Καθημερινός αγώνας μετ’ εμποδίων για τα ΑμεΑ
Πολιτεία και κοινωνία όχι μόνο δεν στέκουν δίπλα τους, αλλά αδιαφορούν εντελώς για τα προβλήματά τους και τα οδηγούν σε περιθωριοποίηση
Εν συντομία
Το ζήτημα της καταπάτησης του δικαιώματος των ΑμεΑ για απρόσκοπτη μετακίνηση στον αστικό ιστό έθεσε η ταινία μικρού μήκους «Ο αδελφός μου».
Γιατί ενδιαφέρει
Η αδιαφορία της πολιτείας και η έλλειψη ενδιαφέροντος της κοινωνίας για κάθε ευαίσθητη κοινωνική ομάδα σκιαγραφούν ένα περιβάλλον εγκλωβισμού και περιθωριοποίησης για τα ΑμεΑ.
Τον γύρο του ελληνικού διαδικτύου έκανε προ ολίγων ημερών η ολιγόλεπτη ταινία μικρού μήκους «Ο αδελφός μου», που πραγματεύεται τη δυσκολία μετακίνησης των ΑμεΑ στην ίδια τους την πόλη, λόγω έλλειψης υποδομών αλλά και διαχρονικής αδιαφορίας εκ μέρους της πολιτείας αλλά και της κοινωνίας. Η ταινία έτυχε θερμής υποδοχής, εκτός από τις κριτικές που έλαβε –κυρίως από ΑμεΑ– που υποστήριξαν ότι τα ανάπηρα άτομα δεν πρέπει να είναι εργαλεία ώστε να γίνουν οι μη ανάπηροι «καλύτεροι άνθρωποι». Το σίγουρο είναι ότι απεικόνισε γλαφυρά την καταπάτηση ενός πανανθρώπινου δικαιώματος εις βάρος χιλιάδων συμπολιτών μας.
Η ταινία παρουσιάζει μια οικογένεια μεταναστών που ζει στην Ελλάδα. Το ένα παιδί της οικογένειας –ο πρωταγωνιστής της ταινίας– είναι ένα νεαρό αγόρι ενώ το άλλο είναι ένα κορίτσι με κινητικές δυσκολίες, το οποίο μετακινείται με αμαξίδιο. Στην αρχή της ταινίας το νεαρό αγόρι εμφανίζεται να αναποδογυρίζει τραπεζοκαθίσματα που βρίσκονται πάνω στο πεζοδρόμιο κι έπειτα με οργισμένο βλέμμα σπάει το παρμπρίζ ενός αυτοκινήτου. Κάποιοι που βρίσκονται στο σημείο σπεύδουν να τον σταματήσουν. Τον γρονθοκοπούν.
Ο αφηγηματικός χρόνος γυρίζει πίσω. Στιγμές πριν, το νεαρό αγόρι περνούσε από τον ίδιο δρόμο μαζί με την αδερφή του, σπρώχνοντας το αμαξίδιό της. Τα εμπόδια, όμως, ήταν ατελείωτα. Πεζοδρόμια στενά και κατειλημμένα από τραπεζοκαθίσματα. Πολίτες αδιάφοροι που δεν δείχνουν την παραμικρή διάθεση να παραμερίσουν για να διευκολύνουν την πρόσβαση των δύο αδερφών. Και στο τέλος του δρόμου ένα αυτοκίνητο παρκαρισμένο στη διάβαση των ΑμεΑ τους φράζει τη δίοδο. Ο πρωταγωνιστής πανικοβάλλεται. Κάνει μια απότομη κίνηση. Η αδερφή του πέφτει από το αμαξίδιο και χτυπάει το κεφάλι της. Οι λόγοι της αγανάκτησης του πρωταγωνιστή γίνονται πλέον κατανοητοί.
Επόμενη σκηνή από κάποια ελληνική φυλακή. Ο πρωταγωνιστής, με εμφανείς μώλωπες στο κεφάλι του, βγαίνει από το κελί και συναντά την οικογένειά του. Η συναισθηματική του φόρτιση είναι διάχυτη. Η οικογένεια αποχωρεί, σαφώς επηρεασμένη από το περιστατικό. Ισως γιατί γνωρίζει ότι πρόκειται για κάτι που αναγκαστικά θα επαναληφθεί. Η ζωή
Τη δυσκολία μετακίνησης στην πόλη για τα άτομα της ειδικής αυτής κατηγορίας έφερε ξανά στην επιφάνεια η ταινία μικρού μήκους «Ο αδελφός μου» που έκανε τον γύρο του διαδικτύου και έτυχε θερμής υποδοχής
κάθε οικογένειας που ένα μέλος της είναι ΑμεΑ είναι ένας καθημερινός αγώνας μετ’ εμποδίων: φυσικών, ρατσιστικών, βιοποριστικών, ψυχολογικών… Εμπόδια που η οικογένεια καλείται ακατάπαυστα και αγόγγυστα να αντιμετωπίσει.
Πριν από λίγες ημέρες στη Ρόδο ένας πατέρας παιδιού που αντιμετωπίζει κινητικά προβλήματα μαχαιρώθηκε από γείτονά του επειδή ο τελευταίος αντιδρούσε στην ύπαρξη ράμπας ΑμεΑ μπροστά από το σπίτι του. Στον Δήμο Αργους κατασκευάστηκε ένα γεφυράκι με κλίση αδιαφορώντας πλήρως για τη μετακίνηση των ΑμεΑ. Μπροστά από το γεφυράκι ο δήμος έχει τοποθετήσει μια ταμπέλα που αναγράφει: «Απαγορεύεται η διέλευση των αναπηρικών αμαξιδίων λόγω κλίσης μεγαλύτερης του 6%». Μια κοινωνία που στοχοποιεί, επιτίθεται ή στην καλύτερη περίπτωση αδιαφορεί πλήρως για τα ΑμεΑ.
«Ηθελα να ανοίξω τα μάτια των ανθρώπων»
«Η ιδέα να φτιαχτεί μια ταινία μικρού μήκους σχετικά με τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι σε αναπηρικά αμαξίδια όταν προσπαθούν να κυκλοφορήσουν στην πόλη προέκυψε το 2015, όταν η αδερφή μου –είναι περιορισμένη σε αμαξίδιο– ήρθε στην Ελλάδα για πρώτη φορά για τον γάμο μου» δήλωσε στο Documento η παραγωγός και εμπνεύστρια της ταινίας
Αλεξάνδρα Μανουσάκη. «Ηθελα να της δείξω την πανέμορφη πόλη που αποκαλούσα σπίτι μου για οχτώ χρόνια, όμως στάθηκε αδύνατο. Παντού αυτοκίνητα παρκαρισμένα σε πεζοδρόμια, καταστήματα που μπλόκαραν τον δρόμο με εμπορεύματα, καρέκλες και τραπέζια. Ο απλός στόχος τού να ευχαριστηθούμε λίγο χρόνο στην πόλη μετατράπηκε σε κάτι επικίνδυνο. Ετσι, θέλησα να ανοίξω τα μάτια των ανθρώπων σχετικά με αυτό το πρόβλημα». Αυτή η εμπειρία έκανε τις δύο αδερφές να αισθανθούν «ανεπιθύμητες και ξεχασμένες. Με έκανε να αναρωτηθώ για την κοινωνία και το πώς συμπεριφέρεται στους πολίτες που μπορεί να χρειάζονται λίγη περισσότερη βοήθεια στην κοινότητα. Αισθάνθηκα απαισιόδοξη και ανήσυχη για τους ανθρώπους που αναγκάζονται να αντιμετωπίζουν αυτή την κατάσταση κάθε μέρα».
Σχετικά με όσους σχολίασαν ότι η ταινία τάσσεται υπέρ της αυτοδικίας, η κ. Μανουσάκη σχολίασε ότι «η ταινία δείχνει ένα αγόρι που ωθείται στα άκρα και δεν ξέρει πώς να διαχειριστεί την οργή και την αδικία που βιώνει. Πηγαίνει στη φυλακή για τις λάθος ενέργειές του. Η ταινία δεν δείχνει τίποτε που να φαίνεται ότι είναι υπέρ της αυτοδικίας. Αντιθέτως. Το να δεις όμως την ταινία υπό αυτό το πρίσμα δυστυχώς επεξηγεί πόσο βαθύ είναι το πρόβλημα: ό,τι κρατάς από την ταινία δείχνει πολλά για το ποιος είσαι και πώς αντιμετωπίζεις το συγκεκριμένο πρόβλημα. Αν θεωρείς ότι υπάρχει πρόβλημα. Αλλωστε να μην ξεχνάμε ότι πρόκειται για ταινία».
Παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων των ΑμεΑ
Σχολιάζοντας την επίμαχη ταινία μικρού μήκους, ο πρόεδρος της Εθνικής Συνομοσπονδίας Ατό-
μων με Αναπηρία (ΕΣΑμεΑ) Ιωάννης Βαρδακαστάνης ανέφερε στο Documento πως «οτιδήποτε φέρνει στο προσκήνιο απροσπέλαστα περιβάλλοντα και αφιλόξενες πόλεις είναι θετικό και το υποστηρίζουμε. Κάποιοι δήμοι συντηρούν τους οδηγούς τυφλών και κάποιοι δίνουν άδειες για τραπεζοκαθίσματα επάνω τους˙ Υπάρχουν άπειρα εμπόδια: έργα χωρίς σήμανση, κλειστές ράμπες, αυτοκίνητα στα πεζοδρόμια, τραπεζοκαθίσματα σε πλατείες, μέσα μαζικής μεταφοράς μη προσβάσιμα ή που δεν δέχονται να επιβιβάσουν άτομο με αναπηρία. Στις περισσότερες πόλεις της Ελλάδας και σε αρκετές ευρωπαϊκές εκλείπει η “αλυσίδα προσβασιμότητας”: δεν αρκεί ένα κτίριο, ένα μετρό ή ένα αεροδρόμιο να είναι προσβάσιμα· προσβάσιμη πρέπει να είναι και όλη η ενδιάμεση διαδρομή, αρχίζοντας από την κατοικία του, ώστε το άτομο με αναπηρία να μπορεί να φτάσει από το σημείο α στο σημείο β».
Ο κ. Βαρδακαστάνης επισήμανε ότι η έλλειψη προσβασιμότητας για τα ΑμεΑ αποτελεί «παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων τους. Η προσβασιμότητα αποτελεί προϋπόθεση για την ανεξάρτητη διαβίωση, την κοινωνική ένταξη, την ένταξη στον κόσμο της εργασίας, την κινητικότητα, την πολιτική συμμετοχή, την εκπαίδευση και όλες τις καθημερινές δραστηριότητες που είναι δικαιώματα όλων των ανθρώπων. Ταυτόχρονα, η “λίγο” προσβάσιμη πόλη δεν αρκεί, δεν βοηθά, συνεχίζει να εγκλωβίζει ανθρώπους στο σπίτι τους. Με πρόσχημα μάλιστα την οικονομική κρίση, αυτή η κατάσταση φαίνεται παγιωμένη. Ως αναπηρικό κίνημα όμως θεωρούμε ότι, ιδιαίτερα σε συνθήκες οικονομικής κρίσης, η εξασφάλιση ισότιμης συμμετοχής και αυτόνομης διαβίωσης όλου του πληθυσμού αποτελεί εγγύηση της ορθότητας των πολιτικών επιλογών».
Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat και του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, ο αριθμός των ατόμων με αναπηρία στη χώρα μας υπολογίζεται περίπου στο 16% του συνόλου του πληθυσμού. Πρόκειται για πολίτες που «αντιμετωπίζουν ό,τι και οι πολίτες δίχως αναπηρία, μαζί με τα επιπλέον θέματα που επιφέρει η αναπηρία τους. Η κρίση είχε επιπτώσεις στον τομέα της υγείας, χωρίς να παραβλέπουμε τη ρύθμιση για τα φάρμακα των ανασφάλιστων που ανακούφισε πολλούς χρόνια πάσχοντες. Πρόβλημα υπάρχει και με τα κέντρα ημερήσιας φροντίδας και τα κέντρα διημέρευσης για τα άτομα με αναπηρία που λειτουργούν κυρίως από γονείς ατόμων με αναπηρία. Οι χρηματοδοτήσεις που λαμβάνουν τα τελευταία χρόνια έχουν μειωθεί σε ποσοστό άνω του 60%, σε κάποιες περιπτώσεις και 70%. Επίσης, πολλές από τις στέγες υποστηριζόμενης διαβίωσης, που επίσης λειτουργούν στην πλειονότητά τους από γονεϊκούς φορείς, μέσα στην κρίση έκλεισαν λόγω έλλειψης πόρων».
«Τα διάφορα αποσπασματικά μέτρα που αποσκοπούν στη βελτίωση μόνο ορισμένων πτυχών των προβλημάτων των ατόμων με αναπηρία δεν μπορεί παρά να έχουν περιορισμένη αποτελεσματικότητα και δεν αποτρέπουν τον κίνδυνο περιθωριοποίησης. Οι πολιτικές για τα άτομα με αναπηρία θα πρέπει να αντιμετωπίζουν και να εξαλείφουν τη σωρευτική-συνδυαστική και αυτοτροφοδοτούμενη διαδικασία των προβλημάτων». Αλλωστε
«το “αόρατος” σπάει και καταργείται όταν τα άτομα με αναπηρία γίνονται ορατά σε όλες τις εκφάνσεις της πολιτικής, της κοινωνικής, της οικονομικής και της πολιτιστικής ζωής της χώρας».
«Είμαστε αρκετά πίσω στο ζήτημα της ενημέρωσης»
«Θεωρώ ότι η ταινία έχει αποδώσει πλήρως την κατάσταση που επικρατεί στη χώρα μας. Είμαστε αρκετά πίσω στο ζήτημα της ενημέρωσης του πολίτη για την αναπηρία αλλά και τις υπόλοιπες ευπαθείς ομάδες» ανέφερε στο Documento η Αλεξάνδρα Σταματοπούλου, η οποία κέρδισε το χρυσό μετάλλιο στο φετινό Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Κολύμβησης ΑμεΑ στα 50 μ. ύπτιο S3 και πρόσφατα βραβεύτηκε από τον ΠΣΑΤ ως η κορυφαία αθλήτρια με αναπηρία για το 2018. «Θεωρώ την αντίδραση του πρωταγωνιστή της ταινίας δικαιολογημένη. Μπορεί να καταστρέφει περιουσία που δεν του ανήκει, αλλά από την άλλη η ταινία εκπέμπει το μήνυμα ότι καταστρέφεται και η ζωή της αδερφής του, που επίσης δεν ανήκει σε κανέναν».
«Κι εγώ αντιμετωπίζω καθημερινά το ίδιο πρόβλημα. Το 2013 τραυματίστηκα σοβαρά στο Αιγάλεω. Ημουν με το αμαξίδιο σε διάβαση όταν μια οδηγός ξεκίνησε το αμάξι και χτύπησε το καρότσι, με αποτέλεσμα να σπάσει η γνάθος μου. Κι έπειτα απλώς έφυγε». Η ίδια πάσχει από μια μορφή αυτοάνοσης μυασθένειας (stiff person syndrome), με αποτέλεσμα να χρησιμοποιεί αμαξίδιο από το 2011. «Οπως συμβιβάζονται όσοι γεννιούνται με αναπηρία, έτσι συμβιβάστηκα κι εγώ. Στην αρχή σοκαρίστηκα αφού η διαχείριση του να μείνεις σε αμαξίδιο δεν είναι εύκολη. Βάζεις όμως καινούργιους στόχους και κάνεις το καλύτερο που μπορείς».
Στην ερώτηση αν κρίνει αδιάφορη την πολιτεία στο ζήτημα της προστασίας των δικαιωμάτων των ΑμεΑ η Ελληνίδα πρωταθλήτρια σχολίασε: «Η πολιτεία είμαστε εμείς. Ως άνθρωποι και μέλη της κοινωνίας αρκετά συχνά συμπεριφερόμαστε ασυνείδητα. Δεν έχουμε τη σχετική παιδεία ή, αν την έχουμε, δεν την αξιοποιούμε. Στο εξωτερικό υπάρχουν μεγάλα πρόστιμα αν καταπατηθεί κάποιο δικαίωμα κι αυτό φοβίζει τους πολίτες. Βέβαια δεν είναι καλό να φτάνουμε στα άκρα, ούτε όμως και να μη μας ενδιαφέρει ο διπλανός μας».
«Η κοινωνία εθελοτυφλεί σχετικά με τα ΑμεΑ. Πολλοί άνθρωποι με αναπηρία αναγκάζονται να εγκλωβιστούν στο σπίτι τους, ειδικά όταν δεν υπάρχει κάποιος άνθρωπος να τους βοηθήσει. Κι αυτό είναι πολύ άδικο. Ειδικά αν αναλογιστούμε ότι αν οι δρόμοι μας ήταν εύκολα προσβάσιμοι, δεν θα χρειάζονταν καμία βοήθεια. Από την άλλη, διαχωρίζουμε τους ανθρώπους σε δύο κατηγορίες: σε αυτούς με κάποια μορφής αναπηρία και τους αρτιμελείς. Κι εμείς όμως αν δεν είχαμε κάποια μορφή αναπηρίας, δεν ξέρω αν θα είχαμε την ίδια ενσυναίσθηση για να αντιμετωπίσουμε το ζήτημα. Κι εγώ αν βίωνα έντονο οικονομικό πρόβλημα – όπως τόσοι συμπολίτες μας–, το τελευταίο που θα με ένοιαζε θα ήταν πώς θα φτιαχτούν ράμπες. Πώς θα φτιαχτεί η κοινωνία. Είναι εξαρχής λάθος διαμορφωμένη η δομή της κοινωνίας. Κι αυτός είναι ένας βασικός λόγος που ειδικά τα νέα παιδιά με αναπηρία πρέπει να κυνηγήσουν τα όνειρά τους».
«Η ιδέα να φτιαχτεί μια ταινία μικρού μήκους σχετικά με τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι σε αναπηρικά αμαξίδια όταν προσπαθούν να κυκλοφορήσουν στην πόλη προέκυψε το 2015, όταν η αδερφή μου –είναι περιορισμένη σε αμαξίδιο– ήρθε στην Ελλάδα για πρώτη φορά για τον γάμο μου»
Αλεξάνδρα Μανουσάκη Παραγωγός και εμπνεύστρια της ταινίας «Ο αδελφός μου»
«Η έλλειψη προσβασιμότητας για τα ΑμεΑ αποτελεί παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων τους. Η προσβασιμότητα αποτελεί προϋπόθεση για την ανεξάρτητη διαβίωση, την κοινωνική ένταξη, την ένταξη στον κόσμο της εργασίας, την κινητικότητα, την πολιτική συμμετοχή, την εκπαίδευση και όλες τις καθημερινές δραστηριότητες που είναι δικαιώματα όλων των ανθρώπων»
Ιωάννης Βαρδακαστάνης Πρόεδρος της Εθνικής Συνομοσπονδίας Ατόμων με Αναπηρία (ΕΣΑμεΑ)