«Ο εμφύλιος καραδοκεί και υπονομεύει το μέλλον και τη ζωή μας»

Η καθηγήτρια Ιστορίας στο ΕΚΠΑ ανοίγει τις «Ιστορίες της πόλης» στον Πειραιά

«Στην Ελλάδα υπάρχει φιλομάθεια και φιλιστορία· τα μαθήματα, οι διαλέξεις και οι συζητήσεις Ιστορίας καταγράφουν πολύ μεγάλη προσέλευση. Αυτό είναι παρήγορο και σημαίνει πολλά για το μέλλον μας»

Τι σχέση είχε ο Γεώργιος Καραϊσκάκης με το Κερατσίνι; Γιατί το γήπεδο Καραϊσκάκη ήταν κάποτε ποδηλατοδρόμιο; Η ιστορικός Μαρία Ευθυμίου, που ανοίγει τον κύκλο των συζητήσεων «Ιστορίες του Πειραιά» στο Δημοτικό Θέατρο της πόλης τη Δευτέρα 14 Ιανουαρίου, μιλάει στο Documento για τις μάχες που δόθηκαν το 1826 και το 1827 και στις οποίες έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο ο Γ. Καραϊσκάκης.

Ποιο είναι το ιστορικό πλαίσιο της εκδήλωσης «Από τον Καραϊσκάκη στο “Καραϊσκάκη”»;

Το ιστορικό πλαίσιο αφορά τις μάχες του 1826, 1827 για την υπεράσπιση της Αθήνας, όταν επανήλθαν οι Οθωμανοί για να την ανακαταλάβουν. Οι μάχες αυτές πραγματοποιήθηκαν από την Ακρόπολη και τον λόφο του Φιλοπάππου μέχρι την παραθαλάσσια ζώνη – ιδιαίτερα εκεί όπου βρίσκονται σήμερα το Φάληρο, το Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας και το γήπεδο Καραϊσκάκη. Το γήπεδο ονομάστηκε έτσι επειδή το πρόσωπο που έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στις πολεμικές αυτές εξελίξεις ήταν ο Γεώργιος Καραϊσκάκης. Μπροστά από το γήπεδο υπάρχει το άγαλμά του, μια και ο Καραϊσκάκης, που έδρασε σε ολόκληρη την παραλιακή ζώνη με έδρα το Κερατσίνι, έχασε τη ζωή του μία ημέρα πριν από τη μεγάλη μάχη, την ημέρα της γιορτής του, στις 23 Απριλίου 1827.

Ποιες ήταν οι πιο σημαντικές συνέπειες των μαχών;

Οι Ελληνες το 1826 έχασαν γρήγορα την πόλη και αναγκάστηκαν να οχυρωθούν στο κάστρο της Ακρόπολης. Οι πιο μεγάλες μάχες έγιναν στην προσπάθεια των Οθωμανών να καταλάβουν την Ακρόπολη, που αντιστάθηκε γενναία για πολλούς μήνες. Πολλοί Ελληνες και φιλέλληνες έσπευσαν να υποστηρίξουν τους υπερασπιστές της Ακρόπολης ερχόμενοι από τη Θράκη, τη Στερεά Ελλάδα, τα νησιά, τη Μικρά Ασία, τη Μακεδονία, την Πελοπόννησο. Επρόκειτο για πανελλαδική προσπάθεια για την απελευθέρωση της Αθήνας, της εμβληματικής αυτής πόλης του ελληνισμού. Το γεγονός ότι οι Ελληνες ηττήθηκαν τόσο βαριά στη μάχη του Αναλάτου, κοντά στο Φάληρο, στις 24 Απριλίου 1827 καθόρισε καίρια και αποφασιστικά την ιστορία της χώρας μας. Καθώς έναν μήνα αργότερα οι υπερασπιστές της Ακρόπολης εγκατέλειψαν την πόλη, έπειτα από συνθηκολόγηση, έμοιαζε η επανάσταση να τελειώνει με ήττα των Ελλήνων και η γενική σφαγή να είναι η βαριά τύχη που περίμενε τους Ελληνες. Τότε επενέβησαν οι τρεις μεγάλες δυνάμεις (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία) και έδωσαν, τον Οκτώβριο του 1827, νικηφόρα τη ναυμαχία του Ναβαρίνου. Η Ελλάδα έκτοτε συνδέθηκε στενά με τις δυνάμεις αυτές –ιδιαίτερα με την Αγγλία– και αυτό καθόρισε σε μεγάλο βαθμό τις εξελίξεις.

Πώς ήταν ο Πειραιάς τότε;

Η περιοχή δεν θύμιζε σε τίποτε την πόλη που διαμορφώθηκε τα χρόνια που ακολούθησαν. Στην περιοχή υπήρχαν μοναστήρι και κάποια λίγα οικήματα. Η ονομασία του Πειραιά ήταν Πόρτο Λεόνε και αποτελούσε το επίνειο της Αθήνας. Οι χερσόνησοι και οι κόλποι του χρησιμοποιήθηκαν ευρέως από τα στρατεύματα και των δύο πλευρών για τις μάχες που δόθηκαν στην περιοχή.

Ποια ήταν τα γεγονότα της επανάστασης που καθόρισαν την πορεία του ελληνικού κράτους;

Οι δύο εμφύλιοι πόλεμοι του 1824, 1825 δεν σταμάτησαν εκεί αλλά συνεχίστηκαν επί μακρόν στον 19ο αιώνα. Η δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια αποτελεί κομμάτι αυτών των εμφύλιων συγκρούσεων που ταλάνισαν τον τόπο. Ξεκίνησε έτσι το πιο βαρύ κομμάτι της νεοελληνικής ιστορίας, που είναι οι εμφύλιοι πόλεμοι. Πραγματικότητα που ακολουθεί την ιστορία μας μέχρι και τον 20ό αιώνα και πάντοτε καραδοκεί υπονομεύοντας τη ζωή μας και το μέλλον μας. Πάντως είναι σημαντικό να υπογραμμίσουμε ότι μετά τον κύκλο της Ελληνικής Επανάστασης και με την άμεση υποστήριξη των τριών προστάτιδων δυνάμεων (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία) το 1830 διαμορφώθηκε το εθνικό κράτος με το όνομα Ελλάς, το πρώτο κράτος που αποσπάστηκε από την Οθωμανική Αυτοκρατορία ως ανεξάρτητο.

Η ιστορία της επανάστασης έχει μελετηθεί επαρκώς;

Η Ελληνική Επανάσταση έχει μελετηθεί διεξοδικά, τόσο κατά τον 19ο όσο και κατά τον 20ό αιώνα, και από Ελληνες και από ξένους μελετητές. Καθώς σε τρία χρόνια, το 2021, θα εορταστούν τα διακόσια χρόνια από τότε, οι μελέτες και οι δράσεις πολλαπλασιάζονται. Ολοι ελπίζουμε ότι θα δώσουν νέα στοιχεία και οπτικές. Οσον αφορά το πόσο γνωρίζουμε την ιστορία της επανάστασης, θα έλεγα ότι οι περισσότεροι από εμάς αρκούνται στα ελάχιστα πράγματα που μαθαίνει κανείς από τα βιβλία του σχολείου. Μια βαθύτερη μελέτη όμως είναι απαραίτητη εάν θέλουμε να κατανοήσουμε όλες τις πτυχές της, θετικές και αρνητικές.

Ποια είναι η γοητεία της Ιστορίας;

Η Ιστορία είναι ό,τι πιο ενδιαφέρον μπορεί κανείς να προσεγγίσει γιατί μέσω αυτής εμβαθύνει στον εαυτό του, στην κοινωνία του, στον κόσμο όλο. Στην Ελλάδα υπάρχει φιλομάθεια και φιλιστορία· τα δε μαθήματα, οι διαλέξεις και οι συζητήσεις Ιστορίας καταγράφουν πολύ μεγάλη προσέλευση. Αυτό είναι παρήγορο και σημαίνει πολλά για το μέλλον μας.