«Το θέατρο είναι η σχέση, η όπερα η ερωμένη»
Ο σκηνοθέτης μιλά για το αινιγματικό τρίο στους «Παλιούς καιρούς» του Χάρολντ Πίντερ
Οι «Παλιοί καιροί» ίσως να μην είναι αυτό που θα δείτε. Ισως πάλι να μην πρόκειται για ένα ζευγάρι, τον Ντίλι και την Κέιτ, που δέχεται επίσκεψη από την Αννα, μια παλιά και καλή φίλη της Κέιτ για την οποία ο Ντίλι δεν είχε ακούσει τίποτε. Ισως οι δυο γυναίκες να μη μοιράζονται τις αναμνήσεις τους από τα χρόνια που συγκατοικούσαν. Και ίσως να μην αποδεικνύεται ότι ο Ντίλι τελικά γνώριζε αρκετά καλά την Αννα. Αυτό το αινιγματικό, επιδεχόμενο πολλαπλές ερμηνείες έργο του Χάρολντ Πίντερ, το οποίο βρίθει από μνήμες και επιθυμίες, αναλαμβάνει να φέρει σε πέρας ο Γιάννης Χουβαρδάς: «Το να προσπαθήσεις να ερμηνεύσεις ένα τέτοιο έργο είναι στην πραγματικότητα σαν να το σκοτώνεις και να αυτοκτονείς μετά. Ακολουθούμε σιωπηλά τα ίχνη που μας δίνει ο Πίντερ –ελάχιστα και αντιφατικά– με την ελπίδα να βγούμε σε ένα ξέφωτο».
Είναι η πρώτη φορά που σκηνοθετείτε Πίντερ. Τι ήταν αυτό που σας ιντριγκάρισε στους «Παλιούς καιρούς»;
Το ότι διερευνά τη φύση της μνήμης, μιας άκρως συναρπαστικής και ζωτικής ανθρώπινης λειτουργίας, με μια βαθιά υπαρξιακή αγωνία και συγχρόνως με την παιγνιώδη διάθεση μιας ερωτικής περιπέτειας.
Ποιος από τους τρεις χαρακτήρες του έργου σάς γοητεύει περισσότερο;
Δύσκολο να απαντήσω. Καταρχάς οι τρεις χαρακτήρες μπορεί να είναι στην πραγματικότητα ένας, διαιρεμένος ποιητική αδεία σε τρεις πλευρές, τρεις μνήμες του εαυτού του. Επίσης ενδέχεται οι δύο γυναίκες να είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Ή ο άντρας να φαντάζεται τις γυναίκες και την ιστορία που παρακολουθούμε. Ή να υπάρχει το ζευγάρι και η δεύτερη γυναίκα να είναι ένα φάντασμα από το παρελθόν. Και αναφέρω μόνο τέσσερις από τις πολλές εκδοχές που μπορεί κανείς να προβάλει στο έργο του Πίντερ. Αρα δύσκολο να διαλέξεις έναν χαρακτήρα για να σε γοητεύσει ή να σε δυσκολέψει περισσότερο από τους άλλους. Θα σου γλιστρούσε από τα χέρια.
Μιλήστε μας για τη δυναμική που αναπτύχτηκε κατά τη διάρκεια των προβών ανάμεσα σ’ εσάς και στους ηθοποιούς.
Με τους ηθοποιούς γνωριζόμαστε από παλιά και έχουμε συνεργαστεί με διάφορους συνδυασμούς πολλές φορές. Επίσης είναι τρεις από τους πιο αξιόλογους ηθοποιούς που διαθέτουμε και πολύ αγαπητοί σ’ εμένα. Ετσι η δουλειά γίνεται πιο εύκολη (όσο εύκολη μπορεί να γίνει μια τέτοια mission impossible) και κυρίως οδηγεί σε μια ουσιαστική συνάντηση με τον συγγραφέα. Και το κοινό επομένως. Το να κάνεις θέατρο, για να το πω αλλιώς, αποκτά νόημα όταν δουλεύεις έτσι. Και σε βοηθάει να αρχίσεις να ξεκλειδώνεις τις πολλές ερμητικά κλειστές πόρτες αυτού του πολυδιάστατου έργου.
Επιθυμίες που ποτέ δεν εκπληρώθηκαν, φόβοι από το παρελθόν στοιχειώνουν και τα τρία πρόσωπα του έργου. Κατά πόσο αυτά δυναστεύουν την καθημερινότητα και δημιουργούν παράλληλες πραγματικότητες;
Οι ανεκπλήρωτες επιθυμίες και οι παράλληλες πραγματικότητες είναι μόνο μερικές από τις παρενέργειες που μας δημιουργεί το παρελθόν. Το παρελθόν είναι όλη η μέχρι τούδε ζωή μας και οι εικόνες από το μέλλον που αυτή η ζωή προοιωνίζεται. Στην ουσία δεν υπάρχει παρόν, μόνο παρελθόν και μέλλον που πολύ σύντομα θα γίνει παρελθόν. Ολα αυτά έχουν αποτέλεσμα η ίδια η πραγματικότητα να μας παρουσιάζεται σαν κινούμενη άμμος από συμβάντα, σχέσεις, εμπειρίες, σκέψεις, αισθήσεις και συναισθήματα, χωρίς σαφή χρονική και χωροταξική αρχή, μέση και τέλος. Το ζήτημα είναι να δούμε αυτό το φαινόμενο όπως η Αλίκη αφού πέρασε μέσα από τον καθρέφτη.
«Είναι πράγματα που θυμάμαι και που μπορεί να μην έγιναν ποτέ, καθώς όμως τα ξαναφέρνω στη μνήμη μου συμβαίνουν» λέει η μία από τις δύο πρωταγωνίστριες. Ποια είναι η διαδικασία που συγκροτεί τη μνήμη και τελικά η μνήμη καταφέρνει να λειτουργήσει αυθύπαρκτα από το ανθρώπινο συνειδητό;
Η μνήμη λειτουργεί πάντα και εντελώς αυθύπαρκτα από το συνειδητό μας, είναι αδιαχώριστο κομμάτι του υποσυνείδητου. Δεν θυμόμαστε επειδή θέλουμε να θυμόμαστε, αλλά επειδή η μνήμη θυμάται. Πόσες φορές προσπαθούμε απεγνωσμένα να θυμηθούμε κάτι και δεν τα καταφέρνουμε και πόσες κάποια συμβάντα επισκέπτονται τη μνήμη μας απρόσκλητα. Επίσης σημαντικό είναι να συνειδητοποιήσουμε ότι η μνήμη δεν είναι μόνο οι αναμνήσεις μας. Μνήμη είναι ό,τι περιέχουν –είτε το γνωρίζουμε είτε όχι– η ζωή μας, ο νους μας και οι αισθήσεις μας (και όχι μόνο οι δικές μας, γιατί υπάρχει και το συλλογικό ασυνείδητο) ανά πάσα στιγμή.
Πώς αισθάνεστε που ξαναβρίσκεστε στο Θέατρο Τέχνης έπειτα από 42 χρόνια – αν και με άλλη ιδιότητα αυτήν τη φορά;
Συγκίνηση, τρακ και ενθουσιασμό. Επιστρέφω στον τόπο από όπου ξεκίνησα μια δημιουργική πορεία και ταυτόχρονα στον τόπο του πρώτου μου εγκλήματος.
Εχετε σκηνοθετήσει αρκετές παραγωγές όπερας σε σημαντικά ευρωπαϊκά λυρικά θέατρα. Μπορείτε να πείτε ότι ανάμεσα στο θέατρο πρόζας και στην όπερα κάποιο από τα δύο σας ελκύει περισσότερο;
Το θέατρο είναι η επίσημη σχέση, η όπερα η ερωμένη. Αλλά επειδή αυτό μου ακούγεται σαν δήθεν, ξένο και κλισέ, θα σας το πω πιο προσωπικά: στο θέατρο αισθάνομαι σαν στο σπίτι μου, στην όπερα σαν στο εξοχικό μου. Ομως ούτε το σπίτι όπου μένω είναι δικό μου ούτε εξοχικό διαθέτω.
«Το παρελθόν είναι όλη η μέχρι τούδε ζωή μας και οι εικόνες από το μέλλον που αυτή η ζωή προοιωνίζεται»