Διαχρονικός Μπρεχτ και θέατρο αλήθειας

«Οι δυο γιοι» του Μπρεχτ και «Στη Γάζα δεν μένουν πια παιδιά» του Ανδρέα Ζαφείρη από τη θεατρική ομάδα 2510

Αφιέρωσα

δύο συνεχόμενα σημειώματα στο θέατρο του Μπέρτολτ Μπρεχτ. Αφορμή για το άτυπο αφιέρωμα στάθηκε η παράσταση του κορυφαίου δράματός του « Η άνοδος του Αρτούρο Ούι» στο θέατρο Ark. Μια παραβολή με θέμα την άνοδο στην εξουσία του Χίτλερ και του ναζιστικού κόμματος το 1933 και συγχρόνως μια οξύτατη καταγγελία του αστικού καθεστώτος της Βαϊμάρης που υπέθαλψε αυτήν την ολέθρια εξέλιξη των πραγμάτων. Μια «μαύρη κωμωδία» με εναλλασσόμενους τόνους ηρωικούς και πένθιμους, μιας εποχής η οποία δεν έχει λήξει ακόμη, αφήνοντας πολλά νεξόφλητα γραμμάτια.

Στο «Μικρό όργανο για το θέατρο» ο Μπρεχτ διατυπώνει τη γνωστή θεωρία του για την «αποξένωση», σύμφωνα με την οποία ο ηθοποιός δεν πρέπει να ταυτίζεται με τον ρόλο, αλλά να κρατά από αυτόν μια κριτική απόσταση, σαν να τον αφηγείται ή σαν να τον «δείχνει». Ότι, δηλαδή, δεν πρέπει να μετέχει συναισθηματικά στα παθήματα του ήρωα, αλλά μόνο στη σημασία που αποκτούν αυτά με τη μίμηση. Όχι την κοινή μίμηση, αλλά την τραγική, με τον έλεο και τον φόβο, η οποία περαίνει, ολοκληρώνει δηλαδή, νοηματικά τον κύκλο τους. Τα πιο πάνω ανέπτυξα αρκετά στα προηγούμενα σημειώματα και δεν θα επανέλθω. Για να φθάσω στο αντικείμενο του σημερινού σημειώματός μου, τους «Δύο γιους» του Μπρεχτ. Ένα έργο σχεδόν άγνωστο και άπαιχτο στην Ελλάδα, που δημοσιεύτηκε στην Επιθεώρηση Τέχνης το 1961 σε μετάφραση του αείμνηστου Κώστα Κουλουφάκου και έκτοτε ξεχάστηκε. Αδικαιολόγητα, επειδή πρόκειται για ένα σπουδαίο κείμενο, ισάξιο με τις άλλες μεγάλες δημιουργίες του Μπρεχτ, που μας μιλάει ανοιχτά, πέρα από παραβολές, για τα ανείπωτα εγκλήματα και την απερίγραπτη φρίκη του ναζισμού.

Το 1945, λίγο πριν από την πτώση του ναζισμού, σε ένα αγρόκτημα κοντά στο Βερολίνο ζει μια χήρα μητέρα μαζί με την κόρη της, μέλος της ναζιστικής νεολαίας. Ο γιος της υπηρετεί στα SS στο ανατολικό μέτωπο. Στο αγρόκτημα εργάζονται 20 αιχμάλωτοι Σοβιε

τικοί κρατούμενοι σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Ένας από αυτούς, όμως, μοιάζει εκπληκτικά με τον γιο της και έτσι η μητέρα, παρότι στο παρελθόν ήταν και εκείνη στέλεχος του ναζιστικού κόμματος, αρχίζει σιγά-σιγά να βλέπει διαφορετικά τους «υπανθρώπους» για τους οποίους έχει ακούσει τρομερά πράγματα. Η επιστροφή, όμως, του γιου της, που θέλει να πάει στο Βερολίνο για την «τελική μάχη», επιταχύνει τις εξελίξεις. Ο γιος της θέλει να εκτελέσει τους αιχμαλώτους και εκβιάζει τη μητέρα του να τον βοηθήσει: «ο γιος σου ή αυτοί». Τι θα κάνει τελικά η μητέρα; Τι θα κάνει ο θεατής; Υπάρχει η δυνατότητα της ουδετερότητας ή της επιλογής σε έναν κόσμο παράλογης βίας και πολέμων; Ένα διαχρονικό έργο για την ανθρώπινη φύση, το κτήνος μέσα μας και το σύστημα που γεννάει τον ναζισμό.

Η θεατρική απόδοση του Ανδρέα Ζαφείρη είναι σπουδαία, παίρνει ένα σχετικά σύντομο κείμενο και το αναπτύσσει σε ομόκεντρους κύκλους για να το αναδείξει σε κανονικό έργο με αρχή, μέση και τέλος, χωρίς να παραβιάσει τη φύση του. Η σκηνοθεσία του ίδιου είναι εξίσου εντελής, πιάνει το πυκνής ύλης κείμενο και από τις δύο όψεις-κόψεις του, τη «δι’ απαγγελίας» και τη «δρώντων», και το εκτυλίσσει ομότροπα και ισόρροπα, χωρίς να το αποδυναμώνει. Ή, για να το πω με έναν αφορισμό, «σαν αφήγηση δραματική, σφηνωμένη στα πλευρά μιας παράστασης που αιμορραγεί»! Με τρεις ισοδύναμους λαμπρούς νέους ηθοποιούς, τη Βίκυ Εδιάρογλου, τον Πάνο Κωνσταντέλη, την