Fora Μητσοτάκης
Γ υρνώντας στις γειτονιές του Πειραιά, μου κάνει μεγάλη εντύπωση η καθολική απογοήτευση από την κυβέρνηση Μητσοτάκη, το «ως εδώ, δεν πάει άλλο». Αλλά δεν συνοδεύεται από μια έκδηλη υποστήριξη στον ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ., όπως το 2015, ακόμη και στις εκλογές του Σεπτεμβρίου. Αυτό το παράδοξο μου θύμισε τις προεδρικές εκλογές στη Βραζιλία το 2022, τις οποίες είχα την τύχη να παρακολουθήσω από κοντά. Οι εκλογές έδειξαν τη διάβρωση των θεσμών και της κοινωνικής δικαιοσύνης από τον Μπολσονάρου. Χρησιμοποίησε τις υπηρεσίες ασφαλείας για να παρακολουθούν τους αντιπάλους και διόρισε 6.000 μέλη των Ενόπλων Δυνάμεων σε κυβερνητικές θέσεις. Διέθεσε έναν «μυστικό προϋπολογισμό» για δωροδοκίες και μοίραζε επιδόματα και φιλοδωρήματα σε κάθε εμφάνιση. Χρησιμοποίησε την «επιχειρηματικότητα» και την ανάπτυξη ως αξιοκρατικό μηχανισμό δικαιολόγησης του τεράστιου πλούτου και της συγκάλυψης των αυξανόμενων ανισοτήτων, της φτώχειας, των παράνομων αναθέσεων μεγάλων δημόσιων έργων σε πολιτικούς φίλους. Οι πιστοί της Ευαγγελικής Εκκλησίας, το μεγάλο κεφάλαιο και τα κατεστημένα ΜΜΕ παρουσίασαν τις εκλογές ως «ιερό αγώνα». Λίγους μήνες πριν από την εκλογική του νίκη το 2018, ένας δικαστής, φανατικός διώκτης του Λούλα, καταδίκασε τον πρώην Πρόεδρο για ξέπλυμα χρήματος, τον έστειλε φυλακή και τον απέκλεισε από τις εκλογές. Το 2021 το Ανώτατο Δικαστήριο ακύρωσε την απόφαση, βρίσκοντας ότι οι δικαστές μερολήπτησαν κατά του Λούλα. Όλες οι εξουσίες δούλεψαν για να κερδίσει ο Μπολσονάρου. Αυτό που έδωσε τη
νίκη στο Κόμμα Εργασίας ήταν η χαρισματική μορφή του Λούλα και το σύνθημα «Fora Bolosnaro» («Έξω ο Μπολσονάρου»), που ακούμπησε τα πολλά, συχνά ασύνδετα, υλικά και ηθικά αδικήματα του καθεστώτος.
Οι ομοιότητες με την Ελλάδα είναι πολλές. Το σύνθημα του Μητσοτάκη είναι ότι η Ελλάδα δεν πρέπει να «γυρίσει πίσω». Αλλά το «πίσω» είναι η διακυβέρνησή του, το «μπροστά» η απόρριψη του καθεστώτος του. Η «Μαύρη Βίβλος» των «επιτευγμάτων» του είναι πολυσέλιδη: Δομική ανεργία και επισφάλεια, φτώχεια και ακρίβεια, υποχώρηση του κοινωνικού κράτους, εγκατάλειψη του συστήματος Υγείας, με έναν από τους μεγαλύτερους αριθμούς θανάτων παγκοσμίως την περίοδο της πανδημίας, περιφρόνηση των θεσμών και της Δημοκρατίας με τις υποκλοπές, διαφθορά, συνεχείς αντισυνταγματικές αποφάσεις, αδιαφορία του «επιτελικού» κράτους για την ασφάλεια των πολιτών, όπως έδειξαν τα Τέμπη.
Η αγανάκτηση των πολιτών είναι πολυδιάστατη και ακολουθεί την ταξική, επαγγελματική και ιδεολογική κατάτμηση της κοινωνίας. Για πολλούς σημασία έχει η εισοδηματική υποχώρηση, που εξαρτάται από την ύπαρξη δουλειάς, την ακρίβεια, τα δημόσια αγαθά. Για άλλους, η υποτίμηση και η περιφρόνηση των θεσμικών εγγυήσεων και η υποχώρηση του κοινωνικού κράτους. Για άλλους, η πολιτισμική και αξιακή μιζέρια του ασυγκράτητου νεοπλουτισμού. Για τους νεότερους, η ανασφάλεια και η έλλειψη ελπίδας. Κοινό στοιχείο και αίτιο της δυσφορίας των πολλών είναι το καθεστώς Μητσοτάκη και η δημιουργία μιας δυναστείας των λίγων.
Η κοινωνία διατρέχεται από διαφορές, εντάσεις και συγκρούσεις, που δεν επιτρέπουν την παλιότερη αντιστοίχιση τάξης, ιδεολογίας και κόμματος. Η προοδευτική στρατηγική αναγνωρίζει τις διαφορές στο κοινωνικό σώμα και στην απου
σία ηγεμονικής αριστερόστροφης ιδεολογίας. Ο ΣΥΡΙΖΑΠ.Σ. πρέπει να δημιουργήσει κοινωνικά και να εκφράσει πολιτικά τη μεγαλύτερη δυνατή συμμαχία με τη σύγκλιση των περισσοτέρων στον «λαϊκό» πόλο. Αυτό γίνεται μέσω της αντιπαράθεσης με τις ελίτ, την αδικία και τη διαφθορά (το μάθημα της Βραζιλίας). Ο φόβος της μονιμοποίησης του καθεστώτος Μητσοτάκη και της νεοφιλελεύθερης Δεξιάς, η συνέχιση του τραυματισμού του κοινωνικού σώματος αποτελούν τη διαχωριστική γραμμή που μπορεί να συγκεντρώσει μια πλειοψηφική δυναμική πολιτών και ομάδων με διαφορετικές καταβολές και εκκινήσεις.
Το πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. υπερτερεί σαφώς. Αλλά υπάρχει ακόμη μία προϋπόθεση: το κόμμα πρέπει να μιλήσει και στην καρδιά και στο συναίσθημα των ψηφοφόρων. Ο οικονομισμός δεν αρκεί. Μια συνδετική και συναρπαστική ελπίδα πρέπει να συνοδεύει τις συγκεκριμένες δεσμεύσεις. Δίπλα στη βελτίωση της καθημερινότητας πρέπει να μπει το όραμα για το μέλλον του τόπου: ένας μεσοπρόθεσμος ορίζοντας που μεταφέρει πόρους από το κεφάλαιο στην εργασία και ισχύ από το κράτος στους πολίτες. Η ισότητα και η δημοκρατία, συστατικά της δικαιοσύνης, αποτελούν τις βασικές αρχές αυτού του ορίζοντα. Το σύνθημα «Να φύγει το καθεστώς Μητσοτάκη» συνδέει την Ελλάδα με τη Βραζιλία. Το όραμα ενός σταδιακού κοινωνικού μετασχηματισμού συνομιλεί με τις μεγάλες παραδόσεις της Αριστεράς. Τα δυο μαζί μπορούν να κάνουν τη μεγάλη ανατροπή.
* Ο Κώστας Δουζίνας είναι καθηγητής Νομικής και Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Κολέγιο Birkbeck του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, πρόεδρος του Ινστιτούτου «Νίκος Πουλαντζάς»