Αθέατες γυναίκες, στο Πέραμα, την Ηλιούπολη, την Κυψέλη
* Η Σάσα Λαδά είναι ομότιμη καθηγήτρια ΑΠΘ
ΝΤΙΝΑ ΒΑΪΟΥ, Η αθέατη εργασία των γυναικών στη συγκρότηση της πόλης. Όψεις της Αθήνας μετά τη Μεταπολίτευση, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, σελ. 208
Η«αθέατη» πλευρά των πραγμάτων ή το «αόρατο» γενικότερα, είναι ίσως ένα θέμα αρκετά «ακατάλληλο» για μια Σχολή Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας και που έχει αντικείμενο το «υλικό περιβάλλον», σχεδιασμένο και κατασκευασμένο με έμφαση κατά κύριο λόγο στην ορατότητα. Όμως αυτή η «ακαταλληλότητα» μπορεί να είναι προκλητική ή/και ερεθιστική για να σκεφτούμε τι είναι αυτά που στερούνται ορατότητας και δεν μπορούμε η δεν επιτρέπεται να δούμε ( πολύ εύγλωττη είναι η διατύπωση Out of sight out of mind).
Το στερητικό «α» λοιπόν κινητοποιεί την Ντίνα Βαΐου για να ασχοληθεί με την «αθέατη» εργασία των γυναικών στο σπίτι και στη γειτονιά, που προσφέρεται εν ονόματι της «αγάπης» και θεωρείται σχεδόν αυτονόητα μέχρι σήμερα ως «μη εργασία».
Όπως γράφει και η ίδια στην εισαγωγή του βιβλίου «επιχειρώ μια προσέγγιση της πόλης μέσα από την μελέτη της Αθήνας και της καθημερινότητας διαφορετικών (ομάδων) γυναικών. Στο επίκεντρο των αναζητήσεών μου βρίσκεται η αθέατη, μη αμειβομένη και υποτιμημένη εργασία των γυναικών και η συμβολή της στη συγκρότηση της πόλης».
Η αποκάλυψη και διεκδίκηση του «μη ορατού» έχει μακρά παράδοση και εγγράφεται στις διεκδικήσεις του γυναικείου κινήματος σε όλη τη διάρκειά του, από την διεκδίκηση της ψήφου από τις σουφραζέτες μέχρι την ορατότητα της ενδοοικογενειακής βίας, της διαφορετικής σεξουαλικής ταυτότητας, κτλ.
Το βιβλίο αυτό είναι αποτέλεσμα, συνόψιση, παρακαταθήκη, απολογισμός και πολύτιμη γνώση και εμπειρία των πολύχρονων αναζητήσεών της συγγραφέως για τη μελέτη της πόλης. Μελέτη που διασταυρώνεται με τον φεμινιστικό λόγο και τα φεμινιστικά κινήματα που αναζητούν συσχετίσεις του αστικού φαινομένου και της ζωής των γυναικών στις πόλεις, αλλά και στη διασταύρωση με τον χώρο της ριζοσπαστικής αριστερής σκέψης και των αριστερών κινημάτων.
Το βιβλίο συγκροτείται από επτά κεφάλαια, από τα οποία τα τρία πρώτα μας εισαγάγουν στις θεωρητικές αναζητήσεις των φεμινιστικών και έμφυλων προσεγγίσεων για τον χώρο της πόλης και στην ανάπτυξη της Αθήνας από το 1974 και μετά, όπου ανιχνεύονται οι συνθήκες μέσα στις οποίες θα μελετηθεί η επιτέλεση της αθέατης εργασίας των γυναικών.
Τα επόμενα τρία κεφάλαια αναφέρονται σε τρεις μελέτες περίπτωσης. Πιο συγκεκριμένα, το κεφάλαιο 4«Εκτός Σχεδίου»: Το Πέραμα πέρα από τη βάρδια και τη ΝΕΖ», εστιάζει στη περίοδο 1973-1981 κατά την οποία το Πέραμα αποτελεί εμβληματικό παράδειγμα αγώνων για την κατοικία και την ανάπτυξη της πόλης, μέσω της αυθαίρετης εκτός σχεδίου δόμησης. Η μελέτη αυτή συμπληρώνει και αποκαθιστά την ισότιμη συμμετοχή των γυναικών, που με την παραμονή
Οι εικόνες του τεύχους προέρχονται από την έκθεση του Πάνου Τσαγκάρη, με τίτλο «The Seed», που πραγματοποιείται στην γκαλερί Καλφαγιάν (Χάρητος 11, Κολωνάκι, Αθήνα). Μέχρι 29/7
τους στα παραπήγματα εμπόδιζαν την κατεδάφισή τους όταν οι άνδρες έλειπαν στη δουλειά, και συμμετείχαν δυναμικά στους αγώνες για τη νομιμοποίησή τους. Εδώ, η βαριά χειρωνακτική εργασία των γυναικών στο σπίτι και στον περίγυρό του συμβάλλει στη δημιουργία μιας αστικής γειτονιάς, δύσκολης στην επιβίωση, και την εξασφάλιση μιας υποφερτής καθημερινότητας.
Το κεφάλαιο 5, «Ηλιούπολη: Καθημερινότητες γυναικών στη σχεδιασμένη κηπούπολη», εστιάζει, μέσω της διεξαγωγής εκτενών συνεντεύξεων, στη διερεύνηση του πώς η απλήρωτη δουλειά των γυναικών, μέσα στο σπίτι και στη γειτονιά, διαμορφώνει συνθήκες ώστε η απομακρυσμένη και ασύνδετη με την πόλη πλαγιά του Υμηττού να γίνει βιωμένος χώρος για χιλιάδες ανθρώπους, που αναζήτησαν εκεί τα πλεονεκτήματα της διαβίωσης σε προάστειο, σε μια γειτονιά-καταφύγιο, μακριά από το θορυβώδες κέντρο της πόλης.
Στο κεφάλαιο 6, «Ιχνηλατώντας την (επανα)κατοίκηση του κέντρου στην Κυψέλη», η μελέτη εστιάζει στις αναδιαρθρώσεις της οικιακής εργασίας και φροντίδας, που συνδέονται με την εμπλοκή σημαντικού αριθμού μεταναστριών σε αυτήν. Η εγκατάσταση μεταναστευτικών νοικοκυριών στις κεντρικές γειτονιές της πόλης φέρνει νέες δυναμικές και πολιτισμικές πρακτικές, και εισάγει νέα ερωτήματα στο πεδίο της μελέτης της πόλης, σχετικά με την ένταξη και τον απο