Το «Λευκό Ρόδο» από τη Λυρική
Ο σκηνοθέτης Θέμελης Γλυνάτσης μιλάει για την αντιφασιστική όπερα του Τσίμερμαν που ανεβαίνει στην Εναλλακτική Σκηνή
Δεν θα σιωπήσουμε, είμαστε η κακή σας συνείδηση, το Λευκό Ρόδο δεν θα σας αφήσει σε ησυχία». Με αυτό τον τρόπο κλείνει η τέταρτη προκήρυξη της αντιναζιστικής φοιτητικής ομάδας Λευκό Ρόδο. Η όπερα σύγχρονου ρεπερτορίου του καταξιωμένου Γερμανού συνθέτη Ούντο Τσίμερμαν παρουσιάζεται σε πανελλήνια πρώτη από την Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Δύο νέοι άνθρωποι, ο Χανς και η Ζοφί Σολ, συνελήφθησαν στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου και καταδικάστηκαν σε θάνατο για εσχάτη προδοσία. Εκτελέστηκαν στην γκιλοτίνα στις 22 Φεβρουαρίου του 1943. Ο σκηνοθέτης Θέμελης Γλυνάτσης μιλάει στο Documento για τη συγκινησιακή φόρτιση και την ηθική δέσμευση των δύο ηρώων. Η αντίσταση ως εσωτερική δόνηση είναι, τελικά, αυτή που βγάζει στην επιφάνεια το όραμα.
Το «Λευκό Ρόδο» υπάρχει σε δύο εκδοχές. Αυτή που θα δούμε επί σκηνής είναι του Ούντο Τσίμερμαν που γράφτηκε το 1986. Σε ποιο κομμάτι της ιστορίας επικεντρώνεται;
Πρόκειται για πολύ πυκνό και συγκινητικό έργο που εκκινεί από ιστορικά στοιχεία, όμως ο συνθέτης τού έχει δώσει πιο ευρεία και ανοιχτή κατεύθυνση. Οι δύο χαρακτήρες τον ενδιαφέρουν ως ιστορικά πρόσωπα, αλλά με την προσέγγισή του εστιάζει κυρίως στον ανθρώπινο παράγοντα. Δεν είναι απλώς δύο πολιτικοί κρατούμενοι που εκφράζουν τις ιδέες και τις τοποθετήσεις τους. Στις δεκαέξι σκηνές του έργου βλέπουμε δύο νέους ανθρώπους που έρχονται αντιμέτωποι με τους φόβους, τις αγωνίες, το θρησκευτικό αίσθημα, τη φιλία. Ονειροπολούν. Παραδέχονται τη δειλία τους.
Με ποιον τρόπο η θρησκεία διαπερνά το έργο και καθορίζει τους πρωταγωνιστές;
Τα περισσότερα μέλη του Λευκού Ρόδου είχαν έντονα θρησκευτικές και φιλοσοφικές πεποιθήσεις που διαπερνούσαν τον λόγο και τις προκηρύξεις τους. Και αυτό είναι ένα λιγότερο συνηθισμένο μοντέλο αντιφασιστικής οργάνωσης. Ολα αυτά αποτυπώνονται στη μου- σική και στο κείμενο. Ο συνθέτης χρησιμοποίησε μουσικά ιδιώματα που παραπέμπουν στον Μπαχ και στα θρησκευτικά του ορατόρια. Στο κείμενο υπάρχουν σκηνές προσευχής και οράματος.
Με ποιον τρόπο η ηθική γίνεται κομμάτι της πολιτικής δράσης;
Αν η πολιτική συνείδηση δεν εμπεριέχει και ηθική συνείδηση υπάρχει πρόβλημα. Τις τελευταίες δεκαετίες βιώνουμε μια πολιτική πρακτική που έχει αποστασιοποιηθεί πλήρως από την ηθική της δέσμευση. Αυτό είναι γιγάντιο πρόβλημα.
Ποια είναι η δική σας σκηνική προσέγγιση;
Με τη σκηνοθεσία θέλω να υπερτονίσω τα στοιχεία που ήδη υπάρχουν στο έργο. Να εστιάσω στη μοναξιά των χαρακτήρων, αλλά και στο γεγονός ότι με κάποιον μυστηριακό τρόπο επικοινωνούν μεταξύ τους. Η ατμόσφαιρα της παράστασης αλλάζει συνέχεια. Ο σκηνικός χώρος που έπλασε η Αλεξία Θεοδωράκη λειτουργεί ως επιφάνεια προβολής του ψυχισμού των πρωταγωνιστών.
Ποια είναι τα στοιχεία του έργου που γοητεύουν;
Είναι δύσκολο να μη συγκινήσει τον θεατή η ιστορία δύο νέων ανθρώπων που οδηγούνται στον θάνατο για τα πιστεύω τους. Το «Λευκό Ρόδο» εστιάζει στην ηθική δέσμευση του ανθρώπου. Είναι εκρηκτικό το τέλος του έργου. Τα μέλη της οργάνωσης τελικά νίκησαν τους ναζί. Ακόμη και αν το πλήρωσαν με τη ζωή τους.
Η όπερα είναι δυσπρόσιτο είδος θεάτρου;
Δεν πιστεύω ότι ισχύει αυτό. Ισως δεν έχουμε τόσο έντονη παράδοση στην Ελλάδα, αλλά τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει μεγάλες προσπάθειες από την Εθνική Λυρική Σκηνή και από ανεξάρτητες ομάδες που παρουσιάζουν όπερα σε αντισυμβατικούς χώρους. Η όπερα δημιουργεί μια υπέροχη συγκινησιακή κατασκευή με μουσική και λόγο. Εξάλλου δεν πρέπει να λειτουργούμε με στερεότυπα. Αυτό είναι ο θάνατος της τέχνης.
Ποιο πιστεύετε ότι είναι το μεγαλύτερο αγκάθι στον χώρο του πολιτισμού;
Είναι βέβαιο ότι πρέπει να ενισχυθεί το κομμάτι της επιχορήγησης των καλλιτεχνών. Επιπλέον η Ελλάδα αναζητά ακόμη την καλλιτεχνική της ταυτότητα. Υπάρχει η ανάγκη να είναι πιο σαφές το καλλιτεχνικό αποτύπωμα. Βλέπουμε μεγάλη άνθηση στον χώρο της τέχνης αλλά και αρκετή βαβούρα. Η χρηματοδότηση είναι υποχρέωση του κράτους και η ταυτότητα είναι χρέος των καλλιτεχνών.
Ποιο είδος θεάτρου σας έλκει περισσότερο; Αγαπάτε τον πειραματισμό;
Με γοητεύουν το μουσικό θέατρο και η όπερα και έχω κινηθεί σε αυτή την κατεύθυνση τα τελευταία χρόνια. Ενας δημιουργός όμως οφείλει να καταπιαστεί με διαφορετικά είδη. Δεν χρειάζεται να επιλέξει μόνο μία θεατρική γλώσσα από την αρχή μέχρι το τέλος. Ο πειραματισμός με τις φόρμες και τα υλικά είναι πολύ σοβαρή διαδικασία. Απαιτεί τρομακτική προσοχή, συνέπεια και πειθαρχία. Το πώς έχουμε καταλήξει να χρησιμοποιούμε αυτήν τη λέξη είναι άλλη ιστορία. Την ακούμε και σχεδόν ανατριχιάζουμε. Στην πραγματικότητα, όμως, είναι το βασικό συστατικό της δουλειάς ενός καλλιτέχνη. Πολλά πειράματα αποτυγχάνουν ακόμη και στην επιστήμη. Αυτό είναι αναπόσπαστο κομμάτι της εξέλιξης. Απλώς στην Ελλάδα καταδικάζουμε εύκολα την αποτυχία. Είναι ένα από τα εθνικά μας σπορ.