά τα έσοδα, η δυνατότητά του να συνεχίσει τον πόλεμο γρήγορα θα εξασθενήσει.
Η Ρωσία μπορεί να βρει εναλλακτικές αγορές για το πετρέλαιό της με σχετική ευκολία - αν δούμε, για παράδειγμα, την προθυμία με την οποία η Ινδία και η Κίνα αυξάνουν τις εισαγωγές φθηνού πετρελαίου. Όμως το φυσικό αέριό της εξάγεται με αγωγούς και ο μεγαλύτερος από αυτούς μεταφέρει αέριο στην Ευρώπη. Η κατασκευή νέων αγωγών προς την Κίνα θα απαιτήσει χρόνια, επομένως η Ρωσία θα μπορούσε σύντομα να μείνει με αναξιοποίητους πόρους.
Η ειλικρίνεια των ευρωπαϊκών προσπαθειών για τη χειραφέτησή τους από την εξάρτηση από τη ρωσική ενέργεια μπορεί να γίνει αντιληπτή από τα ταξίδια των ηγετών της στο εξωτερικό. Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν ταξίδεψε μόλις σε Ισραήλ και Αίγυπτο υπογράφοντας νέα συμφωνία για παροχή φυσικού αερίου. Ο Γερμανός καγκελάριος Όλαφ Σολτς επισκέφτηκε πρόσφατα τη Σενεγάλη ρίχνοντας το βάρος στην εκμετάλλευση των τοπικών κοιτασμάτων φυσικού αερίου. Παραμένει, ωστόσο, ένα μεγάλο ερώτημα για το πόσο γρήγορα και ομαλά η Ευρώπη μπορεί να αντικαταστήσει τη ρωσική ενέργεια. Ορισμένοι υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι της ενεργειακής
βιομηχανίας εκφράζουν τις επιφυλάξεις τους σε κατ’ ιδίαν συζητήσεις. Η κατάσταση την επόμενη πενταετία είναι πιθανό να αφήσει την Ευρώπη σε άβολη κατάσταση - με την ανάγκη της ρωσικής ενέργειας να μειώνεται αλλά να μην εξαλείφεται, την ώρα που οι καταναλωτές θα βρίσκονται αντιμέτωποι με επίμονες υψηλές τιμές και η βιομηχανία θα έχει να κάνει με ασταθείς προμήθειες.
Η Αμερική, αντιθέτως, βρίσκεται σε πολύ πιο άνετη θέση μακροπρόθεσμα. Σύμφωνα με τον Νταν Γέργκιν, αναλυτή επί ενεργειακών θεμάτων, η Αμερική έχει εκτοπίσει τη Ρωσία ως κορυφαία εξαγωγέα ενέργειας στον κόσμο.
Οι υψηλότερες τιμές είναι επώδυνες για τους Αμερικανούς καταναλωτές, αλλά αποτελούν θείο δώρο για τη βιομηχανία σχιστολιθικού αερίου των ΗΠΑ. Ένα μάθημα του ουκρανικού πολέμου είναι πως είναι επικίνδυνο για μια χώρα να βασίζεται σε γεωπολιτικό αντίπαλό της για την ενέργεια. Η Αμερική αποτελεί τώρα μεγάλο εξαγωγέα ενέργειας, ενώ η Κίνα παραμένει βαριά εξαρτημένη από τις εισαγωγές.
Όμως η αμερικανική παραγωγή δεν μπορεί από μόνη της να προστατέψει τους καταναλωτές στις ΗΠΑ από τις αυξανόμενες διεθνείς τιμές. Η επιθυμία της Αμερικής να απομονώσει όχι μόνο τη Ρωσία, αλλά και το Ιράν και τη Βενεζουέλα, έχει ενισχύσει τη θέση της Σαουδικής Αραβίας. Είναι αδύνατο, ακόμη και για τις ΗΠΑ, να αντιμετωπίσουν τους μεγάλους πετρελαιοπαραγωγούς ως παρίες. Και, σε αντίθεση με τη Ρωσία ή το Ιράν, η Σαουδική Αραβία αποτελεί παλιό σύμμαχο της Αμερικής. Η πραγματική απειλή για τη θέση της Σαουδικής Αραβίας δεν είναι γεωπολιτική, αλλά περιβαλλοντική. Η απεξάρτηση από τον άνθρακα μπορεί τελικά να σημαίνει ότι ο κόσμος δεν θα αγοράζει πλέον αυτό που πουλούν οι Σαουδάραβες. Στο μεσοδιάστημα, όμως, η παγκόσμια ενεργειακή κρίση που προκάλεσε ο πόλεμος στην Ουκρανία αυξάνει τη ζήτηση για μη ρωσικά ορυκτά καύσιμα - συμπεριλαμβανομένου του άνθρακα, του πιο επιζήμιου από όλα. H Γερμανία ξανανοίγει παροπλισμένα εργοστάσια άνθρακα. Και η Κίνα αγκαλιάζει ακόμη πιο σφιχτά το πιο αξιόπιστο ενεργειακό προϊόν της, τον άνθρακα. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία ήταν κακή είδηση για τον κόσμο. Είναι όμως ακόμα χειρότερη για τον πλανήτη.