Χαιρέτα μου τον πλάτανο… κυριολεκτικά
Χιλιάδες πλατάνια έχουν καταστραφεί στην Ελλάδα από το μεταχρωματικό έλκος και οι επιστήμονες εκπέμπουν SOS
Ρεπορτάζ
Λαμπρινή Παπαδοπούλου
Εν συντομία
Σήμα κινδύνου εκπέμπουν οι επιστήμονες για τα πλατάνια που απειλούνται από εισαγόμενο μύκητα. Ο θάνατος των προσβεβλημένων δέντρων είναι αναπόφευκτος καθώς το παθογόνο έχει τη δυνατότητα να νεκρώσει δέντρα οποιουδήποτε μεγέθους και ηλικίας.
Γιατί ενδιαφέρει
Πρόκειται για δυνάμει τεράστια οικολογική καταστροφή.
Τα πρώτα ίχνη έκαναν την εμφάνισή τους το 2003 στη Μεσσηνία, όταν για ανεξιχνίαστο –τότε– λόγο δεκάδες πλατάνια άρχισαν να νεκρώνουν το ένα μετά το άλλο. Αρχικά αραίωναν τα φύλλα, μίκραιναν σε μέγεθος και κιτρίνιζαν. Στη συνέχεια άλλαζε το χρώμα του κορμού και των ριζών και στο τέλος το δέντρο νέκρωνε. Μέσα στην επόμενη δεκαετία ο μύκητας Ceratocystis platani που προκαλεί την ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους ταυτοποιήθηκε, αλλά αυτό δεν τον εμπόδισε να εξαπλωθεί και στην υπόλοιπη Πελοπόννησο αφήνοντας στο πέρασμά του χιλιάδες νεκρά δέντρα, αρκετά εκ των οποίων ήταν αιωνόβια με ογκώδεις διαστάσεις. Σήμερα ο μύκητας έχει επεκταθεί στην Ηπειρο, τη Θεσσαλία και σε διάφορες περιοχές της Στερεάς Ελλάδας, ενώ ο κίνδυνος εξάπλωσης και στην υπόλοιπη Ελλάδα είναι ορατός.
«Η ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους του πλατάνου είναι μια από τις πλέον καταστρεπτικές ασθένειες δασικών δέντρων παγκοσμίως. Ο θάνατος των προσβεβλημένων φυτών είναι αναπόφευκτος καθώς το παθογόνο, το οποίο έχει εισαχθεί στην Ευρώπη από τη Βόρεια Αμερική, έχει τη δυνατότητα να νεκρώσει δέντρα οποιοδήποτε μεγέθους και ηλικίας» εξηγεί στο Documento ο δρ Παναγιώ
της Τσόπελας, δασολόγος – φυτοπαθολόγος και τακτικός ερευνητής του Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων (ΙΜΔΟ).
Σύμφωνα με τον ίδιο, σήμερα στην Ηπειρο και την Πελοπόννησο η ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους του πλατάνου έχει λάβει μεγάλες διαστάσεις με χιλιάδες νεκρά δέντρα κατά μήκος ποταμών και χειμάρρων. Αντίστοιχα σημαντικό είναι το πρόβλημα στην Ηπειρο και πιο συγκεκριμένα στην παρόχθια βλάστηση κατά μήκος των μεγάλων ποταμών Καλαμά, Αχέροντα, Λούρου, Αώου, Βοϊδομάτη και Αραχθου. Στην Πελοπόννησο έχουν καταγραφεί εκτεταμένες προσβολές δέντρων στους ποταμούς Αροάνιο και Λάδωνα και στη Θεσσαλία στον ποταμό Πηνειό. Πρόσφατα η ασθένεια εντοπίστηκε στη βόρεια Εύβοια και φαίνεται να παίρνει μεγάλη έκταση κατά μήκος του ποταμού Κηρέα.
Τα είδη που προσβάλλονται
«Το παθογόνο αυτό προσβάλλει μόνο είδη πλατάνου. Ο ελληνικός (ανατολικός) πλάτανος (Platanus orientalis) εμφανίζει πολύ μεγάλη ευπάθεια στην ασθένεια. Η ασθένεια είναι επίσης καταστρεπτική και σε άλλα είδη πλατάνου, όπως ο αμερικανικός (δυτικός) πλάτανος (Platanus occidentalis), καθώς και στο υβρίδιο μεταξύ των δύο αυτών ειδών, που ονομάζεται σφενδαμνόφυλλος πλάτανος (Platanus Χ acerifolia) και το συναντούμε σε πολλές από τις πόλεις της δυτικής Ευρώπης. Στα αρχικά στάδια της ασθένειας παρατηρείται μαρασμός των φύλλων σε κάποιους από τους κλάδους. Τα συμπτώματα αυτά μπορεί να εμφανίζονται ομοιόμορφα στο σύνολο της κόμης ή να είναι περισσότερο έντονα στη μια πλευρά του δέντρου. Οταν η προσβολή έχει ξεκινήσει από κάποιο κλαδί, τα συμπτώματα της ασθένειας εμφανίζονται αρχικά στην ίδια πλευρά του δέντρου. Το ίδιο συμβαίνει και όταν έχει προσβληθεί το ριζικό σύστημα στη μια πλευρά του δένδρου, με εμφάνιση συμπτωμάτων στην ίδια πλευρά. Σε όλες τις περιπτώσεις, όμως, η προσβολή επεκτείνεται σταδιακά και στο υπόλοιπο δέντρο και καταλήγει στην ολοκληρωτική νέκρωση του φυτού» σημειώνει ο κ. Τσόπελας.
Πώς μεταδίδεται ο μύκητας
Ο μύκητας εισβάλλει στο δέντρο από πληγές στα κλαδιά, στον κορμό ή στις ρίζες και, όπως υπογραμμίζει ο ίδιος, κυριότερος παράγοντας διάδοσης του μύκητα C. platani θεωρείται ο άνθρωπος, καθώς ένας από τους πιο συχνούς τρόπους διασποράς του παθογόνου είναι μέσω εργαλείων κοπής και κλάδευσης
«Ο μύκητας εισβάλλει στο δέντρο από πληγές στα κλαδιά, στον κορμό ή στις ρίζες. Καλό είναι λοιπόν να αποφεύγουμε την υλοτομία, κλάδευση και τον με οιονδήποτε τρόπο τραυματισμό των δέντρων πλατάνου, ιδιαίτερα σε περιοχές όπου έχει εντοπιστεί η ασθένεια. Ακόμη πρέπει να αποφεύγονται η είσοδος μηχανημάτων και οι πάσης φύσεως χωματουργικές εργασίες σε περιοχές όπου φύονται πλατάνια» Δρ Παναγιώτης Τσόπελας Δασολόγος – φυτοπαθολόγος
δέντρων (πριόνια, αλυσοπρίονα, τσεκούρια κ.λπ.) που έχουν χρησιμοποιηθεί σε προσβεβλημένα δέντρα και στη συνέχεια σε υγιή. Επίσης, ο μύκητας διαδίδεται με μηχανήματα εκσκαφής που χρησιμοποιούνται σε περιοχές με προσβολές και στη συνέχεια μεταφέρονται σε άλλες περιοχές.
«Καλό είναι λοιπόν να αποφεύγουμε την υλοτομία, κλάδευση και τον με οιονδήποτε τρόπο τραυματισμό των δέντρων πλατάνου, ιδιαίτερα σε περιοχές όπου έχει εντοπιστεί η ασθένεια. Ακόμη πρέπει να αποφεύγονται η είσοδος μηχανημάτων και οι πάσης φύσεως χωματουργικές εργασίες σε περιοχές όπου φύονται πλατάνια» εξηγεί.
Μάλιστα, όταν η ασθένεια βρίσκεται στα αρχικά στάδια (σε μικρές εστίες προσβολής) μπορούν να ληφθούν μέτρα για την αποτροπή της επέκτασής της στα γειτονικά υγιή δέντρα, μέσω των αναστομώσεων του ριζικού συστήματος. «Για παράδειγμα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ζιζανιοκτόνα. Ετσι νεκρώνονται τα ασθενή φυτά και αποφεύγεται η διάδοση της ασθένειας μέσω του ριζικού συστήματος. Επίσης, τα προσβεβλημένα δέντρα καθώς και τα γειτονικά τους που έχουν νεκρωθεί από τα ζιζανιοκτόνα πρέπει να υλοτομούνται και το παραγόμενο ξύλο να καταστρέφεται με καύση. Σε κάθε περίπτωση, αν κάποιος παρατηρήσει δέντρα με ύποπτα συμπτώματα προσβολής, καλό θα είναι να ειδοποιήσει τη δασική υπηρεσία ή τη διεύθυνση γεωργίας της περιοχής του» συμπληρώνει ο κ. Τσόπελας και καταλήγει συμπληρώνοντας πως «εάν δεν ληφθούν άμεσα δραστικά μέτρα για τον περιορισμό της εξάπλωσης της ασθένειας, το παθογόνο μπορεί να διαδοθεί ταχύτατα και στις υπόλοιπες περιοχές της χώρας, προκαλώντας τεράστια οικολογική καταστροφή».