«Οι σημερινοί άνθρωποι έχουνε μολυνθεί από το μικρόβιο του φόβου»

Ανυπότακτο πνεύμα και αιρετικός διανοητής, ο Κρητικός καλλιτέχνης μιλά πάντα με τον τρόπο ενός μειλίχιου γκουρού της Ανατολής

Ανήσυχος για το μέλλον του πλανήτη, ανήσυχος για τον δρόμο που έχει πάρει η ανθρωπότητα. Ανήσυχος αλλά όχι απαισιόδοξος. Ο Χαΐνης Αποστολάκης είναι αγωνιστής και αφήνει πίσω του την απαισιοδοξία διεκδικώντας να ζήσει τη ζωή που θα ήθελε να ζήσει και το παιδί του.

Τα τελευταία χρόνια στις συνεντεύξεις που κάνουμε έχουμε μιλήσει για τη σχολή των Annales, το Σωματίδιο του Θεού, τον ίδιο τον θεό, τους φυσικούς αλλά τους φιλοσόφους της Ανατολής, αλλά μέχρι τώρα δεν έχουμε κάνει λόγο για τον άνθρωπο της καθημερινότητας.

Ενα από τα σημάδια των καιρών είναι η απουσία οράματος που οδηγεί στην αίσθηση της αδυναμίας και του φόβου και έχει συνέπεια την απομόνωση. Δηλαδή την αποκοπή από το γίγνεσθαι, είτε το φυσικό είτε το κοινωνικό. Σε έναν κόσμο άρρυθμο οι άνθρωποι αδυνατούν να οικοδομήσουν ένα δίκτυο συμφωνίας με την κοινότητα ή με τη φύση. Οι άνθρωποι δεν μπορούν να κουρντίσουν την ύπαρξή τους με ένα δυναμικά εξελικτικό σύμπαν. Οι άνθρωποι που με ενέπνευσαν ήταν αυτοί που σκέφτονταν πλανητικά –συμπαντικά αν θες– αλλά η ακτίνα δράσης τους ήταν στο χέρι τους, στο ένα μέτρο. Με ενέπνευσαν αυτοί που ό,τι αγάπησαν, ό,τι κατανόησαν, ό,τι τους συγκίνησε σε ένα οικουμενικό υπερεπίπεδο έγινε αγαπημένη, χαρούμενη δράση στο πεδίο δράσης ενός μέτρου. Γι’ αυτό λοιπόν η καθημερινότητα δεν είναι ακριβώς καθημερινότητα. Θεωρώ ότι είναι μια εξόχως αποκαλυπτική διαδικασία. Η ακραιφνής παρατήρηση των συμβάντων γύρω και η αρμονική συνεξέλιξη με αυτά είναι η τέχνη της ζωής. Πώς αλλάζεις εσύ σε ένα αειμεταβαλλόμενο περιβάλλον.

Ομως παιδεύεσαι για να αντιληφθείς την τέχνη της ζωής.

Με την έννοια ακριβώς της εκπαίδευσης. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που καταλαβαίνουν πώς και πού πρέπει να παιδευτούν. Από την εμπειρία μου πιστεύω ότι αυτό που λείπει είναι η πειθαρχία. Εγώ λέω στα παιδιά: «Πειθαρχήστε σ’ αυτό που σας αρέσει, ειδάλλως θα αναγκαστείτε λίγο αργότερα να πειθαρχήσετε σ’ αυτό που δεν σας αρέσει». Δεν έχουν καμία, μα καμία άλλη επιλογή. Δύο επιλογές έχουνε: ή θα πειθαρχήσουν σ’ αυτό που τους αρέσει βαθιά ή θα πειθαρχήσουν σε κάτι που θα ’ναι άχυμο. Κι όταν πειθαρχείς σε κάτι άχυμο, γίνεσαι σκλάβος. Κι ο σκλάβος μοχθεί, γι’ αυτό γίνεται μοχθηρός.

Σήμερα πειθαρχούμε στον φόβο.

Είμαστε εγκλωβισμένοι στον φόβο μας. Εξού και η επιθετικότητα. Οι ανθρώπινες κοινότητες έχουνε εκβιαστεί. Οι άνθρωποι έχουνε μολυνθεί από το μικρόβιο του φόβου. Ο φόβος γεννά περισσότερο φόβο. Η φυσιολογική επιφύλαξη και εκτίμηση των πρωτόγονων κοινωνιών απέναντι στο περιβάλλον μαζί με το δέος των καιρικών φαινομένων πλέον συμπτύχθηκαν σε μια αρρωστημένη φοβικότητα, που οδηγεί στην επιθετικότητα και τη νεύρωση, μια διόλου αρμονική κίνηση. Με τον φόβο ή ακινητοποιείσαι, αδρανείς ή δρας αγχωμένα, νευρικά, σπασμωδικά. Είναι και πώς τοποθετεί ο άνθρωπος τον εαυτό του. Η ζωή είναι το μέγιστο αγαθό; Για μένα όχι. Η ζωή με αξιοπρέπεια είναι το μέγιστο αγαθό. Αν εκβιάζεσαι, δεν αξίζει να ζεις. Μεταφέρεις έναν μολυσματικό ιό και μολύνεις κι άλλους. Και δεν

«Δύο επιλογές έχουν τα παιδιά: ή θα πειθαρχήσουν σ’ αυτό που τους αρέσει ή θα πειθαρχήσουν σε κάτι που θα ’ναι άχυμο. Κι όταν πειθαρχείς σε κάτι άχυμο, γίνεσαι σκλάβος»

θέλω να αυτοκτονήσεις. Σου λέω να αγαπήσεις το παιδί που έχεις μέσα σου, το παιδί με την ιερή περιέργεια της εξερεύνησης του άγνωστου κόσμου. Εμπιστεύσου την ύπαρξή σου, αποδέξου την και μην αφήνεις καμιά συνθήκη να γίνεται εκβιαστική. Γιατί δεν είναι οι άνθρωποι που είναι φοβισμένοι, είναι η συνθήκη που φτιάχνουμε όλοι μαζί που ευνοεί τον φόβο. Ολοι μας πηδάμε σε ένα τραμπολίνο – το τραμπολίνο το φτιάχνουμε όλοι μαζί. Τις φοβικές προσωπικότητες που αναπηδούν σ’ αυτό τις γεννά η συνθήκη που κατασκευάσαμε όλοι. Η συνθήκη ευνοεί τη φοβικότητα, η συνθήκη ευνοεί την τόλμη.

Δεν ξέρω όμως αν φτιάξαμε το τραμπολίνο ή αν μας το χάρισαν.

Ακόμη και αν μας το χάρισαν, εμείς δημιουργούμε την ταλάντωση. Φυσικά προϋπάρχει μια κατάσταση, εμείς όμως τη συντηρούμε, αν δεν τη χειροτερεύουμε. Εξάλλου αυτό είναι το μεγάλο στοίχημα: πώς εξαλείφεις δυσλειτουργίες αιώνων, χιλιετιών αλλάζοντας τα βασικά χαρακτηριστικά της κοινωνικής συμβίωσης. Ποιος θεωρείται επιτυχημένος; Ποια ζωή θεωρείται ιερή; Ποια είναι η παιδεία που θέλουμε; Γιατί λέμε ψέματα στο πιο νευραλγικό κομμάτι –στην παιδεία– που αφορά την κατασκευή ατομικών συνειδήσεων των παιδιών από το μηδέν; Μια κοινωνία που υποφέρει από χοντροκομμένα ψεύδη που αναπαράγονται θα καταρρεύσει νομοτελειακά.

Οσο η οικονομία παραμένει εγχρήματη, το μέτρο θα είναι το χρήμα.

Δεν είναι αυτό που κάνει τη μεγάλη ζημιά. Αυτό είναι κάτι που προϋπήρχε, το χρέος. Δεν είναι το χρήμα κάτι που πρέπει να δαιμονοποιηθεί.

Το χρήμα δεν είναι ένα απλό ανταλλακτικό μέσο, είναι φετίχ.

Ναι, αλλά αύριο μπορεί να φετιχοποιήσουμε τα καπάκια από τις μπίρες. Το θέμα δεν είναι να αλλάξουμε το τραπεζομάντιλο, αλλά τα πόδια του τραπεζιού. Ζούμε σε έναν πλανήτη στον οποίο ήδη έρχονται αλλαγές εξωφρενικές. Πλέον το κλίμα έχει γίνει ένα χαοτικό σύστημα με ραγδαία φαινόμενα, απρόβλεπτες συνέπειες, θερμοκρασία που ανεβαίνει συνεχώς, τόποι που βουλιάζουν ή θα βουλιάξουν, μετακινήσεις πληθυσμών από την ξηρασία. Δεν ξέρω αν οι άνθρωποι που παίρνουν τις αποφάσεις πίσω από τα γραφεία τους έχουν συνειδητοποιήσει την κρισιμότητα της κατάστασης. Δεν μιλούμε για το πρόβλημα της κοινωνικής θέσμισης (ποιον ρόλο θα παίξουμε, ποια σχέση θα έχουν οι ηθοποιοί, αν θα υπάρχουν κομπάρσοι, αν θα υπάρχει σκηνοθέτης ή αν θα αυτοσκηνοθετηθούμε)· εδώ μιλάμε ότι το σανίδι του θεάτρου καταρρέει. Στις πολεμικές τέχνες λέμε ότι νικάει αυτός που ξέρει καλύτερα τον αντίπαλό του. Εμάς μας γνωρίζουν καλά, όλα τα στοιχεία μας είναι αποθηκευμένα από τις μυστικές υπηρεσίες, την Google… Εμείς όμως δεν γνωρίζουμε κανέναν από αυτούς που είναι στην Goldman Sachs, κανέναν από αυτούς που είναι στα μεγάλα funds.

Ωστόσο, αν δεν τραβήξουμε το χαλί κάτω από τα πόδια αυτών που παίρνουν αποφάσεις, δεν θα δούμε κάτι διαφορετικό.

Η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται ποτέ, απλώς παρουσιάζει κοινά χαρακτηριστικά όταν την αγνοείς. Τότε πέφτεις στο ίδιο λάθος. Για να αλλάξεις το σύστημα γύρω σου καθένας από μας πρέπει να γίνει σοφός δάσκαλος και ταπεινός μαθητής ταυτόχρονα. Εφαρμόζεις αυτά που πιστεύεις ακράδαντα αλλά και εξελίσσεσαι μαθαίνοντας από την εφαρμογή της αλήθειας. Κι αυτό συμβαίνει στην καθημερινότητα, την κάθε στιγμή. Η μάνα μου μου ’λεγε μια παλιά παροιμία από την Κρήτη: «Οταν είσαι μοναχός σου διάταζε τον απατός σου». Και τη στιγμή της μοναξιάς πρέπει να έχεις τη συγκρότηση που ονειρεύεσαι. Δηλαδή εγώ θέλω να ζήσω κάθε στιγμή τη ζωή που ονειρεύομαι.

Πώς όμως από το ατομικό περνάμε στο συλλογικό;

Σιγά σιγά τα υγιή κύτταρα θα σμίξουν.

Βλέπεις να συμβαίνει σήμερα;

Δύσκολα. Είναι μια εποχή συντηρητική, φοβική, εσωστρέφειας. Οι άνθρωποι πια δεν κάνουν συνεργασίες βαθιές, μακροχρόνιες. Αντί για συνεργασίες, κάνουν πρότζεκτ. Αντί να διαβάζουν, σκανάρουν. Είναι μια εποχή γιανγκ. Γιανγκ στα κινεζικά σημαίνει αρσενικό. Αυτή η αρσενική δράση, αυτός ο αρσενικός στόχος είναι μια παράκρουση που απορρέει από τη φοβικότητα. Θεωρώ ότι το μέλλον του πλανήτη βρίσκεται στο θηλυκό στοιχείο που έχουμε μέσα μας. Και το θηλυκό στοιχείο είναι η αποδοχή, είναι το μαλακό, όχι το σκληρό. Είναι το ψυχανέμισμα, η ενσυναίσθηση, η διόραση, η συγχώρεση. Οι μεγαλύτεροι πολεμιστές πάντα έχουν λίγο περισσότερο θηλυκό απ’ ό,τι αρσενικό.