Ανθολογώντας τον Μαρξ

Τα κείμενα του «θείου Κάρολου» της δεκαετίας του 1850 σε μια δίτομη έκδοση

Εν συντομία

Μια νέα έκδοση από το ΚΨΜ, η ανθολογία των μαρξικών κειμένων της δεκαετίας 1850, είναι ένα από τα εκδοτικά γεγονότα της χρονιάς που φεύγει. Δύο τόμοι, 1.600 σελίδες, αναλυτικό χρονολόγιο, 100 έργα του Καρλ Μαρξ, 25 επιστολές του, τρία παραρτήματα και αναλυτικά ευρετήρια ονομάτων και όρων.

Γιατί ενδιαφέρει

Για να αλλάξουμε τον κόσμο καλούμαστε αρχικά να τον κατανοήσουμε.

Η συμπλήρωση 200 χρόνων από τη γέννηση του Κ. Μαρξ έχει συνοδευτεί από πληθώρα εκδόσεων σε δεκάδες γλώσσες. Η ελληνική εκδοτική παραγωγή έχει ανταποκριθεί επαρκώς σε αυτή την τάση. Ξεχωρίζει, ωστόσο, η συστηματική προσπάθεια των Εκδόσεων ΚΨΜ να κυκλοφορήσουν έργα της μαρξικής γραμματείας σε καινούργιες μεταφράσεις. Η αρχή είχε γίνει το 2008 με την κυκλοφορία του τόμου «Για τη θρησκεία» (μτφρ. Ελ. Αστερίου) και συνεχίστηκε το 2014 με την ανθολογία κειμένων των Μαρξ και Ενγκελς από τη δεκαετία του 1840 (μετάφραση – επιλογή – επιμέλεια Θανάσης Γκιούρας, επιστημονική επιμέλεια Θανάσης Γκιούρας, Θωμάς Νουτσόπουλος) και τη νέα μετάφραση του πρώτου τόμου του «Κεφαλαίου» από τον Θαν. Γκιούρα.

Πλέον κυκλοφορεί η νέα δίτομη ανθολογία κειμένων των Μαρξ – Ενγκελς από τη δεκαετία του 1850 από τους συντελεστές της αντίστοιχης έκδοσης για τη δεκαετία του 1840. Πρόκειται για ένα εντυπωσιακό επίτευγμα –τόσο εκδοτικό όσο και μεταφραστικό– που επιχειρεί να εξοικειώσει το ελληνικό κοινό με ένα σώμα κειμένων, μεγάλο μέρος του οποίου μεταφράζεται για πρώτη φορά στα ελληνικά.

Η σύνδεση της θεωρίας με την πράξη

Η εν λόγω έκδοση –πέρα από τη νέα μετάφραση των «Ταξικών αγώνων στη Γαλλία» και της «Δέκατης Ογδόης Μπρυμαίρ»– περιλαμβάνει αρκετά άρθρα του Μαρξ στην αμερικανική εφημερίδα «New York Daily Tribune», τα οποία αποτελούν και αναλύσεις πολιτικών εξελίξεων της συγκυρίας, όπως επίσης και αρκετές επιστολές του Μαρξ (κυρίως) προς τον Ενγκελς. Η μεγάλη σημασία της έγκειται στο ότι αναδεικνύει εναργέστατα την τεράστια σημασία και αξία του Μαρξ ως θεωρητικού και πολιτικού αναλυτή. Συνήθως οι περισσότεροι σχολιαστές του μαρξικού έργου επισημαίνουν την απουσία μιας συστηματικής πολιτικής θεωρίας, αντίστοιχης τουλάχιστον με την οικονομική του θεωρία. Γι’ αυτό τον λόγο και οι όποιες πολ ι τικ ο θεωρητικές σχηματοποιήσεις συνάγονται κυρίως από πολιτικές αναλύσεις της επικαιρότητας.

Τα κείμενα που περιέχονται στο δίτομο έργο καταδεικνύουν την ιδιαίτερη μορφή που λαμβάνει η πολιτική θεωρία στο μαρξικό έργο ως σύνδεση της θεωρίας με την πράξη. Η κάλυψη πολλών διεθνών θεμάτων από τον Μαρξ –φέρ’ ειπείν τα δύο άρθρα για τις βρετανικές εκλογές του 1852– υποβάλλει την ιδέα της ύπαρξης κοινωνικών συμφερόντων που τροφοδοτούν, νομιμοποιούν και οροθετούν την πολιτική δράση – ιδέα καθόλου αυτονόητη για τη σκέψη της εποχής που ως ένα σημείο προοικονομεί και τη νεωτερική αντίληψη περί πολιτικής. Στα κείμενα του Μαρξ η πολιτική δράση της εργατικής τάξης, σε μια εποχή περιορισμένου εκλογικού δικαιώματος, τοποθετείται σε πλήρη αντίστιξη προς την αστική πολιτική, λειτουργεί ως προαναγγελία ενός μέλλοντος στο οποίο οι πρακτικές του εργατικού κινήματος θα συνιστούν τη βάση του πολιτικού ανταγωνισμού. Υπ’ αυτή την έννοια, τα εν λόγω κείμενα παρά την πρόσδεσή τους στην πολιτική συγκυρία είναι ζωντανά εγχειρήματα πολιτικής κριτικής που πραγματώνουν μια μέθοδο πολιτικής ανάλυσης η οποία βασίζεται στην ανάδειξη των λανθανουσών δομικών αιτιών για τις πολιτικές εξελίξεις, πέρα από τα γεγονότα στην κεντρική πολιτική σκηνή.

Ενα έργο για μελετητές και ακτιβιστές

Σε γενικές γραμμές το ογκώδες του έργου υποδηλώνει για τον αναγνώστη τη μακρόχρονη και ενδεχομένως συστηματική επαφή με το κείμενο. Η έκδοση προσφέρεται τόσο για τον μελετητή, ο οποίος μπορεί να εισδύσει σε όχι και τόσες πλευρές του μαρξικού έργου, όσο και για τον ακτιβιστή, ο οποίος έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει χρονολογικά μια φάση της εξέλιξης της επαναστατικής σκέψης του Μαρξ σε συνάφεια με τη ζώσα πολιτική εμπειρία. Σε κάθε περίπτωση είναι ένα τολμηρό εκδοτικό εγχείρημα που έχει αξιώσεις πολιτικού διαβήματος και ένας μεταφραστικός άθλος που προσπαθεί να επανεισαγάγει τη συζήτηση για το έργο του Μαρξ με βάση τα πρωτότυπα κείμενά του. Στο πλαίσιο αυτό η αυταξία του έργου το καθιστά μία από τις σημαντικότερες προσθήκες στην εκδοτική παραγωγή του 2018 και παρακαταθήκη για τις μελλοντικές γενιές σε χαλεπούς καιρούς απαξίωσης και δαιμονοποίησης της αριστερής ριζοσπαστικής σκέψης.

Στα κείμενα του Μαρξ η πολιτική δράση της εργατικής τάξης, σε μια εποχή περιορισμένου εκλογικού δικαιώματος, τοποθετείται σε πλήρη αντίστιξη προς την αστική πολιτική