Εγώ του φώναζα κι αυτός γελούσε
Η αδερφή του Παύλου Σιδηρόπουλου και επιμελήτρια της έκδοσης με ανέκδοτα ποιήματα και πεζά του μιλάει στο Documento
Εδώ και έναν μήνα κρατάμε στα χέρια μας μια συλλογή με 123 ανέκδοτα ποιήματα και τρία πεζά κείμενα του Παύλου Σιδηρόπουλου. Το περιεχόμενο της έκδοσης προέρχεται από το αρχείο του δημιουργού, το οποίο με τη φροντίδα της κληρονόμου και διαχειρίστριας του πνευματικού έργου του, της αδερφής του Μελίνας Σιδηροπούλου, παραδόθηκε αυτούσιο στο αναγνωστικό κοινό. Το βιβλίο κυκλοφόρησε χωρίς παρέμβαση στα χειρόγραφά του, εκτός της μεταγραφής των κειμένων στο μονοτονικό σύστημα. Ο Παύλος Σιδηρόπουλος έγραφε από μικρή ηλικία. «Κλεινόταν μόνος του στο δωμάτιό του και έγραφε. Καμιά φορά έδειχνε μόνο στη μητέρα μας κάποιους στίχους του, όταν σκόπευε να τους κάνει τραγούδι, και ζητούσε τη γνώμη της. Γνώριζα το συγγραφικό του ταλέντο, αλλά όχι όπως το συνειδητοποίησα μετά τον θάνατό του» μας διηγείται η κ. Σιδηροπούλου στην κουβέντα που είχαμε με αφορμή την παρούσα έκδοση.
Ποια εποχή ξεκινήσατε να μελετάτε το αρχειακό υλικό του αδερφού σας;
Αρκετό καιρό αφού έφυγε. Νωρίτερα, όποτε προσπαθούσα να ασχοληθώ, το συναίσθημα που μου δημιουργούσαν τα ποιήματά του δεν μου επέτρεπε να τα κατατάξω και εντέλει να τα αξιοποιήσω. Χωνόμουν μέσα σε αυτά και χανόμουν. Ξεκίνησα την ταξινόμησή τους σιγά σιγά και αφού ολοκληρώθηκε το σκανάρισμα του αρχείου που ήταν το πρώτο το οποίο φρόντισα να κάνω, ώστε να μπορεί ευκολότερα να μπει σε διαδικασία επεξεργασίας. Το είχα σκεφτεί από την αρχή ότι έπρεπε να αξιοποιήσω αυτό το υλικό διότι έβλεπα ότι είναι αξιόλογο. Οταν άρχισα να ασχολούμαι πιο συγκεκριμένα με τα ποιήματα συνειδητοποίησα ότι για να ολοκληρώσω αυτήν τη δουλειά χρειαζόμουν βοήθεια. Δούλεψα μαζί με τους στενούς μας φίλους, τη δικηγόρο και συγγραφέα Αννα Στάικου και τον εκπαιδευτικό και ποιητή Δημήτρη Βέλλα, και τον σύντροφό μου Ηλία Καραλιά.
Σας απασχόλησε το αν θα ήθελε ο ίδιος να δημοσιοποιηθούν τα γραπτά που βρήκατε στα συρτάρια του;
Εκατό τοις εκατό δεν το γνωρίζουμε και αυτό ήταν πολύ δύσκολο θέμα για μένα. Πιστεύω όμως ότι και ο αδερφός μου θα ήθελε να γίνει. Ο ίδιος άλλωστε χαρακτήριζε τον εαυτό του συγγραφέα. Οταν έβγαλε το πρώτο του διαβατήριο είχε δηλώσει επάγγελμα «συγγραφεύς». Θεωρούσε τον εαυτό του περισσότερο στιχουργό παρά μουσικό. Το έλεγε ο ίδιος όταν τον ρωτούσαν. Κάποια από τα ποιήματα που έχουν συμπεριληφθεί στην έκδοση ήταν στο αρχείο δακτυλογραφημένα, άρα ήταν μέσα στη σκέψη του αλλά δεν πρόλαβε να το κάνει.
Πόσα είναι συνολικά τα τετράδια του αρχείου του;
Πολλά τετράδια, σημειωματάρια αλλά και μεμονωμένες σελίδες που περιέχουν διάφορα. Οχι μόνο ποιήματα και πεζά αλλά και προσωπικά σημειώματα, γράμματα και οτιδήποτε άλλο είχε ο αδερφός μου στο μυαλό του το οποίο κατέγραφε σε οποιοδήποτε χαρτί έβρισκε μπροστά του. Θα μπορούσα να πω ότι είναι περίπου τριάντα μπλοκ με στίχους, ιδεολογικές και πολιτικές σκέψεις του και διάφορα άλλα. Υπάρχει πολύ υλικό.
Υπάρχουν ποιήματα που γνωρίζετε ότι σκόπευε να τα μελοποιήσει;
Πιθανώς, αλλά δεν το ξέρουμε με βεβαιότητα. Από τη σελίδα 170 και μέχρι το τέλος του βιβλίου τα περισσότερα είναι ομοιοκατάληκτα ποιήματα που μπορείς να πεις ότι ίσως και να γίνονταν τραγούδια. Στο «Χαμένο αγόρι» (στη σελίδα
«Ανέλαβα όλο αυτό το έργο βεβαίως επειδή επρόκειτο για τον αδερφό μου, αλλά πιστεύω ότι αξίζει και ότι θα αξιολογηθεί ως ένα βιβλίο που κατά τη γνώμη μου έχει αντικειμενική λογοτεχνική αξία»
176) υπάρχει στο χειρόγραφό του η σημείωση «ρεφρέν», άρα αυτό μάλλον σκεφτόταν να γίνει τραγούδι.
Ποια χρονική περίοδο της ζωής του έγραψε τα ποιήματα που συμπεριλαμβάνονται στην έκδοση;
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι περίπου μιας εικοσαετίας. Δεν ξέρουμε όμως πότε γράφτηκε το καθένα. Σε όσα υπήρχαν ημερομηνίες από τον ίδιο στα χειρόγραφά του υπάρχουν και στο βιβλίο. Ούτε ξέρουμε πότε ακριβώς άρχισε να γράφει, ίσως από το ’65 που ήταν ακόμη μαθητής. Το ποίημα που βρίσκεται στη σελίδα 24, για παράδειγμα, μάλλον δεν είχε τελειώσει ακόμη το σχολείο όταν το ’γραψε. Λέει: «Ενα σκυλί μεσ’ στη νύχτα αλυχτάει/ Και το παιδί φοβήθηκε/ φοβήθηκε και κλαίει./ Μα το σκυλί συνέχισε/ και το παιδί συνέχισε/ διαμαρτυρίες να λέει./ Και τότε ο πατέρας του/ του βούλωσε το στόμα/ κι αυτό επνίγηκε/ επέθανε και πάει». Δεν δείχνει καταπίεση πατέρα; Σε έφηβο ταιριάζει αυτό. Η οποία υπήρχε, όχι βέβαια όπως μας τη δίνει ποιητικά, αλλά υπήρχε.
Τι θυμάστε πιο έντονα από την κοινή σας ζωή;
Την αγάπη και το παιχνίδι με τον μεγάλο αδερφό. Παίζαμε πόλεμο, με έπαιρνε στη πλάτη του, χορεύαμε μαζί. Μαθαίναμε ροκ εν ρολ! Με πέταγε στον αέρα, με περνούσε κάτω από τα πόδια του. Πιο πολύ αυτά θυμάμαι. Οταν ήμουν στην εφηβεία, εκείνος μπήκε στο πανεπιστήμιο και έφυγε για τη Θεσσαλονίκη. Οταν γύρισε, μπήκα κι εγώ στο πανεπιστήμιο. Ηταν διαφορετική η ζωή μας.
Νιώσατε ποτέ θυμό;
Θυμό για τον αδερφό μου; Οσο ζούσε ναι. Τον μάλωνα. Διότι έκανε πολλά πράγματα ανάποδα. Αλλά πρέπει να σας πω ότι εγώ του έβαζα τις φωνές κι αυτός γελούσε. Ημουν και μικρότερη και με είχε πάντοτε σαν κούκλα, με το χάδι του μεγάλου αδερφού.
Διαβάζοντας τα ποιήματά του νιώσατε να τον γνωρίζετε καλύτερα;
Βεβαίως. Και συνειδητοποίησα το μέγιστο ταλέντο του και τη μεγάλη ευαισθησία του. Ηταν εξαιρετική ψυχή. Μπορεί να ζούσαμε το ίδιο γεγονός δέκα άνθρωποι μαζί αλλά ο Παύλος έπιανε εκείνο το σημείο που τον οδηγούσε στο δωμάτιό του για να γράψει. Οσες φορές έχω κλάψει για τον αδερφό μου έχω κλάψει διαβάζοντας τα ποιήματά του και νιώθοντας ψυχική ανάταση, ένα συναίσθημα μεγαλείου, μια ώθηση προς τη ζωή, προς το να πλησιάζεις τον άλλο άνθρωπο αποδεχόμενος τη διαφορετικότητά του και προς το να συνειδητοποιείς την ιδιαιτερότητα του καλλιτέχνη που δεν έχει να κάνει μόνο με το περιβάλλον στο οποίο ζει. Είναι ιδιαίτερες προσωπικότητες οι καλλιτέχνες, αυτό είναι μια άλλη μεγάλη αλήθεια που συνειδητοποίησα.
Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Opportuna που εδρεύουν στην Πάτρα. Γιατί δεν επιλέξατε έναν μεγάλο εκδοτικό οίκο των Αθηνών;
Τον Νίκο Παπαχριστόπουλο και τις συγκεκριμένες εκδόσεις μού τους σύστησε η Θέκλα Τσελεπή, την οποία αφενός εκτιμώ και αφετέρου ήταν στενή φίλη του Παύλου και τον αγαπούσε πολύ. Ηταν τόσο θετικά τα λόγια της που, ενώ μου είχε προτείνει και άλλους δυο τρεις, είπα καταρχάς να συναντήσω αυτόν. Με το που βρεθήκαμε τον εκτίμησα πολύ, ένιωσα μαζί του σαν να τον ήξερα χρόνια και δεν επισκέφτηκα κανέναν άλλον. Είναι άνθρωπος καθαρός, με αγάπη για τον αδερφό μου, ο οποίος χωρίς να διεκδικεί τίποτε θεωρούσε τιμή του να το αναλάβει. Οι συγκεκριμένες εκδόσεις απέχουν από κάθε είδος εμπορευματοποίησης της δουλειάς τους και για μένα αυτό είναι πολύ σημαντικό.
Ηταν δύσκολη η διαδικασία για την επιλογή του περιεχομένου της συγκεκριμένης έκδοσης;
Αρκετά δύσκολη θα έλεγα. Γιατί αυτό που ήθελα να επιτύχω ήταν να γίνει γνωστή η συγγραφική διάσταση του Παύλου, να είναι καθαρά λογοτεχνικό βιβλίο. Ανέλαβα όλο αυτό το έργο βεβαίως επειδή επρόκειτο για τον αδερφό μου, αλλά πιστεύω ότι αξίζει και ότι θα αξιολογηθεί ως ένα βιβλίο που κατά τη γνώμη μου έχει αντικειμενική λογοτεχνική αξία.
Τι πρόκειται να συμβεί στην παρουσίαση του βιβλίου στην Αθήνα την προσεχή Παρασκευή;
Θα μιλήσουν ο Οδυσσέας Ιωάννου, ένας εξαιρετικός άνθρωπος και ποιητής που θέλαμε να τον προσκαλέσουμε γνωρίζοντας την αγάπη του για τον αδερφό μου, η φίλη μας η Αννα Στάικου, δικηγόρος και συγγραφέας, με την οποία δουλέψαμε μαζί γι’ αυτό το βιβλίο, η Θέκλα Τσελεπή, την οποία, όπως σας είπα, εκτιμώ πολύ και έζησε αρκετό καιρό με τον Παύλο και στις δύσκολες εποχές και, όπως μου είπε, μαζί της θα είναι μάλλον και ο Νίκος Σπυρόπουλος, ο κιθαρίστας από το συγκρότημα Σπυριδούλα. Στο τέλος, εάν χρειαστεί, θα πω και εγώ δυο λόγια. Επίσης θα ακουστούν κάποια τραγούδια του αδερφού μου από τον κιθαρίστα Αντώνη Δανέζη και θα παρουσιάσουμε ένα ηχητικό με τη φωνή του από πρόβα που έκανε για το κομμάτι «Ερωτικό» μόνος του στο δωμάτιό του με την κιθάρα του. Είναι το μοναδικό ανέκδοτο ηχητικό αρχείο που έχουμε εμείς με τη φωνή του Παύλου. Θυμίζει κατά κάποιον τρόπο τα «Μπλουζ του πρίγκιπα». Από κει και πέρα θα ήθελα πολύ να μιλήσει για τον Παύλο ο κόσμος που θα έρθει και οποιοσδήποτε θελήσει να διαβάσει ένα ποίημά του που του άρεσε. Είναι μια ανοιχτή πρόσκληση προς όλους.