Οι γυναίκες και τα ποτάμια της Αθήνας
ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΕΥΔΑΠ
Οχρόνος κυλάει όπως το νερό, συλλέγοντας αναμνήσεις και ιστορίες στην πορεία του. Αυτές οι ιστορίες είναι κομμάτια μνήμης που συνθέτουν μια ολόκληρη παράδοση για το νερό στην Αττική. Από τα πηγάδια και τους νερουλάδες μέχρι και το εξελιγμένο σύγχρονο δίκτυο και την τηλεμέτρηση συλλέγονται μνήμες οι οποίες αποτυπώνουν το ιστορικό, πολιτικό, κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο της εκάστοτε εποχής, τη διαμόρφωση των γεωγραφικών ορίων της Αθήνας και την ανάπτυξη της πόλης και των κατοίκων της. Η ΕΥΔΑΠ, θεματοφύλακας
της ιστορίας του νερού και των ανθρώπων της, επιδιώκει να διατηρήσει και να διαφυλάξει αυτή την κληρονομιά με το Ιστορικό
Αρχείο ΕΥΔΑΠ. Ειδικότερα, η ΕΥΔΑΠ επιχειρεί να «ανακατασκευάσει» την αφήγηση των αναμνήσεων και των ιστοριών που αναπτύσσονται μεταξύ του νερού, της κοινωνίας και της πολιτείας.
Μέσα από το οπτικοακουστικό και χαρτώο υλικό ενώνονται τα διάσπαρτα μέρη των ιστοριών δημιουργώντας μια ενιαία αφήγηση με την καθημερινή πρακτική των ανθρώπων και των εργασιών τους κατά τη διάρκεια των έργων κατασκευής ύδρευσης και αποχέτευσης, καθώς και τα στάδια και ο τρόπος κατασκευής των έργων αυτών.
Τα ιστορικά τεκμήρια που συλλέγονται και καταγράφονται δημιουργούν το Δίκτυο Πολιτισμού της ΕΥΔΑΠ. Μέσα από μια διαδικασία συγκέντρωσης, μελέτης, τεκμηρίωσης και χαρτογράφησης επιδιώκεται η αναπαράσταση της ιστορίας του νερού και της συνολικής πορείας της εταιρείας, μορφοποιώντας την πολιτιστική ταυτότητά της.
Παρακάτω παρατίθεται απόσπασμα από το Λεύκωμα «Υδάτινη Ιστοριογραφία: Χρονικό της διαχείρισης του νερού στην Αττική» (σ. 37-55 ) του συγγραφέα Ευάγγελου Χεκίμογλου, το οποίο εκδόθηκε από το Δίκτυο Πολιτισμού ΕΥΔΑΠ το έτος 2014 και βρίσκεται αναρτημένο στην ιστοσελίδα της ΕΥΔΑΠ (www.eydap.gr).
Τα νερά των ποταμών
Εικάζεται ότι οι τρεις ποταμοί που έρρεαν στην αρχαία Αθήνα, ο Ιλισός, ο Ηριδανός και
ο Κηφισός, έπαιζαν κάποιο ρόλο για την ύδρευση της πόλης, ο οποίος όμως δεν είναι σαφής. Δεν έχουμε μαρτυρίες για λήψη νερού με σκεύη από το ποτάμι, ενώ διαθέτουμε μία αρνητική μαρτυρία για τη λήψη από τον Κηφισό.
Ωστόσο δεν λείπουν οι μαρτυρίες ότι το νερό ήταν καθαρό. Στο έργο του «Φαίδρος» ο Πλάτων βάζει τον Σωκράτη να συναντά τον φίλο του ονόματι Φαίδρο, ο οποίος είχε ξεκινήσει από ένα φιλικό σπίτι κοντά στον ναό του Ολυμπίου Διός και πήγαινε έναν περίπατο έξω από τα τεί- χη. Ο Σωκράτης τον συνοδεύει σε έναν κατάφυτο τόπο με καθαρά νερά δίπλα στον Ιλισό. Περνούν τον ποταμό και φτάνουν στην ανατολική όχθη του, στις παρυφές του λόφου του Αρδηττού (βλ. Travlos, «Pictorial Dictionary», σ. 289). Αλλοι υποστηρίζουν ότι οι δύο περιπατητές δεν έφτασαν τόσο μακριά. Δεν πέρασαν το ποτάμι. Βάδισαν μέσα σε ρυάκια του Ιλισού και συνάντησαν στον δρόμο μία τουλάχιστον πηγή του […].
Το νερό και ο καταμερισμός της εργασίας μεταξύ των φύλων
Στις παραστάσεις των υδριών της αρχαίας Αθήνας αλλά και στα χαρακτικά που συνοδεύουν τις περιηγητικές αφηγήσεις του 18ου19ου αιώνα υπάρχει ένα κοινό
στοιχείο που εκφράζει μια διαχρονική πραγματικότητα: Γυναικείες φιγούρες που κρατούν στάμνες ή παίρνουν νερό από πηγές, ένα μοτίβο που υποδηλώνει το έργο της γυναίκας για τη μεταφορά πόσιμου ύδατος από το σημείο δημόσιας διανομής ως τον τόπο κατανάλωσης. Πολύ πριν αποκτήσουμε οπτικές μαρτυρίες έχουμε άλλωστε τη μαρτυρία του Ηρόδοτου ότι οι Αθηναίοι έστελναν τις γυναίκες τους να παίρνουν νερό από
την Καλλιρρόη. «Αυτές οι νύμφες των Βαλκανίων» γράφει μετά από πολλούς αιώνες ο Slade […] «είναι οικιακές σκλάβες. Με τον χειρότερο καιρό τις βλέπουμε να παίρνουν νερό από τις κρήνες» (βλ. A. Slade, «Records of Travels in Turkey, Greece etc. and of a Cruise in the Black Sea with the Capitan Pasha in the Years 1829, 1830, and 1831», vol. 2, London 1833, σ. 96).
Μια άλλη ιστορική σχέση του γυναικείου φύλου με το νερό, όπως την παραδίδουν οι περιηγητές, αφορά το πλύσιμο στον Ιλισό. «Καθώς με πληροφόρησε ο κ. Φωβέλ, μόλις σκάψει κανείς την κοίτη του Ιλισού θα βρει νερό σε ελάχιστο βάθος. Κι αυτό τόσο καλά το ξέρουν οι Αρβανίτισσες χωρικές ώστε, όταν θέλουν να πλύνουν τα ασπρόρουχά τους, ανοίγουν μία τρύπα στον άμμο της ρεματιάς και αμέσως αναβλύζει νερό. Φαίνεται λοιπόν πως η κοίτη του Ιλισού φράχτηκε από πέτρες ανακατεμένες με άμμο που κύλησαν από τα κοντινά βουνά κι έτσι το νερό τώρα τρέχει ανάμεσα σε δύο στρώματα άμμου…» (βλ. F.-R. de Chateaubriand, «Το ταξίδι στην Ελλάδα», μτφ. Α. Καραντώνης, Αθήνα 2010, σ. 197-198).