Υπαρξιακά ερωτήματα για τη νέα παραγωγή της ΕΛΣ

Ενα σχόλιο για την επιλογή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής να επιστρέψει διεθνώς μετά την πανδημία με τον «Ριγκολέτο»

Με ανάμεικτα συναισθήματα, απογοήτευσης και δυσπιστίας, είχαμε υποδεχθεί την αναγγελία του «Ριγκολέτο» ως της όπερας με την οποία η Εθνική Λυρική Σκηνή θα επιχειρούσε το διεθνές της άνοιγμα μετά την πανδημία. Γιατί η διαφήμιση αυτής ακριβώς της πρεμιέρας εισήγε και ολοκλήρωνε επί μακρόν εκπομπές λόγιας μουσικής του διεθνούς πολιτιστικού διαύλου arte, με εφαλτήριο την έναρξη του Φεστιβάλ Αθηνών-Επιδαύρου και με σκηνοθέτιδα την καλλιτεχνική διευθύντρια του τελευταίου Κατερίνα Ευαγγελάτου. Τα ερωτήματά μας πολλά και, αν και ρητορικά, προς πολλές κατευθύνσεις. Εν πρώτοις προς την ίδια την ΕΛΣ και τη δυσχερώς πιστευτή έλλειψη φαντασίας, ώστε το ούτως ή άλλως ευάριθμο ρεπερτόριό της να διευρυνθεί με έναν τίτλο όντως πρόσφορο να ενεργοποιήσει το διεθνές ενδιαφέρον. Αντ’ αυτού επελέγη μία όπερα όχι απλώς καταπονημένη από τη σχεδόν αδιάκοπη επανάληψή της στην ιστορία του θεάτρου, αλλά και μία που ενεργοποιεί ιλιγγιώδεις και ποικίλες καλλιτεχνικές συγκρίσεις αναφοράς

τόσο στο επίπεδο των ερμηνευτών όσο και σε εκείνο της παραγωγής. Πολλώ μάλλον που η προαναγγελία μετατόπισης της πλοκής (αρχικά τοποθετημένης στην Αυλή του βασιλέως της Γαλλίας Φραγκίσκου Α’) από την Ευαγγελάτου στο περιβάλλον της ιταλικής Μαφίας της δεκαετίας του 1980, δεν ανακάλεσε στη μνήμη μόνο τη διαδραματιζόμενη στα χρόνια του φασισμού επιβλητική αναβίωση του Νίκου Πετρόπουλου, αλλά παρέπεμψε -εμάς τουλάχιστονσχεδόν αυτόματα στη θρυλική εκείνη του Sir Jonathan Miller του 1982 για την English National Opera.

Με δεδομένη τη χρήση της αγγλικής γλώσσας στο λονδρέζικο αυτό θέατρο, ο απίστευτα πολυσχιδής και πολυμαθής σκηνοθέτης μεταφύτευσε τη σκηνική δράση στο Μανχάταν της δεκαετίας του 1950. Κοινό στοιχείο των μεταφορών Πετρόπουλου και Μίλερ, πέραν της λεπτολόγου συνέπειας της χρονικής μεταφοράς προς την αρχική πλοκή, είναι και η κοινή σε αμφότερες υψηλή αισθητική σκηνικού και ενδυματολογίας, απροσμέτρητα σημαντική σε παρόμοια εγχειρήματα.

Δεν ενθυμούμεθα πλέον αν η χαμηλής πιστότητας αντιγραφή του αείμνηστου φίλου και συλλέκτη William Buss, από την οποία

είχαμε έκτοτε εντυπωσιαστεί, την περιελάμβανε, αλλά στην ψηφιακή κυκλοφορία που εντοπίσαμε ο Μίλερ προλογίζει μεστά τη λυρική εργασία που αποτελεί κορωνίδα της διαδρομής του ως σκηνοθέτη όπερας. Αποδεχόμενος ότι η αναβίωση του Franco Zeffirelli αποτελεί ορόσημο απόλυτης πίστης στον υπαγορευμένο από το λιμπρέτο χωρόχρονο του συγκεκριμένου μελοδράματος, ο Βρετανός υποστηρίζει ότι η συνεπής μεταφύτευση της δράσης σε νεότερη εποχή υπαγορεύεται ακόμη και από την ίδια τη μουσική, που δεν ανατρέχει στα αυλικά ακούσματα του 16ου αιώνα, ενώ και ο ρόλος του γελωτοποιού είναι ελάχιστα συμβατός με σύγχρονο κοινό. Τόσο ο ίδιος όσο και η Ευαγγελάτου αναζητούν στην ιδιότητα του μπάρμαν τα γνωρίσματα του επώνυμου χαρακτήρα, ενώ αμφότεροι επικαλούνται κινηματογραφικές ταινίες που ανέδειξαν τον κύκλο του οργανωμένου εγκλήματος, με την οξυδερκή επιπρόσθετη παρατήρηση του πρεσβύτερου ότι η εγκληματική αυτή τάξη εμφανίζει πρόσοψη και επιθυμία κοινωνικής ανόδου και λάμψης, που ο ίδιος σχολαστικά αλλά και με αβίαστο νατουραλισμό αναπαρέστησε σε παραστάσεις στο Coliseum.