Το απόσταγμα της σοφίας του Καζαντζάκη

Υπό μια ευρεία έννοια, το βιβλίο είναι ένα σχεδόν πειραματικό μυθιστόρημα με πρωταγωνιστή τον Κ., ο οποίος δεν ταυτίζεται πάντα με τον Καζαντζάκη, ή, ίσως, το μυθιστορηματικό ψηφιδωτό της πνευματικής προσωπογραφίας του Κ. μέσα από όλες αυτές τις αλληγορικές ιστορίες

Την εποχή που δούλευα το μυθιστόρημα που έμελλε να γίνει η «Ανέγγιχτη», ανατρέχοντας για άλλη μια φορά στα γραπτά του Καζαντζάκη έκανα μια μικρή ανακάλυψη. Παρουσιάστηκαν ξαφνικά μπροστά στα έκπληκτα μάτια μου οι σύντομες αλληγορίες από τις οποίες κυριολεκτικά βρίθει το έργο του, από τα μυθιστορήματα ως τα ταξιδιωτικά του. Ένιωσα σαν άλλος χρυσωρύχος που πέφτει ανέλπιστα πάνω σε μια άγνωστη φλέβα χρυσού.

Από αυτή την ανακάλυψη, που δεν νομίζω πως έχει απασχολήσει ιδιαίτερα τους μελετητές του μέχρι σήμερα, γεννήθηκε το «Ο Θεός φταίει, που έκανε τον κόσμο τόσο ωραίο». Προέκυψε το ερώτημα: Mε ποια σειρά θα παρέθετα τις αλληγορίες; Μήπως ανάλογα με τον πολιτισμό από τον οποίο προέρχονται; Για παράδειγμα, μουσουλμάνοι μυστικιστές, μοναχοί του Αγίου Όρους, αρχαίοι Έλληνες, Ιστορία της νεότερης Ελλάδας, θυμόσοφοι Κρητίκαροι, Αγγλία, εβραϊκή, αφρικανική και ινδική παράδοση, Ταό κ.ο.κ.

Ακολούθησα μια παρόρμηση ανάλογη με εκείνες στις οποίες υπακούω όταν συνθέτω τα πρωτότυπα έργα μου κι άφησα τα κομμάτια του παζλ ριγμένα τις πιο πολλές φορές στην τύχη. Η δόμηση του βιβλίου ανά θεματική κατηγορία ευνοεί νοηματικά τις κατηγορίες, ενώ η άναρχη δομή που επέλεξα τελικά στρέφει την προσοχή του αναγνώστη στις ίδιες τις αλληγορίες.

Οι αλληγορικές αυτές μικροϊστορίες διαθέτουν μια αδιανόητη θεματική ποικιλία, ενδεικτική του εύρους της παιδείας του Νίκου Καζαντζάκη. Η επιλογή μου να τις μεταφέρω στη γλώσσα που γράφουμε σήμερα έχει κάτι το παρακινδυνευμένο. Υιοθετώντας ένα γλωσσικό ένδυμα που μπορεί να αποδειχθεί άβολο ή αταίριαστο, ρισκάρω να απονευρώσω τις ιδέες των αλληγοριών, να μην είναι το ίδιο λειτουργικές.

Από την άλλη, δοκιμάζω έτσι την αντοχή τους μέσα στον χρόνο. Ίσως να τους εμφυσήσω νέα ζωή μεταγράφοντάς τες. Ορισμένες φορές εξάλλου ριζική αλλαγή μπορεί να επέλθει ακόμα και αποσπώντας μια σύντομη ιστορία από το υπάρχον πλαίσιό της. Λογαριάστε και τις τροποποιήσεις που απαιτούνται προκειμένου η αφήγηση να αυτονομηθεί. Όμως, ακόμα κι αν κατορθώσω έστω και μόνο γλωσσικά να τις φρεσκάρω χωρίς να ξεθυμάνουν, κάτι τέτοιο δεν μου φαίνεται καθόλου λίγο.

Η πλειονότητα των συνολικά 259 αλληγοριών που περιλαμβάνει το «Ο Θεός φταίει» είναι αποσπασμένη από τα βιβλία του Καζαντζάκη, χωρίς πολλές δικές μου παρεμβάσεις πέραν της μεταγραφής τους στη σημερινή καθομιλουμένη. Λες και ήθελα να πραγματοποιήσω ένα ταξίδι επιστροφής στη λογοτεχνική πηγή μου και απόλαυσα με την καρδιά μου αντιγράφοντας αποσπάσματα, τροποποιώντας τα γλωσσικά και σμιλεύοντάς τα έτσι ώστε να γίνουν αυτοτελή.

Ωστόσο, υπάρχουν πολύ περισσότερες παρεμβάσεις μου και αλλαγές του πρωτοτύπου από όσες διακρίνει κανείς εκ πρώτης όψεως. Για άλλη μια φορά, το βιβλίο μου δεν είναι έργο ενός φιλόλογου, αλλά ενός λογοτέχνη· ενός ανθρώπου συνηθισμένου να λειτουργεί στη δουλειά του ελεύθερα και χωρίς αναστολές. Υπακούοντας όχι τόσο σε κανόνες όσο στις δημιουργικές παρορμήσεις του.

Υπό μια ευρεία έννοια, το βιβλίο είναι ένα σχεδόν πειραματικό μυθιστόρημα με πρωταγωνιστή τον Κ., ο οποίος δεν ταυτίζεται πάντα με τον Καζαντζάκη (κάποτε συγχέεται με ήρωές του), ή, ίσως, το μυθιστορηματικό ψηφιδωτό της πνευματικής προσωπογραφίας του Κ. μέσα από όλες αυτές τις αλληγορικές μικροϊστορίες.