Διαφορετική προσέγγιση
«Για την Παναγία των Παρισίων δεν τρέφω καμιά συμπάθεια. Οταν πρωτοπήγα στο Παρίσι, ας πούμε εξόριστος, τον πρώτο μήνα έμενα σε ένα φτηνό ξενοδοχείο απέναντι. Τις Κυριακές χτύπαγαν δαιμονισμένα οι καμπάνες της. Δεν μπορείς να φανταστείς την ηχορύπανση. Σου τρύπαγαν τα αυτιά και τρανταζόσουν ολόκληρος. Για μένα η Παναγία των Παρισίων ήταν πάντα το σύμβολο της Καθολικής Εκκλησίας. Αλλωστε οι επαναστάτες του 1789 περιποιήθηκαν καλά τις εκκλησίες. Από τις δώδεκα που υπήρχαν στο νησάκι άφησαν μόνο δύο. Τις άλλες τις ισοπέδωσαν. Το ίδιο έκαναν και με καμιά εξηνταριά άλλες εκκλησίες. Ο Raoul Rigault δεν θα στενοχωριόταν καθόλου για τη φωτιά. Οταν ήταν μικρός έλεγε πως αν ποτέ γινόταν διοικητής της αστυνομίας, το πρώτο διάταγμα που θα έβγαζε θα ήταν να συλλάβουν τον θεό. Και σπάει ο διάολος το ποδάρι του, γίνεται η Κομμούνα, γίνεται διοικητής της αστυνομίας και το κάνει! Δεν πέρασαν λίγες εβδομάδες και τον δολοφόνησαν οι Βερσαγέζοι – ήταν μόλις 25 χρόνων. Για να γιορτάσουν τη νίκη τους επί των κομμουνάρων τα καθάρματα οι αστοί έφτιαξαν την εκκλησία της Σακρ Κερ, πολύ μεγαλύτερη από τη Νοτρ Νταμ, στον λόφο της Μονμάρτρης. Τέλος πάντων, δεν τρέφω κανέναν σεβασμό για την Παναγία των Παρισίων». Αυτά πάνω κάτω μου είπε φίλος καθώς συζητούσαμε τα της καταστροφής της παριζιάνικης εκκλησίας, ενός εμβληματικού μνημείου της γαλλικής πρωτεύουσας το οποίο οφείλει τη φήμη του στο ευφάνταστο πνεύμα του Ουγκώ. Είναι αυτό το πνεύμα που άλλαξε την εικόνα του καθεδρικού του Παρισιού και από σύμβολο σιδερένιας επιβολής της θρησκευτικής και της πολιτικής εξουσίας μεταβλήθηκε σε οικείο χώρο φιλοξενίας ενός απόβλητου κωδωνοκρούστη. Σκεφτόμουν ότι όσο κι αν οι απόψεις του φίλου ακούγονται (στα αυτιά των πολλών) οριακές, έχει κάθε δικαίωμα να τις διατυπώνει και να εκφράζει την εναντίωσή του στη «δικτατορία του πένθους». Οταν η πλειονότητα πενθεί (χωρίς πολλές φορές να γνωρίζει γιατί), οι υπόλοιποι είμαστε υποχρεωμένοι να την ακολουθούμε στο πένθος της. Ο μαζοχισμός του συλλογικού ψυχαναγκασμού .