Οι ζωές των ζώων μετρούν

* Ο Γεράσιμος Κακολύρης διδάσκει στο Τμήμα Φιλοσοφίας του ΕΚΠΑ και συνυπέγραψε τη Διακήρυξη του Μόντρεαλ

Πώς, αλήθεια, μπορούμε να τρώμε κρέας χωρίς τύψεις και αιδώ, όταν γνωρίζουμε ότι αυτό προέρχεται από ζώα που έχουμε σκοτώσει, ζώα που, όπως και το όνομά τους μαρτυρεί, αποτελούν ζωές, που αναπνέουν, αισθάνονται, απολαμβάνουν, σχετίζονται με άλλες ζωές, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τις δικές μας;

Αν η εκμετάλλευση και θανάτωση των ζώων αδυνατεί να προκαλέσει την οποιαδήποτε ενσυναίσθηση ή οδύνη εκ μέρους μας, αυτό συμβαίνει επειδή τα δεσπόζοντα κοινωνικά στερεότυπα και οι νόρμες που μας διαμορφώνουν ως άτομα και ιεραρχούν τις συναισθηματικές μας αντιδράσεις προς τους άλλους αρνούνται να αναγνωρίσουν τις ζωές των ζώων ως αξιοβίωτες. Σε αντίθεση με τις ανθρώπινες ζωές

-και πάλι όμως όχι όλες, όχι τουλάχιστον αυτών που, για παράδειγμα, πνίγονται στη Μεσόγειο- οι ζωές των ζώων δεν αποτελούν αυταξίες, αλλά αντλούν την όποια αξία τους από τη χρησιμότητά τους για τον άνθρωπο. Έτσι, τα ζώα, πλην ελαχίστων (κυρίως των ζώων συντροφιάς) δεν αποτελούν παρά αντικείμενα εκμετάλλευσης και κακοποίησης, ενώ φονεύονται κατά χιλιάδες χωρίς να εγείρουν ηθικές ή συναισθηματικές αντιδράσεις.Ανάλογα, η φιλοσοφία η οποία πρότασσε πάντα την ικανότητά της να προσεγγίζει κριτικά τα πράγματα μέσω του λόγου δεν έπαψε μέχρι σχεδόν τα τέλη του προηγούμενου αιώνα αδιαλείπτως να διακηρύσσει την υπεροχή του ανθρώπου απέναντι στα ζώα, δικαιολογώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την εκμετάλλευση και θανάτωσή τους από αυτόν.

Ο Καρτέσιος πίστευε ότι τα ζώα ήταν απλώς «μηχανές» ή «αυτόματα», πολύπλοκες φυσικές μηχανές χωρίς ικανότητα σκέψης και γλώσσας, με αποτέλεσμα να συνιστούν τον ίδιο τύπο πράγματος με λιγότερο περίπλοκες μηχανές, όπως τα ρολόγια (Λόγος περί της μεθόδου). Ναι μεν ο Ιμάνουελ Καντ αντίκειται στη «βίαιη και συνάμα ειδεχθή μεταχείριση των ζώων», αλλά όχι επειδή κάτι τέτοιο προκαλεί κακό στα ίδια τα ζώα, αλλά επειδή αυτό «εξασθενεί και σιγά-σιγά εξαλείφει μια φυσική καταβολή που ευνοεί πολύ την ηθικότητα στις σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους» (Μεταφυσική των ηθών).Για τον Χάιντεγκερ, σε αντίθεση με τους ανθρώπους που πεθαίνουν, τα ζώα «ψοφούν», ενώ παράλληλα είναι «φτωχά σε κόσμο» (Θεμελιώδεις έννοιες της μεταφυσικής). Αντίστοιχα, για τον κατεξοχήν φιλόσοφο της ευθύνης, τον Εμανουέλ Λεβινάς, τα ζώα δεν έχουν «πρόσωπο» (visage), με το νόημα που αυτός δίνει στον συγκεκριμένο όρο, πράγμα που θα μας καθιστούσε υπεύθυνους απέναντί τους.Η Διακήρυξη του Μόντρεαλ έρχεται για πρώτη φορά να συνενώσει τις φωνές εκατοντάδων φιλοσόφων που ασχολούνται με την ηθική, ενάντια σε ένα έγκλημα κατά των ζώων, που διαρκεί χιλιάδες χρόνια, και στο οποίο η φιλοσοφία διαδραματίζει εξέχοντα ρόλο. Αναλαμβάνει να δώσει φωνή και ορατότητα όχι σε εκείνο που από τη φύση του δεν έχει φωνή, αλλά σε εκείνο το οποίο στερήθηκε τη φωνή που από μόνη της συνιστά η ίδια η παρουσία του και που η κοινωνία, η πολιτική και η φιλοσοφία τού έχουν αφαιρέσει, καταδικάζοντάς το στην ανυπαρξία και κατ’ επέκταση στον θάνατο.