Από τις ποσοστώσεις στην ισάριθμη κατά φύλα αντιπροσώπευση
H πολιτική υπο-αντιπροσώπευση των γυναικών συνιστά ένα φαινόμενο που, παρά τις διαφοροποιήσεις του ανά τόπο και χρόνο, παραμένει παγκόσμιο. Στηρίζεται στην πατριαρχία, ένα σύστημα εξουσίας που παράγει διακρίσεις και βία για τις γυναίκες και άλλες θηλυκότητες, ενώ ταυτόχρονα εκπαιδεύει τους άντρες ως δράστες έμφυλων αδικημάτων. Η υπο-αντιπροσώπευση των γυναικών στην πολιτική δεν είναι μόνον αποτέλεσμα της πατριαρχικής συγκρότησης της κοινωνίας, αλλά και μέσο για τη διατήρησή της. Όσο οι γυναίκες απουσιάζουν από τα κέντρα λήψης των αποφάσεων τόσο περισσότερο εμπεδώνεται το ανήκειν στην οικογένεια, ενισχύεται ο λεγόμενος φυσικός τους ρόλος, κανονικοποιούνται οι διακρίσεις, και οι ίδιες θεωρούνται ιδιοκτησία των αντρών. Και τούμπαλιν.
Η πολιτική υπο-αντιπροσώπευση των γυναικών είναι, ταυτόχρονα, η πιο κραυγαλέα αντίφαση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, που μετατρέπει μια πλειοψηφική κοινωνική κατηγορία πολιτών σε μια πολιτική μειοψηφία. Καταστρατηγεί, έτσι, την αντιπροσωπευτικότητα που είναι συνυφασμένη με την ίδια τη δημοκρατική αρχή. Και η αντίφαση υπήρξε καταστατική. Οι γυναίκες εξορίστηκαν εξαρχής από το πολιτικό σώμα. Η επί μακρόν σθεναρή αντίσταση των σύγχρονων δημοκρατιών στο να αναγνωρίσουν τα πολιτικά δικαιώματα των γυναικών αποδεικνύει πόσο συγκροτητικός για το δημοκρατικό πολίτευμα ήταν ο αποκλεισμός τους. Η σύγχρονη δημοκρατία, προσημειωμένη στη βάση της κυριαρχίας των αντρών πάνω στις γυναίκες, γεννήθηκε πατώντας πάνω στον αποκλεισμό του μισού της πληθυσμού, που αφορούσε βέβαια και τάξη και φυλή και θρησκεία και σεξουαλικό προσανατολισμό και άλλα πολλά, αλλά αφορούσε και φύλο. Το φύλο ήταν ο συνεκτικός ιστός της πολιτικής εξορίας των γυναικών.
Η λύση δεν είναι μια θετική διάκριση, όπως είναι οι ποσοστώσεις. Η διεκδίκηση των ποσοστώσεων είναι αμυντική και θεωρήθηκε ότι συνομιλεί με την ταύτιση των γυναικών με το βιολογικό τους φύλο. Υποτιμάει, επίσης, την έμφυλη διάκριση ως πρωτεύουσα και ιδρυτική. Η έμφυλη διάκριση διασταυρώνεται, όπως είπαμε, με όλες τις υπόλοιπες διακρίσεις (τάξη, φυλή, εθνότητα, σεξουαλικό προσανατολισμό κ.λπ.), διακρίσεις που ενδέχεται ωστόσο να είναι περισσότερο ενδεχόμενες, μεταβατικές και κινούμενες. Ποιοτικά διαφορετική για την πολιτική αντιπροσώπευση των γυναικών είναι η πρόταση της καταστατικής αποκατάστασής τους στα κέντρα λήψης των πολιτικών αποφάσεων. Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία απέκλεισε τις γυναίκες καταστατικά. Καταστατική οφείλει να είναι και η διόρθωση. Θεσπίζοντας σε όλα τα κέντρα λήψης πολιτικών αποφάσεων την αντιστοίχιση με το κοινωνικό σώμα. Οι στατιστικές και οι αριθμοί δείχνουν ότι, παρά την πρόοδο που έχει συντελεστεί στον δυτικό κόσμο αναφορικά με τα δικαιώματα των γυναικών, η πολιτική είναι η σφαίρα που αντιστέκεται σθεναρά στο να συμπεριλάβει τις γυναίκες και τις θηλυκότητες.
Ο ΣΥΡΙΖΑ - Προοδευτική Συμμαχία, στο πρόσφατο συνέδριό του, υιοθετώντας αυτή τη λογική, τόλμησε να καθιερώσει την ισάριθμη κατά φύλα αντιπροσώπευση. Ήταν στην πράξη παραδοχή της συγκρότησης της πολιτικής στη βάση της ιεραρχικής έμφυλης διαφοράς και βούληση υπέρβασής της.
Διαμόρφωσε σ’ αυτή τη βάση και τα ψηφοδέλτιά του. Η επιλογή των ψηφοφόρων του, όμως, θα είναι καθοριστική για το αποτέλεσμα αυτής της επιλογής και την κατά φύλα συγκρότηση της κοινοβουλευτικής του ομάδας. Το ίδιο και για κάποια από τα υπόλοιπα κόμματα που έχουν επίσης αναβαθμίσει την παρουσία των γυναικών στα ψηφοδέλτιά τους. Προφανώς, λόγω ευαισθητοποίησης της ελληνικής κοινωνίας σχετικά με τα εγκλήματα κατά των γυναικών. Και προφανώς, διότι, μετά από χρόνια, οι σχετικές διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες απέκτησαν πολιτική ορατότητα.
Υπάρχει επίγνωση ότι η ισάριθμη αντιπροσώπευση στα πολιτικά κόμματα και σε όλους τους πολιτικούς θεσμούς δεν σημαίνει κατάκτηση της έμφυλης δικαιοσύνης. Ούτε «φεμινοποίηση» της πολιτικής. Ο φεμινισμός είναι συνολική πολιτική άποψη, δεν συναρτάται αναγκαστικά με το γυναικείο φύλο. Και δεν είναι όλες οι γυναίκες φεμινίστριες. Ο ρόλος, ωστόσο, της εμπειρίας είναι καθοριστικός. Οι γυναίκες στον ένα ή στον άλλο βαθμό έχουν βιώσει την έμφυλη αδικία και είναι, συνεπώς, περισσότερο ευαισθητοποιημένες στο να την αναγνωρίσουν και να πάρουν μέτρα εναντίον της. Αρκεί, φυσικά, να υπάρχει κίνημα να τους το θυμίζει.
* Η Μαρία Ρεπούση είναι καθηγήτρια ιστορικός στο ΑΠΘ, μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία